“‘De Balkan en Zijne Majesteit de Man’

‘Toen ik voor het eerst naar België kwam, was het met dat traditionele concept van de trotse echtgenote en moeder in mijn hoofd. Ik zou de vrouw van mijn man zijn, de moeder van onze zoon. Klaar om hen te dienen.’

© V. Hasanbegovic

Veel ideeën over wat een “echte” man en een “echte” vrouw zijn, zitten al eeuwenlang geworteld in de geest van veel naties. Het is de reden waarom een land als Bosnië en Herzegovina pas vorig jaar zijn eerste pride-parade ooit had, of waarom een vader uit een ver land soms meer interesse heeft voor de schoolresultaten van de zoon dan van de dochter. En pas als we begrijpen, kunnen we veranderen en misverstanden met nieuwkomers vermijden, blogt Nela Deleu.

Ik werk intensief aan materiaal voor een nieuw toneelstuk. En zoals in al mijn auteursprojecten tot nu toe is de relatie tussen man en vrouw de bron waar ik mijn inspiratie haal.

Maar dit keer is het toch anders. Want ik sta nu met beide voeten geworteld in de Belgische maatschappij, niet in de Balkan.

En als ik ‘anders’ schrijf, bedoel ik ook écht anders. Hoe dominant de machocultuur in de rest van de wereld aanwezig is, is belangrijk om aan de West-Europese lezer/kijker uit te leggen, besef ik. In de Balkan, in Zuid- en Oost-Europa en op veel andere plekken in de wereld wordt een man gedefinieerd door zijn mannelijkheid. En de vrouwelijkheid van een vrouw wordt bepaald door haar houding ten opzichte van die mannelijkheid.

Voor iedereen die diversiteit echt wil implementeren en nieuwkomers een kans wil geven om hier hun plek te vinden, is het belangrijk om dat goed te begrijpen, denk ik. Alle OKAN-leraren (onthaalklas voor anderstalige kinderen, red.), sociaal begeleiders en hulpverleners kunnen er niet omheen te begrijpen uit welke context al die anderen komen. En hoeveel werk het zal kosten om het hele idee van de man-vrouwrelatie te veranderen.

Het gaat om het besef dat veel ideeën over wat een “echte” man en een “echte” vrouw zijn, al eeuwenlang geworteld zijn in de geest van al deze naties. Alleen dan kan een West-Europeaan enigszins begrijpen hoe het bijvoorbeeld mogelijk is dat een land als Bosnië en Herzegovina pas vorig jaar voor het eerst ooit zijn pride-parade had.

Alleen als we iets weten en kennen, kunnen we het begrijpen. En pas als we begrijpen, kunnen we veranderen.

‘Geef me een zoon’

Ik ben een modern persoon, een kunstenares die afstamt van generaties hoogopgeleide vrouwen. Vanuit die positie geef ik u voorbeelden en indrukken vanuit mijn omgeving. Ik laat het vervolgens aan uw verbeelding over om u voor te stellen hoe het leven is in de landelijke gebieden van de Balkan.

Als mijn ouders iets zachts en liefs tegen me willen zeggen, zeggen ze niet ‘mijn prinses’ of ‘mijn meisje’. Nee, zij zeggen: ‘Nela, mijn zoon’.

In onze cultuur is het heel belangrijk om een ​​zoon te hebben. Er is een retrograde traditionele culturele code, die zegt dat een echte man een zoon moét krijgen. Het is de bevestiging van zijn mannelijkheid.

Er zijn nog steeds veel hedendaagse pop-folkhits waarin de zangeres ‘Geef me een zoon’ of ‘Ik zal je zoon ter wereld brengen’ zingt als onderdeel van een romantisch of erotisch liefdeslied. En dat doet - helaas - albums verkopen.

Een goede vriendin van me is sociologe met een masterdiploma, een succesvolle zakenvrouw en moeder van twee meisjes. Ooit deelde ze het volgende met mij. Toen ze voor de derde keer zwanger werd, juichte iedereen, inclusief de arts die haar zwangerschap medisch begeleidde. Er werd op gezinspeeld dat de derde zwangerschap eindelijk een jongen zou brengen. ‘Bingo, deze keer’ en ‘eindelijk voltooid’. Want zonder zoon ben je alleen de moeder van twee meisjes, geen compleet gezin.

Dat is wreed, triest en waarschijnlijk onbegrijpelijk voor de Belgische lezer, pedagoog, opvoeder.

En taal speelt met ons collectieve onderbewustzijn, de taalkunde onthult onuitgesproken nuances. In mijn moedertaal is het een uiting van de grootste ouderlijke liefde als je je dochter ‘zoon’ noemt. Als mijn ouders bijvoorbeeld iets zachts en liefs tegen me willen zeggen, is dat niet ‘Nela, mijn prinses’ of ‘mijn meisje’ of dergelijke. Nee, dan zeggen ze: ‘Nela, sine’. Vertaald: ‘Nela, mijn zoon.’ Als grootste compliment.

Grappig, of toch niet?

Goed voor je man zorgen

In mijn familie met Montenegrijns-Bosnische roots was er nooit een man met lang haar. Iedereen, te beginnen met mijn vader, heeft ​​gemillimeterd haar. Niemand draagt ooit een zogenaamd “vrouwelijke kleur”, dat is rood, geel, roze of pastelkleuren. Ze zien er allemaal uit als een combinatie van Bruce Willis in Die Hard en Zinedine Zidane op training. Want zo zien mannen er bij ons uit. Punt.

Zelf ben ik atypisch in de Balkan en pas ik niet echt in het plaatje. Ik ben een actrice. Uit een etnisch gemengd gezin. Van gescheiden ouders. Getrouwd met een buitenlander. Alles behalve de ideale schoondochter voor een traditionele schoonmoeder.

Maar ook ik slaagde er lang niet in om te ontsnappen aan dat generaties lang doorgegeven socioculturele standpunt, dat de man centraal staat, dat ‘je goed voor je man moet zorgen’.

Zij is de Moeder van een Man. Die jij nu van Haar afneemt. En daarom kun je maar beter goed genoeg voor hem zorgen.

Ik was een jaar of twintig en studeerde aan de beroemde Academie. Tijdens een zomervakantie was ik met mijn toenmalige vriend aan de Adriatische kust. Ook hij was student, een toekomstig ingenieur, een intellectueel, had dezelfde leeftijd als ik.

En elke dag verliet ik om twaalf uur het strand en de zee en keerde ik terug naar het appartement. Alleen. Om een ​​zelfgemaakte maaltijd voor mijn vriend te bereiden. Om elke dag verse soep en salade aan te bieden. Nooit takeaway, nooit een broodje of iets dergelijks van een restaurant. Huisgemaakt, gezond, geserveerd op een tafelkleed en met een servet.

Het moest zo goed zijn als thuis, bij de onschendbare koningin van de kwaliteit van de dienstverlening in het hoofd van elke man uit de Balkan: zijn moeder.

Want Zij is de Moeder van een Man. Die je nu van Haar afneemt. En daarom kun je maar beter goed genoeg voor hem zorgen. Je kookt goed voor hem, zorgt ervoor dat je huis schoon is, dat je mooi genoeg bent, succesvol, en dat je hem nooit jaloers maakt.

Daarom ook droeg ik tijdens mijn leven in Sarajevo – ook al was ik een publieke figuur die op de televisie kwam – nooit een korte broek of een kort rokje in het bijzijn van de ouders, familie of kennissen van mijn vriend. Je draagt ze als een kostuum om te acteren, of op een girls night out. In het echte leven draag je fatsoenlijke kleding.

Belgisch huwelijk versus Balkan-huwelijk

Mijn leven in België is daarom op zo veel vlakken bevrijdend. De man met wie ik samenwoon kookt vaak, en als hij niet kookt, vindt hij het niet erg als we buitenshuis eten. Hij verwacht niet dat ik zijn kleren strijk, dat ik kook volgens de recepten van zijn moeder. Of dat ik me kleed als een deftige Balkanvrouw - dat ik dus met mijn outfit de boodschap geef: ‘Ik ben niet langer geïnteresseerd in mannen, ik heb de mijne gevonden.’ Hij moedigt me net aan om me te kleden zoals mij dat plezier geeft.

We brengen graag tijd samen door, maar even graag met onze eigen vriendenkring. En we vragen elkaar niet waar en hoe lang we weg zullen zijn. Zaken die volstrekt ondenkbaar zijn in het Balkan-concept van het huwelijk, waar je enkel gemeenschappelijke vrienden en interesses hebt.

Toen ik voor het eerst naar België kwam, was het met dat traditionele concept van de trotse echtgenote en moeder in mijn hoofd. Ik zou de vrouw van mijn man zijn, de moeder van onze zoon. Klaar om hen te dienen, hen waardig te zijn, hun eer te bewaken en er te zijn voor alles wat ze nodig hebben.

Het is de reden waarom mijn traject om me aan te passen aan het Vlaamse onderwijssysteem erg pijnlijk was. Ik huilde toen ik me realiseerde dat mijn zoon na de maaltijd zelf zijn kom soep naar de juf moest brengen. Want in de Balkan dienen we onze zonen. We pellen hun gekookte eieren voor het ontbijt, we houden hun jasje vast terwijl ze het aantrekken. Tot ze op een dag, als ze eenmaal volwassen zijn, de vrouw ontmoeten die onze taak overneemt.

Maar dat was vijf jaar geleden. Vanavond ga ik vrij en alleen repeteren in het theater. Mijn partner zorgt voor het avondeten. En moesten we op een dag niet meer samen zijn, dan is mijn eerdere relatie voor mijn toekomstige partner geen handicap. Alleen ik zal belangrijk zijn, zoals ik ben.

Dansen met een ander

De zorgende rol was niet het enige verschil dat ik moest overbruggen.

Af en toe spreken we af op een feestje met enkele andere koppels van onze leeftijd. Ik ben hier nieuw, maar mijn partner kent deze mensen allemaal sinds hun kindertijd. En na een paar rondjes danst iedereen met iedereen.

Ik realiseerde me hoeveel ingebakken culturele patronen we volgen, die niets te maken hebben met het respect of de liefde die we voor elkaar hebben.

In het begin was ik daarbij vreselijk geblokkeerd. We hadden het er nadien thuis over. Mag je vrouw hier in België dansen met de man van iemand anders? Of mijn man met de vrouw van iemand anders? En voor zijn ogen? Voor zijn ogen? Bij koppels op de Balkan is dat onwaarschijnlijk. Omdat er van je wordt verwacht dat je alleen en uitsluitend met je partner danst, lacht, kijkt en plezier hebt. Al het andere is een belediging voor zijn eer, ongepast gedrag.

“Mijn” Belg stimuleerde me lange tijd om die grens in mijn hoofd weg te werken en gewoon te dansen. Want daar is niets mis mee. En inderdaad, een van de meest drastische stappen die ik in mijn vijf Belgische jaren heb gezet, zijn precies die paar korte danspasjes die ik uitgewisseld heb met onze gezamenlijke vriend J.

Er gebeurde niets verschrikkelijks. Ik heb niemand beledigd met die danspasjes. En we waren blij die avond. Ik realiseerde me hoeveel ingebakken culturele patronen we volgen, die niets te maken hebben met het respect of de liefde die we voor elkaar hebben.

Kloof verkleinen

Ik schrijf dit alles om de kloof te verkleinen die ik opmerk tussen de inheemse en de vele nieuwe culturen in onze samenleving.

Ik schrijf opdat een OKAN-leerkracht kan begrijpen hoe het mogelijk is dat een vader uit een ver land alleen geïnteresseerd is in de resultaten van zijn zoon, terwijl die van de dochter hem amper interesseren.

Ik schrijf om te illustreren hoe diepgeworteld het patriarchaat, het machismo (en de daaruit voortvloeiende homofobie) is in sommige samenlevingen. Hoe verschillend de concepten van huwelijk, relatie, vrouwelijkheid zijn en hoe ze gemeten worden volgens verschillende criteria.

Alleen als we dit alles zien en begrijpen, kunnen we samen misschien vooruitgang boeken. Oude patronen loslaten. Jezelf en je eigen integriteit accepteren. En niet bang zijn van je eigen vrijheid.