“‘De daklozen zijn geteld in São Paulo, wat nu?’

Het voetpad in São Paulo staat in schril contrast tot de straat. Je kan haast niet naast de daklozen kijken in bepaalde wijken. Je wordt voordurend aangesproken om geld te geven. Er spelen zich de meest afgrijselijke scènes af, maar veel Paulistas lopen er gewoon voorbij. Het is onmogelijk om iedereen te helpen, dus helpen veel mensen niemand.

Een dakloze stuikt in elkaar, niemand reageert. De dakloze kan daar uren blijven liggen zonder dat iemand zich ook maar afvraagt of die persoon nog leeft. De mensen schermen zich af van het leed dat zich op straat voltrek, uit schrik of uit onbegrip. Het is vooral zo dat veel mensen zich machteloos voelen omdat dit een complexe problematiek is die steeds grotere proporties aanneemt.

Als buitenlander sta je machteloos, je kan alleen maar hopen op een structurele oplossing voor deze mensen. Het probleem zit veel dieper dan alcoholisme en druggebruik. Zoals in België, zijn ook hier daklozen een complex probleem. Dat nu zal worden aangepakt met ervaringsdeskundigen om de laatste groep daklozen van straat te halen.

Armoede beperkt tot favela’s?

De culturele marketing van Brazilië heeft gezorgd dat als mensen aan armoede in Brazilië denken onmiddelijk de link met de favela’s wordt gelegd. De mensen die daar wonen spreken van ‘uma comunidade’, een gemeenschap. Deze gemeenschappen hebben een hele transformatie doorgemaakt. De meerderheid van de inwoners wil daar niet weg en wil de gemeenschap integreren in de stad.

Waar de criminaliteit in die gemeenschappen vroeger voor een sociaal vangnet zorgde omdat criminelen de sociale verzieningen organizeerden, zijn de meeste comunidades nu gepacificeerd door de overheid en geïntegreerd in de “vrije markt”. De overheid en het middenveld voorzien deze inwoners van een sociaal vangnet. In ‘comunidades’ waar de overheid nog niet aanwezig is, staat het middenveld klaar om in de noden te voorzien en onderwijs en gezondheidszorg aan te bieden.

Om de vier dagen komen er drie daklozen bij in São Paulo.

Steeds meer ‘comunidade’ bewoners hebben bankrekeningen en de buurten worden steeds leefbaarder. Er wordt geëxperimenteerd met ecologie en duurzame landbouw. Het leven van de doorsnee bewoner is er op vooruit gegaan sinds de PT (Partido dos trabalhadores) aan de macht is. Het pijnpunt is dat de vooruitgang voornamelijk materieel is. Zo hebben de gemeenschapsbewoners nu een wasmachine, een plasmascherm en een gsm.

Deze vooruitgang is deels verantwoordelijk voor de economische malaise van Brazilië op dit moment en het einde van de economische boom nu de vraag getemperd is. Veel Brazilianen zeggen dat de armen niet overweg kunnen met geld en dat ze al het geld van de overheid hebben uitgegeven en niet gespaard.

Dus in de plaats van over favela’s spreken, zou ik het hier wilen hebben over daklozen, omdat deze groep erg zichtbaar is in het straatbeeld en omdat hier nog maar weinig aandacht aan besteed is. Volgens een onderzoek aangevraagd door de stad São Paulo komen er om de vier dagen drie daklozen bij in São Paulo. Ondertussen zijn er 15.905 geteld.

Daarvan wordt iets meer dan de helft opgevangen door het stadsbestuur van São Paulo en door de Katholieke Kerken. Het zijn voornamelijk (82%) mannen, die solitair leven, een de grootste minderheid leven per 2 of in groep (5 tot 10). De helft is tussen 31 jaar en 49 jaar. De gemiddelde leeftijd is 39 jaar. Er zijn bijna geen kinderen onder de 18 jaar dakloos momenteel. Sinds het aan de macht komen van de PT in Brazilië is hun aantal gestegen met 6% en sinds 2009 met 3%.

De Braziliaanse oplossingen

Brazilië zou Brazilië niet zijn moest de zoektocht naar de oplossing het probleem al niet deels oplossen. Er worden namelijk vijftien daklozen opgeleid om te gaan onderzoeken waarom er nog steeds daklozen bij komen en waarom er een harde kern is die dakloos blijft.

De reden waarom er met daklozen wordt gewerkt is dat ze de taal van de te onderzoeken daklozen spreken. Ze kunnen het beste met hen omgaan en zijn in staat hun situatie te begrijpen. Zoals er in België steeds meer met ervaringsdeskundige wordt gewerkt, gebeurt dit ook in Brazilië.

De ervaringsdeskundigen krijgen hiervoor een minimumloon van burgemeester Haddad. De resultaten van dat onderzoek zullen bepalen wat het sociaal beleid voor daklozen is van de stad São Paulo.

Journaliste Deborah Lopes ging alvast op pad en die kwamen tot de vaststelling dat veel daklozen niet opgevangen willen worden omdat in ze in de opvangtehuizen niet kunnen uitslapen en er veel slechter slapen. De mensen die in de opvangtehuizen werken, zijn ook niet altijd even vriendelijk. Er leven ook een pak holebi’s en transgenders op straat en voor hen is slapen in een opvangtehuis niet evident. Velen verkiezen ook ‘s avond nog te bedelen en de opvangtehuizen sluiten nu eenmaal op een bepaald uur.

Willemjan is fotograaf, bekijk meer werk op zijn website.