Een onzichtbare hand boven Lula, Dilma én Temer
“‘Ochtendgroet aan de gevangen ex-president Lula’
Er wordt nogal vlug gezegd dat iets 'historisch' is, maar deze dagen klopt het hier wel. Het land ligt plat, omdat de vrachtwagenchauffeurs staken, morgen leggen de arbeiders in de petroleumsector het werk neer en ondertussen zit voormalig president Lula da Silva in de politiegevangenis van Curitiba.
© Agnes Vercauteren
Er wordt nogal vlug gezegd dat iets ‘historisch’ is, maar deze dagen klopt het hier wel. Het land ligt plat, omdat de vrachtwagenchauffeurs staken, morgen leggen de arbeiders in de petroleumsector het werk neer en ondertussen zit voormalig president Lula da Silva in de politiegevangenis van Curitiba. Al vijftig dagen is er in de buurt een kamp van sympathisanten. En uitgerekend vandaag, alsof het Pinksteren is – 50 dagen na Pasen – dient vanuit de gevangenis Lula zijn pre-kandidatuur in voor het presidentschap. Vlammen van solidariteit. Voorwaar een moment van nationale mobilisatie, al geraken heel wat mensen niet waar ze willen zijn, wegens ‘geen vervoer’.
Goede morgen, President Lula
Het is aandoenlijk hoe elke morgen een aanzwellende groep mensen 13 keer ‘Bom dia, President Lula’ komt roepen. En elke avond wordt de dag afgesloten met ‘Boa noite, President Lula’. Het gaat door merg en been. Ik was er vandaag getuige van. De avondgroet heeft iets van de ‘Last Post’ in Ieper. Elke dag stijgt trouw die groet op, in Curitiba niet voor de gesneuvelden, maar voor de levenden en het leven. In het kamp ontmoeten we mensen van diverse pluimage.
Bijvoorbeeld een professor filosofie en ethiek uit Paraiba in het verre Noord-Oosten. Toen hij vernam dat Lula in de gevangenis gestoken werd, zegde hij zijn werk op, trok naar het zuiden en organiseert nu mee het kamp. “Een kwestie van ethiek”, zegt hij.
Een andere kreet luidt dan ook: ‘Lula president, Lula innocent/Lula president, Lula onschuldig.’ De meerderheid in Brazilië is er van overtuigd.
In september 2017 was er een opiniepeiling, waaruit bleek dat Lula bij verkiezingen in de eerste ronde al zou verkozen zijn. Door de gevangenneming stijgt zijn populariteit nog. Een soort Nelson Mandela-effect? De enige manier voor de andere partijen om hem te liquideren, was van hem met een juridische farce in de gevangenis te stoppen.
Pré-candidatura
Vandaag was er meer aan de hand dan op gewone dagen. In heel Brazilië kwamen mensen ter plaatse samen om deze ‘pré-candidatura’ te vieren. Hier in Curitiba is het nog pakkender, daar Lula enkele honderden meters verder gevangen zit. Hij kan dagelijks de solidariteit horen en voelen, de hoop en het geloof dat een andere wereld tot de mogelijkheden behoort. Voor deze speciale dag is op het plein een papieren tapijt gelegd met 66 grote verwezenlijkingen van de regering Lula: van het programma ‘Fome Zero/Honger Nul’, over ‘Água para todos/Water voor iedereen’ en ‘Minha casa, minha vida/Mijn huis, mijn leven’ tot de snelle schuldaflossing bij het IMF. De dag eindigt met een interreligieuze viering, met een viertal vrouwen als animatoren.
De werkelijke heersers
© Agnes Vercauteren
En toch lijken me die 66 verwezenlijkingen hier en daar wat geïdealiseerd. Natuurlijk is het zo dat Lula heel wat scherpe kanten van de belangen van de ‘onzichtbare hand’ heeft kunnen afvijlen, maar de feitelijke macht situeert zich niet in de formele politiek, maar in de geglobaliseerde economie. De sturende hand van gekende en anonieme aandeelhouders zijn niet gebonden aan een partij of president. Het is het internationaal financieel en ondernemerscomplex dat politici gebruikt om hun winst te maximaliseren en sociale verworvenheden tot een minimum te beperken of af te bouwen.
De dieselprijs is gekoppeld aan de dollar, wat problematisch is, want de Braziliaanse real wordt alsmaar zwakker.
Ze kunnen zowel Lula, Dilma als Temer laten vallen en vervolgens demoniseren. Dat neemt niet weg dat Temer, president sinds zijn coup tegen president Dilma, ‘handiger’ is dan een Lula of Dilma. Zij zorgden er namelijk voor dat de benzine- en dieselprijzen niet fluctueerden met de dollarstand en de internationale markten. Temer begon in sneltreinvaart te privatiseren.
Neem de huidige crisis als voorbeeld. Onmiddellijk privatiseerde Temer delen van Petrobras, met heel wat buitenlandse aandeelhouders. Petrobras was voorheen een 100 % staatsbedrijf, een kroonjuweel. Nu varen Shell en Chevron er wel bij. Gevolg: Brazilië exporteert nu veel ruwe petroleum, o.a. naar de Verenigde Staten, en importeert geraffineerde producten. De dieselprijs bijvoorbeeld is nu gekoppeld aan de dollar, wat problematisch is, want de Braziliaanse real wordt alsmaar zwakker.
Polarisatie
De vrachtwagenchauffeurs hebben groot gelijk dat ze staken, al maken ze niet meteen een macro-analyse. En natuurlijk is het een heel ander verhaal voor een éénmansbedrijf met één of twee vrachtwagens dan voor een multinational met 250 twintigtonners. Het is een beetje te vergelijken met de Agricultura familiar versus de grootschalige exportlandbouw van de fazendeiros.
Tijdens het verloop van hun actie deze week wordt de politieke analyse scherper. Zo was onder president Dilma beslist dat de winsten van het programma ‘présal’ in onderwijs en gezondheidszorg zouden geïnvesteerd worden. Daar komt niets van in huis, omdat présal nu door Temer aan buitenlands kapitaal verkocht is.
Het land is de laatste jaren erg gepolariseerd. Daar konden we deze namiddag getuige van zijn. Terwijl Temer met tien ministers samen zit om uit de crisis te geraken, stoten we op de trappen van de Federale Universiteit op een manifestatie met tientallen Braziliaanse vlaggen: ‘Ordem e progresso’. En wat blijkt? Het gaat om een heel rechts publiek, overwegend jongeren, die roepen om militaire interventies. Sommigen roepen zelfs even ‘Temer buiten’. Echt wel beangstigend.
© Agnes Vercauteren
Het eerder linkse publiek verzamelt aan de gevangenis van Lula. Na de vele toespraken wordt tijdens het interreligieus moment het mooie lied ‘Ordem e progresso’ van Zé Pinto gezongen. Dezelfde ‘Orde en vooruitgang’, maar met een héél andere invulling, vanuit de behoeften van het volk.
In het kamp hangt het plakkaatje ‘Vila do sapo’: wijk van de pad. De pad of de kikker die zich niet laat koken… Het is toevallig of niet de titel van het boek dat ik hier kom lanceren. De kikkers, de mensen die zich niet laten doen. Achter de onzichtbare hand springt verzet uit het kokende water. Hoop op een andere toekomst. Een leven in volheid dat niet uit de lucht komt vallen. Het vraagt analyse, verzet en opbouw van alternatieven. Politiek en economisch timmerwerk.