“‘De plasticproblematiek vraagt om het einde van de wegwerpcultuur’

Amar Van Laar: Hoewel ik mij als wetenschapper en als mens zorgen maak over de plastic soep, is het grootste probleem van onze tijd volgens mij de achterliggende wegwerpcultuur.

piqsels (CC0)

Voor iedere mens is op aarde een ton plastic aanwezig, schrijft wereldblogger Amar Van Laar. Als gezondheidswetenschapper maakt hij zich zorgen over de vervuiling en de plastic soep. Toch is het grootste probleem van onze tijd volgens hem vooral de achterliggende wegwerpcultuur.

De afgelopen weken werden we geconfronteerd met berichten over microplastics die op verschillende plaatsen in mensen aangetroffen zijn en recenter in bomen. Het roept uiteraard een hoop vragen op, maar een bevredigend antwoord over de veiligheid of het gevaar ervan, kan simpelweg nog niet gegeven worden. We worden eraan blootgesteld voordat goed onderzocht is of het kwaad kan.

Inmiddels is er zoveel plastic geproduceerd dat er voor elke wereldburger meer dan een ton aan plastic op aarde aanwezig is.

Wat we wel weten is dat de verspreiding van microplastics door de lucht lijkt op die van fijnstof, de sluipmoordenaar die wereldwijd verantwoordelijk is voor zo’n 7 miljoen vroegtijdige overlijdens per jaar. Het is te hopen dat microplastics minder schadelijk zijn, want plastics en microplastics zijn niet meer weg te denken in onze samenleving.

Het zou zeker niet de eerste keer zijn dat we verrast worden door de potentiële gevaren van reeds gebruikte plastics, want in 2015 publiceerde de European Food Safety Authority nog een rapport waarin geconcludeerd werd dat de veilige blootstelling aan de hormoon verstorende stof bisphenol a meer dan tienmaal lager ligt dan eerder ingeschat. Deze stof wordt gebruikt bij de productie van plastics en kan via de verpakking doordringen tot ons voedsel.

Inmiddels is er zoveel plastic geproduceerd dat er voor elke wereldburger meer dan een ton aan plastic op aarde aanwezig is, waarvan het merendeel afgedankt en gestort is. Is er nu echt geen alternatief of zwichten we simpelweg voor de industriële belangen?

Hoewel ik mij als wetenschapper en als mens zorgen maak over de plastic soep, is het grootste probleem van onze tijd volgens mij de achterliggende wegwerpcultuur. Het massaal produceren en weggooien van plastics is hier in feite maar een klein onderdeel van. We zijn het normaal gaan vinden om grondstoffen achteloos weg te werpen en te verspillen.

De vraag is niet óf we moeten breken met de wegwerpcultuur, maar eerder hoe we dit zo snel mogelijk kunnen doen.

Als we kijken naar de ontbossing en het opstoken van fossiele brandstoffen, dan zien we dat de wegwerpplastic slechts een voorbeeldje is van een grote probleem. Volgens het pas verschenen IPCC rapport valt juist de meeste milieuwinst te halen door de overstap te maken naar hernieuwbare energiebronnen als zonne- en windenergie, evenals het behoud van onze bossen.

Zijn kleine aanpassingen binnen het bestaande paradigma nog wel voldoende of moeten we volledig breken met de wegwerpcultuur? De huidige trends is dat de wegwerpcultuur zich steeds verder verspreidt, want we zijn het al normaal gaan vinden om een houdbaarheidsdatum in te bouwen bij digitale apparaten. Deze apparaten bevatten chips waar wereldwijd een tekort aan is en die bovendien onmisbaar zijn voor levensreddende medische apparatuur.

Inmiddels zijn we in een stadium belandt waarin we ook mensen en hun talenten achteloos weggooien. Dit is onder andere te merken aan het stijgende aantal flexcontracten, het systematisch afdanken van ouderen of mensen met een beperking, en in de meeste extreme gevallen ook de push-backs van Niet-Westerse vluchtelingen in levensgevaar.

Een systeem gebaseerd op menselijk welzijn

Als gevolg van deze groeiende normalisering van de wegwerpcultuur is het volgens mij niet de vraag of we ermee moeten breken, maar eerder hoe we dit zo snel mogelijk kunnen doen. Op termijn kan dit deels bereikt worden door toe te werken naar een circulaire economie, waarbij onze grondstoffen gerecycleerd worden, energie op hernieuwbare wijze wordt opgewekt en waarbij we zorgvuldig kijken naar wat de impact van ons handelen op de volksgezondheid en het milieu is.

Daarentegen is het probleem van het afdanken van menselijk kapitaal daarmee nog niet gered, en is er bovendien nood aan een herwaardering van het leven op aarde. Zolang we een kip of koe blijven zien als wandelend stuk vlees dat gerust vetgemest mag worden in een volgepakte stal, zetten we de deur wagenwijd open voor nieuwe zoönosen die de samenleving ontwrichten.

Zolang we migranten niet actief ondersteunen bij de integratie en we hen minder kansen blijven geven, kunnen we niet verwachten dat ze allemaal een grote bijdrage kunnen leveren aan de samenleving. Vervolgens is het wel erg eenvoudig om met het vingertje te wijzen naar mensen met een uitkering zonder de gebreken van het systeem op te lossen.

De zorgelijke problematiek van de plasticvervuiling is een onderdeel van de wegwerpcultuur die inmiddels ook medemensen bij het grofvuil heeft gezet.

Laten we onze harten openen voor de medemens zoals velen gedaan hebben met donaties voor, hulp aan en opvang van Oekraïense vluchtelingen. Hoe mooi zou het zijn als dit niet incidenteel was, maar het de nieuwe cultuur werd waarmee we de wegwerpcultuur kunnen vervangen.

Ik geloof niet dat de mens slecht is, maar eerder dat het gewoon lastig is om bepaalde verbanden te zien. Zou u willen dat we als Europa zijnde (versneld) gingen afkicken van onze fossiele verslaving als u wist dat we met die verslaving gedeeltelijk de oorlog in Oekraïne faciliteren? Zou u willen dat uw leiders iets zouden doen aan de oneerlijke handelsdeals en hoge CO2-emissies van rijke landen die ervoor zorgen dat steeds meer mensen in het globale zuiden moeten vluchten om vervolgens op de Middellandse zee te verdrinken of uitgekotst te worden door de veroorzakers van het probleem?

Als we het hier over eens kunnen worden, dan is de volgende stap om te breken met de wegwerpcultuur door het winstoogmerk van de korte termijn te vervangen door een houdbaar systeem gebaseerd op menselijk welzijn.

Concluderend is de zorgelijke problematiek van de plasticvervuiling een onderdeel van de wegwerpcultuur die inmiddels ook medemensen bij het grofvuil heeft gezet. Om die reden is het tijd voor een ingrijpende cultuurwijziging, waarbij de herwaardering van mens en natuur centraal komt te staan. Veel van de problemen van de huidige tijd worden immers gevoed door de wegwerpcultuur.

Concreet betekent dit dat we overstappen naar een circulaire economie, maar zeker ook in het algemeen meer aandacht hebben voor de gezondheid en rechten van mensen. Dit kan enkel als we het lef hebben om financiële belangen in de regel ondergeschikt te maken aan het welzijn van mens en natuur.