“‘Waarom integratie een weg naar persoonlijke vrijheid is’

© Eva Geerts​

Mensen zijn van nature goed in integreren. Neem nu het voorbeeld van Jan. Jan is een 31-jarig IT’er die juist van job wisselde. Tijdens zijn eerste dag in het nieuwe bedrijf krijgt hij honger. Een snelle blik op de klok vertelt hem dat het 12u05 is, etenstijd. Hij scant snel de bureauruimte af om te kijken wat zijn nieuwe collega’s gaan doen. Hebben ze hun brooddoos meegenomen van thuis of worden er broodjes besteld? Worden er groepjes gevormd om samen te eten? Eet zijn baas mee met het team of verkiest zij om bij de directie te gaan zitten? Of wordt er een snelle hap voor het computerscherm gegeten?

Jan kan passief integreren door de groep na te apen. Of hij kan actief integreren en een collega vragen naar de gewoontes met betrekking tot de lunch. Als blijkt dat er achter de computerschermen gegeten wordt, terwijl Jan zelf behoefte heeft om rustig zijn boterhammen aan tafel op te eten, besluit hij om te reageren. ‘Wat een slechte gewoonte om te lunchen voor de computer. Dat komt mijn concentratie toch niet ten goede hoor.’ Nou, Jan durft, hij daagt de bedrijfscultuur uit en dat op de eerste dag in zijn nieuwe job.

Eerlijk of eerder kwetsend?

Tijdens een proces van integratie wordt het overtuigingssysteem van de betrokken personen uitgedaagd.

Gisteren zei ik tegen mijn achtjarige Boliviaanse vriendin, Fabiana, dat ze nogal klein is voor haar leeftijd. Ze trok een lelijk gezicht. ‘Waarom zeg je dat nu tegen mij, Eva? Dat vind ik niet fijn.’ ‘Oh?’, vraag ik verbaasd, ‘wij zijn toch vriendinnen? Wij kunnen toch eerlijk tegen elkaar zijn?’ ‘Zeker wel’, zegt Fabiana, ‘maar ook weer niet zo eerlijk dat we elkaar kwetsen hé’.

‘Als ik halsstarrig blijf vasthouden aan mijn eigen waarde kan ik wel eens problemen ondervinden in relaties met Bolivianen en ligt het risico op eenzaamheid en uitsluiting misschien op de loer’

In dit voorbeeld laat Fabiana me zien dat de waarde die ik hecht aan eerlijkheid strijdig kan zijn met de waarde die zij hecht aan het niet kwetsen van je medemens. Onbewust leert ze me dat als ik halsstarrig blijf vasthouden aan mijn eigen waarde ik wel eens problemen zal kunnen ondervinden in relaties met Bolivianen en het risico op eenzaamheid en uitsluiting misschien zelfs op de loer ligt. Aan mij de keuze.

Maar omgekeerd laat ik ook aan Fabiana zien dat de mogelijkheid bestaat om jezelf eerlijk uit te drukken, ondanks de gevolgen voor een ander. Ik kan me best wel indenken dat deze les haar nog goed van pas zal komen in haar leven. Aan haar de keuze.

Een overtuiging die ik eerst klakkeloos voor waar aannam, ‘ik moet altijd eerlijk zijn’, blijkt opeens niet meer zo functioneel te zijn in mijn nieuwe omgeving. Ik besluit (al dan niet bewust) om mijn overtuiging aan te passen: ‘Eerlijk zijn, is belangrijk, maar niet ten koste van mijn relaties.’ Ziezo, mijn nieuwe overtuiging voelt goed. Deze gaat me verder brengen in mijn nieuwe thuisland.

Fabiana, mijn integratiedocente

© Eva Geerts​

Integratie of assimilatie?

Als er over integratie gepraat wordt, valt vaak de zin: ‘zij willen zich niet aanpassen’. Vreemd, want dat is de definitie van assimilatie, niet van integratie:

‘Integratie is de opname in een (groter) geheel. Het gaat daarbij voornamelijk om de opname van personen of bepaalde bevolkingsgroepen in de maatschappij. Een belangrijk kenmerk van integratie is dat de opname van personen of bevolkingsgroepen van beide kanten komt. Zowel de binnenkomende partij als de ontvangende partij passen zich aan de ander aan en daarmee ontstaat samensmelting tussen die twee personen of bevolkingsgroepen. Daarmee onderscheidt integratie zich nadrukkelijk van assimilatie waarbij aanpassing slechts van één kant komt’, vat Ensie het samen.

Een veel eerlijkere stelling zou zijn: ‘wij willen ons niet aanpassen’. In contact met de nieuwe ander wordt namelijk je overtuigingssysteem uitgedaagd. Fabiana laat me zien dat eerlijk zijn niet altijd het beste is. Jan laat zijn collega zien dat eten voor de computer niet altijd het beste is. En vice versa! Ik laat Fabiana zien dat het best wel ok is om eerlijk te zijn, ook al vindt je medemens die eerlijkheid vervelend. Jan zijn collega laat hem zien dat het soms nodig kan zijn om achter je scherm te eten, bijvoorbeeld als er een strakke deadline gehaald moet worden.

‘Als je overtuigingssysteem wordt uitgedaagd voel je je wankel, kwetsbaar, het is een beetje eng. Je zekerheden waarop je je gedrag zolang gebaseerd hebt, vallen weg. Wat nu?’

Dat maakt een integratieproces soms confronterend en niet aangenaam. Wanneer je overtuigingssysteem wordt uitgedaagd voel je je wankel, kwetsbaar, het is een beetje eng. Je zekerheden waarop je je gedrag zolang gebaseerd hebt, vallen weg. Wat nu?

Dit biedt een mogelijke verklaring voor het succes van (extreem-)rechts, de conservatieven. ‘Er zijn geen alternatieven’ roept Bart de Wever. Onze weg is de weg. Ofwel: ons overtuigingssysteem dient klakkeloos overgenomen te worden. Zuhal Demir, staatssecretaris van gelijke kansen, is daar een mooi voorbeeld van. Zij, of haar ouders voor haar, hebben de keuze gemaakt om het overtuigingssysteem van de Vlaming volledig over te nemen. Dat is functioneel gebleken in haar leven. Dat gaat haar goed af. Ze verdedigt deze vorm van integratie, zeg maar assimilatie, dan ook met vuur.

Daar tegenover staat de progressieve stem, die van links. ‘Het kan anders’, is hun slogan. Mensen die op linkse partijen stemmen zijn bereid om te gaan kijken naar alternatieven. Ze zijn bereid hun eigen overtuigingssysteem onder de loep te nemen. Zijn mijn overtuigingen nog dienstbaar aan de maatschappij waar ik in wil leven? Of moet ik hier en daar een overtuiging aanpassen om onze doelen te bereiken?

Centrumpartijen laten eerder volgende boodschap doorschemeren: ‘ons overtuigingssysteem is het beste, maar dat mag niet in de weg komen te staan van de mensenrechten’.

Polarisatie ontstaat wanneer het overtuigingssysteem uitgedaagd wordt en de reactie daarop een halsstarrig vasthouden is aan dit overtuigingssysteem langs beide kanten. Dit kan gevaarlijke proporties aannemen wanneer mensen uitgesloten of afgekeurd worden op basis van hun overtuigingen.

Laat duidelijk zijn dat integratie vooral een mogelijkheid biedt, een kans op het openen van ‘de bekrompen geest’. Dankzij integratie stoppen we met onbewust herhalen en wordt de mogelijkheid gecreëerd om bewust te kiezen. Integratie is een weg naar persoonlijke vrijheid.