“‘De affaire rond goudhandelaar Reza Zarrab begon met illegale drugshandel’

Victoria Pickering (CC BY-NC-ND 2.0)​

Op 1 januari landde een vliegtuig uit Ghana in Istanbul, met aan boord honderden kilo’s goud. Met imam Fethullah Gülen sympathiserende aanklagers en politiefunctionarissen volgden het spoor en kwamen terecht bij de Turks-Iraanse goudhandelaar Reza Zarrab. Het zou echter een misvatting zijn om te denken dat hij niet al eerder een bekende van hen was. In werkelijkheid volgden ze hem al sinds 2007.

We gaan terug naar 2 februari 2007. Bij de Kapikule grensovergang in de westelijk gelegen Turkse provincie Edirne trof de politie ruim 200 kilo heroïne aan in een vrachtwagen. Het onderzoek leidde naar de uit Iran afkomstige familie Happani. Wie het proces rond Reza Zarrab nauwgezet volgt zal deze naam bekend voor komen, want in de tenlastelegging behoort ene Abdullah Happani tot de beklaagden.

Naar aanleiding van de drugsvangst in Edirne leerde de Turkse politie dat Turgut Happani, Abdullah Happani, Serdal Happani en Senel Happani partners waren van Zarrab in de valutahandel Durak Dövis, voorheen gevestigd in Istanbuls Grand Bazaar.

Turgut Happani

De politie ontdekte dat de Happani’s grote hoeveelheden geld smokkelden. In 2011 kwam in Rusland aan het licht dat Turgut Happani tot een groep van veertien koeriers behoorde die, via Turkije en de Verenigde Arabische Emiraten, miljoenen dollars over de grens had gesluisd. Dat kreeg destijds veel aandacht in de Turkse media, omdat Turgut Happani zo handig was om een foto op Facebook te plaatsen waarop hij trots met een enorme stapel dollars poseerde.

De politie ontdekte dat de Happani’s grote hoeveelheden geld smokkelden.

Turgut Happani was destijds de chauffeur van Zarrab. Althans, dat schreven de media, want Zarrab heeft dat altijd ontkend. Toen een advocaat van Halkbank-directielid Mehmet Hakan Atilla hem tijdens het op 4 december in New York begonnen proces vroeg of zijn chauffeur met 15 miljoen dollar was aangehouden, ontkende hij dat.

Eerder, nadat Happani tegen de lamp was gelopen, gaf Zarrab echter wel degelijk toe dat hij hem kende, al sprak hij ook toen tegen dat het om zijn chauffeur ging. Een simpele verklaring voor Zarrabs gevoeligheid op dit punt zou kunnen zijn dat Turgut Happani in werkelijkheid niet hem, maar zijn echtgenote, de bekende Turkse zangeres Ebru Gündes, in een ongetwijfeld erg dure automobiel rondreed.

Overigens bracht alleen de advocaat van Atilla de valutasmokkel door Turgut Happani aan de orde. De aanklager heeft dat, in ieder geval vooralsnog, niet gedaan. Turgut Happani wordt in tegenstelling tot zijn familielid Abdullah Happani ook niet genoemd in de Amerikaanse aanklacht.

Conflict

Het latere conflict tussen Gülen en de huidige Turkse president Recep Tayyip Erdogan was nog niet in zicht toen het drugstransport in 2007 werd onderschept in Edirne. Het lijkt er dan ook niet op dat Gülens politieagenten en aanklagers toen al probeerden Erdogan een hak te zetten via Zarrab. In plaats daarvan lijkt het destijds om een regulier politie- en justitieonderzoek te zijn gegaan.

De drugsvondst van 2007 leidde er echter wel toe dat Zarrab door de jaren heen in zijn doen en laten gevolgd werd door politie en justitie. En dat men zo uiteindelijk bij zijn zwendel rond de olie-voor-goud-overeenkomst tussen Turkije en Iran belandde, alsmede bij het smeergeld dat hij in dit kader betaalde aan ministers van Erdogans Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP). Tegen die tijd was het conflict tussen Gülen en Erdogan wel degelijk een kwestie geworden, waardoor Zarrab voortaan in politieke zin bruikbaar werd.

Hulp van de minister

Naarmate 2013 vorderde kreeg Zarrab het vermoeden dat justitie hem volgde. Nadat hij minister van Binnenlandse Zaken Muammer Güler daarover had ingeseind gaf die opdracht aan de inlichtingendienst van de politie in Istanbul om een onderzoek naar de aanklagers in te stellen. Met de hete adem daarvan in de nek besloten zij vervolgens om hun eigen onderzoek eerder dan gepland te presenteren.

Erdogan besloot direct na de onthulling van het corruptieschandaal immers tot een grootschalige zuivering binnen politie en justitie.

Onder de ontstane druk kwam de focus geheel op corruptie bij de AKP te liggen, terwijl het drugsaspect buiten beschouwing bleef. Zo legt de uit Turkije verdwenen, met Gülen sympathiserende journalist Abdullah Bozkurt het in ieder geval uit. Maar of de aanklagers nu wel of niet van plan waren om de drugskant van het Zarrab-verhaal later aanhangig te maken, zoals Bozkurt stelt, vast staat dat zij de kans daartoe niet zouden hebben gekregen. Erdogan besloot direct na de onthulling van het corruptieschandaal immers tot een grootschalige zuivering binnen politie en justitie.

Hoe dan ook, in het op 17 december 2013 onthulde onderzoek naar corruptie bij de AKP zat wel degelijk een verwijzing naar de aanhouding van het drugstransport in 2007 verborgen. Het heette in eerste instantie namelijk een onderzoek naar drugshandel en witwaspraktijken. Dat bleef niet onopgemerkt. Zoals bij Kemal Kilicdaroglu, de leider van de oppositie voerende Republikeinse Volkspartij (CHP). Hij merkte in mei 2014 op dat het corruptieschandaal begon met een onderzoek naar drugshandel in 2007.

Tip van de DEA

Het laat zich raden dat de combinatie van drugs en illegale geldtransporten door uit Iran afkomstige personen aandacht kreeg in de VS. Met name bij de Drugs Enforcement Administration (DEA). In 2007 werden contacten tussen deze Amerikaanse drugsbestrijdingsdienst met Turkse collega’s nog door niets in de weg gestaan. De verstandhouding tussen Ankara en Washington was toen immers nog optimaal.

De laatste jaren is voor die goede betrekkingen tussen de VS en Turkije, zoals bekend, een crisis in de plaats gekomen.

De laatste jaren is voor die goede betrekkingen zoals bekend een crisis in de plaats gekomen. Een nieuw dieptepunt werd begin oktober bereikt met de arrestatie van Metin Topuz, een medewerker van het Amerikaanse consulaat in Istanbul. Topuz werd ervan beschuldigd in 2012 contact te hebben onderhouden met de tot Gülen-beweging behorende politiefunctionarissen, en met een aanklager die een jaar later het onderzoek naar corruptie bij de AKP wereldkundig maakte.

Tel hierbij op dat de regeringsgezinde media in Turkije kort daarna de aanval openden op nog twee andere DEA-agenten, Jason Sandoval en Mitchell Matthias, en er komt een indicatie in zicht dat Erdogan binnen het probleem dat hij met de VS heeft, in het bijzonder met de DEA in de maag zit.

Zo wordt het interessant dat de DEA in juli van dit jaar ook al werd genoemd in de context van Turkije. Aanleiding was een incident in Griekse wateren. De kustwacht van Griekenland sommeerde een Turks schip om voor inspectie naar de haven van Rhodos te varen. De Turkse kapitein weigerde dat en sloeg op de vlucht, waarna de Griekse kustwachters schoten op het schip losten. Ankara reageerde verontwaardigd en eiste opheldering, waarna Athene liet weten dat de Griekse kustwacht had gehandeld naar aanleiding van een door de DEA gegeven tip over het schip. Een saillant detail was dat de eigenaar van het schip een familielid is van een volksvertegenwoordiger behorend tot Erdogans AKP.

Diepe staat

Zullen we ooit het fijne weten over het drugsaspect waarmee de affaire Reza Zarrab klaarblijkelijk begon? Twijfelachtig. Als het om de handel in verdovende middelen gaat blijft vaak veel in nevelen gehuld in Turkije, zelfs na het aantreden van een nieuw politiek establishment.

Een rechter in Duitsland kwam in de jaren negentig tot het oordeel dat toenmalig premier Tansu Ciller contacten onderhield met drusghandelaren.

Een goed voorbeeld is de drugshandel in de jaren negentig binnen de verstrengeling tussen extreemrechtse maffia, veiligheidsdiensten en politiek, oftewel de ‘diepe staat’. Daarover is ook nu nog niet meer dan het topje van de ijsberg bekend.

Een rechter in Duitsland kwam in de jaren negentig tot het oordeel dat toenmalig premier Tansu Ciller contacten onderhield met drusghandelaren. Ciller zat dan ook tot over haar nek in “diepe staat”. Ondanks de bewijzen in dat verband heeft ze zich daar echter nooit voor hoeven verantwoorden.  Ook niet in de jaren waarin Gülens volgelingen de scepter zwaaiden binnen justitie en politie. Maar goed, Gülen had dan ook een bijzondere band met Ciller…

Het begrip diepe staat geeft overigens ten onrechte de indruk van een coherent geheel. Ten aanzien van de jaren negentig was het eerder de verzamelnaam van veschillende seculier nationalistische fracties die in een hevig conflict met elkaar verwikkeld waren. Dat wil zeggen, de Turkse inlichtingendienst MIT versus afdelingen binnen de politie.

Doorstart van de diepe staat

De geschiedenis herhaalt zich zelden, maar rijmt wel vaak. Twintig jaar nadat seculiere nationalisten elkaar bevochten binnen de gedrochten van de Turkse staat, stonden daar later met Erdogan en Gülen twee islamistische fracties tegen over elkaar. Echter, met dezelfde tegenstelling tussen MIT en de politie van destijds én wederom een Iraans element. Want voordat Zarrab centraal kwam te staan in de uitbarsting van het conflict tussen Gülen en Erdogan, explodeerde het conflict binnen de diepe staat van de jaren negentig met de moord op twee geheim agenten uit Iran.

De maffiabaas Sedat Peker bevindt zich tegenwoordig comfortabel in de kring rond Erdogan.

De jaren negentig zijn ook niet echt voltooid verleden tijd, gezien de tekenen dat de diepe staat van destijds een doorstart heeft gemaakt. Zo bevindt de maffiabaas Sedat Peker, wiens naam berucht werd in verband met de diepe staat, zich tegenwoordig comfortabel in de kring rond Erdogan. Of neem Hasan Yesildag, die als extreemrechtse Grijze Wolf eveneens veel met de diepe staat te maken had en twee decennia terug in een Zwitserse gevangenisstraf zat wegens drugshandel. Later in de jaren negentig werd dezelfde Yesildag een gepassioneerd volgeling van Erdogan. Zo gepassioneerd dat hij, toen Erdogan eind jaren negentig in de gevangenis belandde wegens het citeren van een islamistisch getint gedicht, een wetsovertreding beging om zijn idool achter de tralies te kunnen dienen en beschermen. Tegenwoordig beheert Yesildag twee Erdogangezinde kranten.

Meer duidelijkheid over het prilste begin van de Zarrab-affaire kan alleen in de VS ontstaan, maar de hoop is wat dat betreft niet hooggespannen. Mede omdat het verleden in het heden door lijkt te lopen, zal men in de VS huiverig zijn om de deksel van de beerput te halen aangaande drugshandel in Turkije.

De Amerikaanse diensten vonden immers decennialang een loyale partner in de Turkse diepe staat. Te denken valt aan de CIA, maar ook aan de DEA, sowieso geen diensten met een loepzuivere reputatie als het op integriteit aankomt.

Onsmakelijk

Hoewel de bewijzen van Gülens aanklagers die tot het corruptieschandaal van december 2013 leidden op zich een solide indruk wekken, dient dit artikel niet als een pleidooi voor de Gülen-beweging begrepen te worden. Zuiver op de graat is die namelijk evenmin.

Gülen en zijn volgelingen hebben de mond vol over het bestrijden van corruptie, maar alleen als het uitkomt.

Gülen en zijn volgelingen hebben de mond vol over het bestrijden van corruptie, maar alleen als het uitkomt.

Toen het nog koek en ei was met Erdogan maakten Gülens aanklagers geen enkel probleem van corruptie bij de AKP.

Het in Duitsland aan het licht gekomen schandaal van 2008 rond het liefdadigheidsfonds Deniz Feneri, waarbij de regeringspartij al in opspraak kwam wegens  corruptie, werd bijvoorbeeld in de doofpot geworpen door Gülens mensen bij justitie. Zij schroomden er zelfs niet voor om de AKP een dienst te bewijzen door integere collega’s te vervolgen die het waagden deze zaak in Turkije aanhangig te maken. Ondertussen wierp Gülens gezwel binnen het justitieapparaat journalisten in het cachot die het waagden kritiek te hebben op de hoca efendi (heer leraar). En nu springen de Gülenisten op de bres voor door Erdogan vervolgde journalisten. Tja…

Erg onsmakelijk allemaal, maar vooral ook erg duister. Maar dan hebben we het echter nog niet gehad over een aantal ‘toevalligheden’ rond Reza Zarrab die in de richting van een ander land wijzen dan Turkije en de VS. Dat thema verdient meer aandacht later.