“‘‘Ik nam foto’s om de harde realiteit te overleven’’

Een foto die Sipan Hota maakte in Bulgarije. ‘Het vluchtelingenkamp was er absoluut geen positieve plek, maar één vol miserie. Maar ik ging op zoek naar kleine lichtpuntjes.’

© Sipan Hota

Sipan Hota is fotograaf. En vluchteling, die terechtkwam bij de vzw FMDO in Oostende. Zijn foto’s nemen je mee naar het binnenste van zijn ziel: donker en melancholisch, maar altijd op zoek naar schoonheid. Ze vormen een levensverhaal dat begon in Syrië maar ook hoofdstukken kent in Damascus, Turkije, Bulgarije, Duitsland en België. Een verhaal van een jonge man, zoon, broer, echtgenoot, vader, vriend en vluchteling.

Sipan groeide op als Koerd in Amuda, een dorp in het noord-oosten van Syrië, dicht bij de grens met Turkije. ‘Ik vond alles leuk aan mijn geboortedorp. Het was er klein maar gezellig, ons huis bevond zich in het groen. Wanneer je onze straat uitliep naar het noorden zag je de bergen van Turkije aan de horizon. De hemel kleurde zwart, wit en alle kleuren daartussen. Het was een ongelooflijk uitzicht.’

‘Als jongste van een gezin met zeven kinderen werd ik verwend. Ik kreeg veel aandacht en mijn broers en zussen trokken me op sleeptouw.’

‘Mijn mooiste herinnering uit mijn kindertijd is het beklimmen van een heuvel dicht bij os huis in Amuda, met mijn twee oudste broers en zus. Op de top keken we samen naar de zonsopgang. Ik was pas vijf jaar oud, maar wat ik toen zag en voelde zal ik nooit vergeten.’ Sipan beschrijft de herinneringen aan zijn kindertijd niet in woorden maar in beelden. ‘Een fotograaf word je niet, maar ben je.’

Sipan Hota

© Sipan Hota

Als 18-jarige kreeg Sipan van zijn broer zijn eerste camera cadeau toen hij zijn diploma secundair onderwijs behaalde. Dat was in 2007. Een camera hebben stond toen in Amuda gelijk aan het bezitten van een fortuin. ‘We waren dat niet gewoon, een camera in het straatbeeld. Als Koerd moesten ook we constant op onze hoede zijn. Als je een foto maakte in de stad, stond er de volgende dag gegarandeerd iemand van de inlichtingendienst aan je deur.’

‘Er waren wel enkele fotostudio’s in de regio, maar mensen kochten toen camera’s in Turkije of Libanon. ‘Ik had al de kans gekregen om een camera te lenen van een vriendin die er een mee bracht uit het buitenland. Toen ontdekte ik dat ik talent had. Voorheen was ik altijd aan het wachten op iets anders: ik schreef poëzie, artikels en vertaalde teksten, maar pas tijdens het fotograferen voelde ik wie ik was.’

‘Ik ging daarna naar een lokale fotostudio in de stad en vroeg er advies over het kopen van een eigen camera. Ze hadden er slechts twee in de aanbieding. Ik koos de digitale camera omdat de eigenaar er niet mee kon werken. Mijn broer vulde mijn eigen spaarcenten aan zodat ik de camera kon kopen en zorgde zo voor die vonk die ik nodig had om mijn talenten verder te ontwikkelen.’

Oostende

© Sipan Hota

‘De ziel is zoet’

‘In 2008 verliet ik Amuda en verhuisde naar de hoofdstad. Ik woonde er in een studentenhuis in Oud Damascus en studeerde Engelse literatuur aan de universiteit. Drie jaar later begon de oorlog, maar de lessen gingen gewoon door. Elke dag tegen valavond kon je in de verte bommen zien vallen aan de horizon. Onze gebouwen trilden en om de 300 meter was er een controlepost van het Syrische leger.’

‘Na een tijd neemt de onrust je eigen lichaam en geest over. Op een winteravond in december nam ik een foto van een roos die groeide onder President Bridge, een brug in de stad. Dat beeld van ontluikende natuur tussen een hoop ijzer op een autosnelweg onder een brug trok me aan.’

‘Voor mij bestaat er geen enkele reden om een andere mens te doden. Vluchten was mijn enige optie.’

‘Zodra ik onder de brug was om te fotograferen, kwam er politie op me af. Ze bestookten me met vragen en waren achterdochtig. De sfeer was grimmig en ik werd veertien uur gevangengehouden.’

‘Toen ze me vrij lieten werd ik overmand door angst en sloot ik mezelf dagenlang op in het studentenhuis. Diezelfde week werden in een ander studentenhuis in de stad 25 jongeren vermoord na een demonstratie. Toen bereikte ik een breekpunt.

In onze cultuur zeggen ze: The soul is sweet, ‘de ziel is zoet’. Dat betekent dat je alles moet opofferen om je eigen ziel te redden. Ik gaf mijn studies en toekomst op en keerde na een telefoontje met mijn vader terug naar Amuda.’

‘Ik bleef er één jaar, tot ook daar demonstraties met dodelijk geweld werden afgestraft door het Syrische leger. Het was een dubbelzinnige situatie: ik moest afscheid nemen van vrienden, maar kon tegelijkertijd aan het werk als fotograaf en reporter om de dood te registreren.’

‘Ik wilde heel graag het onrecht dat ons werd aangedaan in beeld brengen, maar dat kon ik niet. Fotograferen doe ik met passie en die kon toen niet bloeien.’

‘In diezelfde periode deed de PYD (Democratische Uniepartij,e een Koerdische politieke partij, red.) een oproep aan alle mannen tussen 18 en 35 jaar om zich te melden voor militaire dienst. Maar opnieuw: the soul is sweet. Voor mij bestaat er geen enkele reden om een andere mens te doden. Vluchten was mijn enige optie. Die dag ben ik vertrokken en nooit meer teruggekeerd.’

© Sipan Hota

Zonder kompas

‘Zoals een bootje van papier, wanneer de golven zowel je bestemming als je lot bepalen.’

Zijn zoektocht naar schoonheid en positiviteit leidt Sipan naar Turkije. Daar slaagt hij slaagt om zijn eerste kortfilm af te werken. De opnames daarvoor deed hij in zijn geboortedorp.

‘Mijn eerste film was simpel. Ik focuste vooral op de idee en minder op de uitvoering. Een kind speelt met een bal tussen de velden. Plots ziet hij iets op de grond. Hij graaft een put, begraaft de kogels en loopt opnieuw naar de bal waarna hij verderspeelt.

Die eerste kortfilm ging in 2014 in première op het filmfestival in Rotterdam. Het thema is onbewust een metafoor voor Sipans levensverhaal.

Na Turkije volgde een tocht door Bulgarije, Duitsland en, als voorlopig eindpunt, België. Sipan had deze route niet gepland. ‘Iedereen die de afgelopen tien jaar Syrië verliet, deed dit zonder kompas. Zoals een bootje van papier, wanneer de golven zowel je bestemming als je lot bepalen.’ Onderweg neemt hij foto’s met zijn gsm. Zijn eerste fotocamera was in Amuda achtergebleven.

‘Ik zat in een vluchtelingenkamp in Bulgarije. Het was een oud militair kamp waar je tanks zag op het terrein, en ernaast een vernield zwembad. Veel mensen verloren zichzelf in alcohol. Het was absoluut geen positieve plek, maar één vol miserie. Maar als mens heb je een keuze: je kan de realiteit niet veranderen, maar je kan wel kiezen hoe je ermee omgaat. Ik ging op zoek naar kleine lichtpuntjes. Foto’s nemen was voor mij een manier om de dagen te overleven en te ontsnappen uit de realiteit.’

Turkije

© Sipan Hota

Dwaallicht

Sinds 2018 probeert Sipan samen met zijn vrouw Menal hun twee jonge dochters een thuis te geven. Zelf zoekt hij vooral zijn eigen weg, een weg die ingegeven wordt door passie en door wat hem gelukkig maakt. Geen weg die hem door allerlei officiële instanties licht wordt opgedrongen.

‘Fotografie is een manier om mijn visie op het leven te delen met anderen.’

Na deelname aan het project Boekenambassadeurs van FMDO vzw leerde Sipan de directrice van de bibliotheek van de stad Oostende kennen. Hij vraagt haar of hij kan exposeren in één van de zalen van de bibliotheek en wordt met open armen onthaald.

Zijn foto’s werden verwerkt in een reeds geplande expo met tekst en beeld uit het boek Dwaallicht van Willem Elsschot. Symbolischer kon haast niet.

‘Ik selecteerde de foto’s voor de expo op mijn gevoel. Ik koos een eerste foto en de rest volgde vanzelf. Die foto’s vullen de leegte op die ik diep vanbinnen voel. De mainstream media brengen verhalen van vluchtelingen altijd negatief in beeld. Slecht nieuws brengen is hun specialiteit. Als artistieke fotograaf koos ik ervoor een verhaal te brengen vanuit een andere invalshoek en zo hoop te geven aan die mensen die nog steeds onderweg zijn naar een beter leven. Fotografie is een manier om mijn visie op het leven te delen met anderen.’

‘Op foto’s zou je niet je eigen naam moeten zetten opdat mensen weten wie de fotograaf is. Beelden moeten voor zichzelf spreken. Als ik mijn portfolio bekijk, dan zie ik geen deel van mezelf, ik zie mezelf. In elke foto zit een stuk van mijn ziel.’

‘Maar toch is een foto nemen geen beslissing, je neemt hem of je neemt hem niet. That’s it. Iedereen heeft zijn eigen ideeën, visie en herinneringen die redenen geven om kunst te maken. Iemand die gestorven is, een lied waar je samen met je geliefde naar luisterde, een gedicht, een film… Alles is verbonden en wordt getoond in een foto.’

© Sipan Hota

Dromen

Wanneer ik Sipan vraag of hij ooit terug wil naar Amuda, blinken z’n ogen op en schreeuwt zijn hele lichaam ja. ‘Ik zou de mensen hier missen. Maar stel je voor dat ik opnieuw thee zou kunnen drinken met mijn mama in onze tuin.’ Er valt een stilte die pijn doet, maar dan vertelt de fotograaf over zijn dromen.

‘Op dit moment droom ik ervan om een fotoacademie op te richten in Amuda. Ik ben een manier aan het zoeken om dit te realiseren. Zeker nu, meer dan ooit. De mensen daar zijn een wereld met wapens, moorden, geweld, bommen en tanks gewoon. Het enige wat hen rest is hoop. Het zou een mirakel zijn als ik hen die vonk_, the spark to flame_, kan geven.’

‘Een talent bezit je, maar je moet mensen de kans geven om het te ontwikkelen. Ik kan hen niet aanleren hoe je foto’s maakt maar ik kan hen wel op weg helpen, materiaal en skills aanreiken om te groeien. Hier betekent een camera van pakweg twintig euro niets, daar kan hij een wereld van verschil maken. Ik droom er echt van om mensen hoop te geven via mijn passie, net zoals mijn broer deed door het schenken van mijn eerste camera.’

Dit verhaal werd opgetekend door Tine Dessein, stafmedewerker bij FMDO vzw. Meer over het werk van Sipan Hota op www.sipanhota.com