“‘Eilanden van agroecologie verbinden’
Ik zit in São Paulo, aan de Praça da República, in afwachting van een vliegtuig naar Europa. Een terugblik op vijf weken rondtrekken van universiteit naar universiteit, van landbouwschool naar landbouwschool, van sociale beweging naar sociale beweging … dringt zich op. Dit is de 21ste keer dat ik de oversteek naar dit land maakte. Lonen al die inspanningen, de onuitstaanbare pijn in de linkervoet (jicht! Gota!), de meer dan 11.000 km. rondhotsen in dit subcontinent?
Naar Rondônia/Porto Velho trekken, is diep adem halen, want je trekt naar de periferie van de periferie. Wat een orgelpunt moest worden, werd een bijeenkomst in mineur: kleine opkomst in de UNIR, Universiteit van Rondônia, een deelstaat die hoe langer hoe meer gedomineerd wordt door de grootschalige, alles vernietigende export-landbouw. Zaaien dus en hopen dat er toch ooit iets vernieuwends uitkomt.
Hidrelêtricos
We rijden langs de controversiële stuwdam San Antonio (alweer een heilige voor een monsterachtige onderneming). De stad en vooral de ribeirinhos/de rivierbewoners staan al weken onder water. De stuwdammen zouden het overstromingseffect nog verhevigd hebben. In ieder geval is nu eindelijk een debat losgebarsten rond zin en onzin van zo’n megaprojecten.
Zelfs deze hidrelêtricos op de voormalige watervallen zijn innig verbonden met de soja-opmars. Er waren te veel watervallen, opdat de sojaboten de Rio Madeira zouden kunnen gebruiken. Welnu, een vaargeul met sluizen zit in de plannen ingebouwd, zodat de boten op termijn de hoogteverschillen zouden kunnen overbruggen. Zo kan de soja vlugger en nóg goedkoper in Europa, China en Japan geraken.
De stuwdammen moesten er kost wat kost komen, ondanks de negatieve milieu-effectenstudies. President Dilma Rousseff tilde zelf de projecten over de negatieve evaluaties heen.
Over het algemeen is het methaaneffect voor de opwarming van de aarde weinig bestudeerd. Niet alleen heeft een methaan-uitstotend-rund een even groot opwarmingspotentieel als een kleine auto, ook deze San Antônio stoot vanuit verborgen krochten massa’s methaan uit. Niemand minder dan de klimaatspecialist Philip Fearnside openbaarde hoe de bouwheren te keer gingen. Woud werd geveld, het beste hout werd verkocht. De takken en bladeren werden gewoon in putten in het stuwmeer gedumpt. Deze gisten nu en wekken methaan op, 23 keer straffer dan CO2.
Agricultura Familiar
Deze tournee en het boek werden ingeschakeld in het Internationaal Jaar van de Familiale Landbouw. Waar probeert de Braziliaanse familiale landbouw vooral te overleven? Deze boerenlandbouw is het sterkst in Zuid-Brazilië (Rio Grande do Sul, Santa Catarina, Paraná en – zij het in heel andere vormen – het Noord-Oosten; Bahia en andere deelstaten).
Gestimuleerd door de ontwikkelingspolitiek van de civiel-militaire dictatuur verkochten veel gezinsboeren uit het Zuiden in de jaren 70 en 80 hun lap grond en trokken hogerop, via Mato Grosso du Sul, Mato Grosso, naar vooral Rondônia, maar ook tot Acre. Voor hetzelfde geld konden ze hogerop veel meer goedkopere grond kopen.
De laatste jaren voltrekt dit proces zich opnieuw: de soja-opmars in Zuid-Rondônia en de hoge sojagrondprijs doet gezinsboeren hun grond aan grote sojabedrijven verkopen. Ze trekken weer hogerop. Bijvoorbeeld in natuurgebieden en reservaten van de índios rond Porto Velho, beginnen ze ongecontroleerd te ontbossen.
Zowel grote fazendeiros als kleine boeren ontpoppen er zich als ‘grileiros’ (zij die grond van de deelstaat of federale staat inpikken, ontbossen en bewerken). Niet zelden worden de kleinen dan nog eens opgejaagd door de groten. Letterlijk de Far West. In 2012 piekte Rondônia met het hoogste aantal moorden op het platteland en doodsbedreigingen tegen hen die zich tegen de pletwals van de (internationale) agrobusiness verzetten.
Context agroecologie
Het eerste decennium van de 21ste eeuw kan geïndentificeerd worden als een periode waarin het Braziliaanse kapitalisme zich herpositioneerde. Volgens Victor Pelaez “nam tussen 2001 en 2010 de landbouwproductie van de acht belangrijkste producten, die veel landbouwgif gebruiken, toe met 97 procent, het ingezaaide areaal breidde met 30 procent uit en de verkoop van agrotóxicos explodeerde tot 200 procent”.
Deze gegevens openbaren dat er meer gif per hectare wordt gebruikt dan voorheen. De snelle doorbraak van de genetisch gemanipuleerde soja en maïs zijn daar niet vreemd aan.
Het is opvallend dat in deze vergiftigde context tal van agroecologie-cellen en dito opleidingen ontstaan. Tijdens deze reis trok ik van het ene eiland naar het andere: Rio de Janeiro, Rio Pomba, Lavras, Araras, Sorocaba, Pelotas, Matinhos, Chapecó, Curitiba, Brasília, Goiânia, Cuiabá, Porto Velho. Sommige eilanden ontstaan midden in een gifzee van de dominante exportlandbouw.
Vreemd is nu dat ik als gringo op den duur meer zicht krijg op deze hoopgevende eilanden dan de Brazilanen zelf. Het wordt tijd dat de overheid middelen voorziet opdat bewoners van deze eilanden elkaar zouden kunnen ontmoeten. Ze kunnen veel van elkaar leren, al is het maar om de hoop te bewaren in deze hopeloos, vergiftigde situatie.
Gelukkig ondersteunt de regering niet alleen het monocultuurmodel van de groten. In oktober 2013 lanceerde president Dilma een veelbelovend plan: PLANAPO (Plano Nacional de Agroecologia e Produção Orgânica/Nationaal Plan voor Agroecologie en Biologische Productie). Het officiële plan is een grote overwinning voor de sociale bewegingen, die er jarenlang om streden.
Laat de vele eilanden zich nu in netwerk verbinden en de druk op de overheden opvoeren, opdat de ‘landbouw van het leven’ meer zou ondersteund worden dan wel de ‘landbouw van de dood’.