“‘Europese belangen in illegale Braziliaanse sojateelt’

Haven van Manaus, in het Amazonegebied in Brazilië

Eduardo Fonseca Arraes CC BY-NC-ND 2.0

De trend van mega-varkensstallen steekt vanuit Nederland onze grens over. Deze stallen met duizenden varkens zijn maar mogelijk door massa’s overzeese soja. De veevoeringrediënten komen vooral via de haven van Rotterdam binnen, maar het Nederlandse bedrijfsleven heeft nog veel andere belangen in de vernietiging van de Braziliaanse Cerrado en het Amazonegebied.

Onze regio is verantwoordelijk voor verborgen gehouden sojastromen. Via de haven van Rotterdam komt een enorme tonnenmaat (Braziliaanse en, sinds Trumps handelsoorlog met China, ook veel Amerikaanse) soja in de Vlaamse troggen van varkens, kippen, runderen. Maar onze noorderburen hebben nog andere belangen in de vernietiging van Braziliaanse ecosystemen. Het platform voor onderzoeksjournalistiek Investico legde één en ander bloot.

Corredor Norte

De afgelopen vijf jaar zijn er in de Amazone-deelstaat Pará al zeker tien nieuwe sojahavens gebouwd. Er staan nog minstens 58 nieuwe havens gepland. Deze havens zijn onderdeel van het grootste infrastructuurproject in de Amazone sinds de militaire dictatuur van 1964-1985. Nieuwe spoorlijnen en geasfalteerde wegen zullen duizenden kilometers woud gaan doorkruisen. Deze ‘Corredor Norte’ moet ervoor zorgen dat soja uit het midden van Brazilië snel en goedkoop naar buitenlandse markten kan worden verscheept, om daar als voer te dienen.

De Nederlandse overheid werkt al tien jaar samen met de Brazilianen om de plannen te ontwikkelen en de Corredor te realiseren. ‘Meer export’ en ‘meer omzet voor het Nederlandse bedrijfsleven’ zijn de doelen van het ministerie van Buitenlandse Zaken. Die Nederlandse bijdrage moet uiteraard wel ‘duurzaam’ zijn, benadrukt het ministerie in elk beleidsstuk. ‘De betrokkenheid van Nederland is de duurzame ontwikkeling van deze Corridor te waarborgen’, schrijft ambassadeur Han Peters in een intern bericht. ‘Het vinden van oplossingen die de bestaande ecosystemen zoals de Amazone respecteren, is een rode draad in de benadering van de ambassade.’

Wegen worden geasfalteerd en bos wordt gekapt om plaats te maken voor sojahavens. Rivieren worden bevaarbaar gemaakt door rotspartijen met dynamiet op te blazen.

Eeuwenlang was de immense Amazone, met haar onbarmhartige klimaat en giftige planten en slangen, een praktisch ondoordringbaar gebied. Dat veranderde in de jaren zeventig, toen het militaire regime vier zandwegen dwars door het woud aanlegde. De dunbevolkte Amazone moest bezet worden met nieuwe industrie en nieuwe bewoners, om te voorkomen dat buurlanden het gebied zouden veroveren.

Die vier wegen zijn naast de rivieren die van oudsher voor vervoer worden gebruikt nog steeds vrijwel de enige manier om het bos te bereiken. Maar snel gaat het niet. Tijdens het regenseizoen verandert het zand in modder waar je tot je knieën in wegzakt en waar vrachtwagens soms dagenlang vastzitten. Soja-export was via deze wegen ondoenlijk.

Dat veranderde toen de bouw van de Corredor vijf jaar geleden van start ging: wegen worden geasfalteerd en bos wordt gekapt om plaats te maken voor sojahavens. Rivieren worden bevaarbaar gemaakt door rotspartijen met dynamiet op te blazen, vaargeulen te baggeren en stuwdammen te bouwen. Er liggen plannen voor drie nieuwe spoorlijnen waarvoor honderden kilometers bos zal verdwijnen en inheemse gemeenschappen moeten wijken. Het ministerie van Nationale Integratie heeft meer dan vijf miljard euro uitgetrokken voor het project. Naar schatting komt daar tien tot twintig miljard euro aan private investeringen bovenop.

Uitgesproken geschikt

Nederlandse bedrijven zijn niet alleen bedreven in het uitbaggeren van rivieren en het aanleggen van havens, maar ook in het ‘bieden van vernieuwende oplossingen waarbij economisch succes hand in hand gaat met duurzaamheid’, vindt de Nederlandse overheid. ‘Brazilië is een uitgesproken geschikt land om een koppeling te leggen tussen maatschappelijke uitdagingen en economisch verdienvermogen (Global Challenges, Dutch Solutions)’, staat in het meerjarenplan van de ambassade.

In 2016 importeerde Nederland bijna 1,6 miljoen ton soja uit Brazilië. Daarmee was het een van de belangrijkste importeurs van Braziliaanse soja ter wereld. Via de nieuwe Amazoneroute kan die soja goedkoper naar Nederland (en China) worden verscheept. Dat is de reden waarom het Havenbedrijf Amsterdam de mogelijkheid verkent om de Braziliaanse deelstaat Tocantins te helpen een nieuwe vaarroute te ontwikkelen, waarvoor een 43 kilometer lange rotspartij moet verdwijnen.

Vissers in het gebied, in totaal zo’n vijftigduizend personen, vrezen dat de visstand hieronder zal lijden, omdat de rotspartij een belangrijke paaiplaats is. ‘We bouwen een relatie op met buitenlandse havens om meer vracht naar Amsterdam te krijgen en om bedrijven in de Amsterdamse haven te helpen’, zegt Mark Hoolwerf, internationaal projectmanager van het havenbedrijf. Sojahandelaar Cargill heeft eigen fabrieken in Amsterdam en Rotterdam, de fabriek van concurrent ADM staat in de Europoort en Amaggi, het grootste sojabedrijf van Brazilië, heeft een handelsonderneming in Rotterdam.

Illegale ontbossing, dubieuze vergunningen of landroof

Die Nederlandse bedrijven stappen met steun van de overheid in projecten waar duurzaamheid niet bestaat. Veel havens zijn waarschijnlijk zelfs illegaal. Arcadis hielp een haven bouwen op een plek waar honderden bewoners op dubieuze wijze werden verdreven. De schepen van Alewijnse leggen aan in havens die volgens het Braziliaanse regelgeving nooit gebouwd hadden mogen worden.

Braziliaanse bedrijven overtreden de wet, maar de Nederlanders krijgen opdrachten voor projecten die er zonder die criminaliteit waarschijnlijk niet waren geweest.

Deze “duurzame” Hollandse ondernemers zijn regelmatig een paar stappen verwijderd van illegale ontbossing, dubieuze vergunningen of landroof.

Het zijn de Braziliaanse bedrijven die de wet overtreden, maar de Nederlanders krijgen opdrachten voor projecten die er zonder die criminaliteit waarschijnlijk niet waren geweest. Ondertussen rukken megastallen in Vlaanderen en Nederland op. Deze bedrijven zijn maar mogelijk mits massale import van overzeese soja. Willen we dit met zijn allen?

Per 1 januari komt de nieuwe president Jair Messias Bolsonaro eraan. Als ex-militair heeft hij heimwee naar de praktijken van de militaire dictatuur. De Braziliaanse Cerrado en het Amazonegebied dreigen met hem nóg sneller vernietigd te worden. De waterhuishouding in Zuid-Amerika en het klimaat wereldwijd worden door deze ontbossing en structuurwerken totaal ontregeld.
Mogen deze catastrofe en onze Europese betrokkenheid in Polen op tafel komen?

Luc Vankrunkelsven is norbertijn van Averbode en auteur van diverse boeken over het thema. Het laatste werk luidt ‘De kikker die zich niet laat koken. Klimaat in beweging’, Dabar, 2018.