De kolonisering van Brazilië stopte nooit
“‘Amerikaanse en Europese pensioenfondsen beleggen in Cerradogrond’
Het is een oud zeer dat buitenlanders grond kunnen opkopen in Brazilië. Toppunt is nu dat Europese pensioenfondsen beleggen in uitgestrekte gebieden van de Cerrado. Illegaal ingepikte gronden. De gevolgen voor traditionele volkeren en voor het milieu zijn hemeltergend. Wanneer komt er na desinvestering in petroleum een desinvestering in gronden? Hoog tijd om de wereldwijde landroof te stoppen, schrijft wereldblogger Luc Vankrunkelsven.
Acher de beurskoerscijfers gaan dikwijls drama’s schuil.
Er beweegt in Vlaanderen heel wat rond ‘toegang tot grond’. Zowel het Boerenforum als Wervel zijn er mee bezig. Onder stuwing van FIAN België komt een heel denkproces op gang binnen Voedsel-Anders. Het feit dat miljonair Huts een grote lap goede landbouwgrond kan kopen, terwijl boeren op de peperdure gronden niet meer terecht kunnen, brengt velen in beweging (cfr. de zaak-Huts).
Maar hoe zit het aan de andere kant van de oceaan en wat hebben wij daar mee te maken?
Winstgevend beleggen voor ons pensioen
We wisten al dat Nederland serieus investeert in de ontsluiting van de Amazone voor sojatransport. Vier Belgische banken zouden zes miljard euro geïnvesteerd hebben in bedrijven die mee verantwoordelijk zijn voor Amazonebranden.
Amerikaanse en Europese pensioenfondsen investeren en speculeren sinds de financiële crisis van 2007 heel “efficiënt” in grond.
En hoe zit het met de Cerrado? FIAN International heeft een bijzonder sterk document uitgebracht. Je krijgt er als bijna gepensioneerde rode oortjes van: ‘Os custos ambientais e humanos do negócio de terras. O caso do MATOPIBA, Brasil.’ Vertaald: ’De ecologische en menselijke kosten van grondhandel. De zaak van de MATOPIBA, Brazilië’.
Wat blijkt? Amerikaanse en Europese pensioenfondsen investeren en speculeren sinds de financiële crisis van 2007 heel “efficiënt” in grond. Natuurlijk is dat geen nieuw fenomeen, maar sinds 2007-2008 is alles in een hogere versnelling gegaan.
Als tussendoortje even een voorbeeld van wat zich al lang voltrekt. Toen ik in 2000 voor het eerst naar Brazilië vertrok, kreeg ik een telefoon van een tachtigjarige man. Hij bood me gratis 8000 hectare grond aan in het centrum van Brazilië. In de Cerrado dus. In de jaren ‘60, tijdens de Braziliaanse militaire dictatuur, was iemand langs gekomen met het interessante aanbod om voor 20 frank (een halve euro) per hectare grond te kopen. Hij ging er op in en kocht die 8000 hectare als een belegging. Een gebuur schafte zich 10.000 ha. aan en een andere 12.000 ha., wist hij nog te vertellen. Het gaf hem jarenlang conflicten, want verschillende instanties claimden die grond. Uiteindelijk wou hij er van af en bood me dus die 8000 ha. zomaar aan. Uiteraard heb ik dat aanbod nooit aanvaard.
Internationale missie op onderzoek
Anno 2017 trok FIAN met 30 ngo’s op missie in de armste deelstaat van Brazilië, Piauí, onderdeel van MATOPIBA (Maranhão, Tocantins, Piauí, Bahia) of de ultieme landbouwgrens die de laatste maagdelijke Cerrado dreigt op te eten. De traditionele volkeren worden er weggepest, bedreigd en verjaagd. Pensioenfondsen van de Verenigde Staten, Zuid-Korea, Groot-Brittannië, Duitsland, Luxemburg, Zweden en Nederland investeren in gronden in het buitenland. Voor de internationale agrobusiness dus. Daar ze hun onderzoek toespitsen op de VS, Zweden, Nederland en Duitsland, trokken ze nadien, in 2018, met hun bevindingen naar de betrokken regeringen en de verantwoordelijken van de pensioenfondsen.
De traditionele volkeren worden er weggepest, bedreigd en verjaagd.
Terwijl de prijzen van commod__it__ies (soja en co) zakten, begon een internationale wedloop om zoveel mogelijk gronden op te kopen. Gezien de Braziliaanse situatie van grileiros, met toenemend geweld in de MATOPIBA omwille van illegale gronden, is dit een heikele onderneming.
De grileiros – zij die documenten ouder laten lijken door ze in een doos met sprinkhanen/grilos te zetten – pikken gronden van de deelstaten en van de federale staat in en vervalsen de papieren. Ze zetten er een fazenda op die de grondwaarde verhoogt. Een fazenda op poten zetten, kost ongeveer 5000 reais/ha.; bij verkoop nadien kan dat tot 15.000 reais per ha. opbrengen. De gestolen ‘eigendommen’ worden diverse keren verkocht om ze wit te wassen.
Ondertussen worden traditionele volkeren gepest en bedreigd. Door de totale kaalkap drogen de bronnen uit, de rivieren zijn vergiftigd door het grote pesticidengebruik. Soms worden resterende watervoorraden opzettelijk door de grileiros vergiftigd om het leven van de mensen er onmogelijk te maken. Velen bieden ondanks alles weerstand. Anderen migreren naar de favela’s van de steden. Totaal ontworteld. Zonder toekomst. Zonder werk, afhankelijk van de ‘bolsa família’ of wat er nog rest van ondersteuning vanwege de regering.
Voor deze mensen van traditionele volkeren is dit bijzonder traumatisch. Zij leven niet zomaar collectieve ‘gronden’, maar beleven het als territoria. Territoria zijn holistisch voor hen: hun leven in verbondenheid met de natuur, de dieren, hun ziel, hun voorouders, hun spiritualiteit.
Hoe zit het schema in elkaar?
De hoofdtrekker is: ‘TIAA’ (Teachers Insurance and Annuity Association) in de VS. TIAA administreert de pensioenen van 5 miljoen leerkrachten en werkkrachten in de sociale sector van 16.000 organisaties. TIAA bezit 686.840 hectaren in vijf landen en in vier continenten, voor een waarde van 8 miljard dollar. 43 % van hun gronden zijn in Brazilië, 40 % in Australië en 15 % in de VS zelf. Verder bezitten ze kleinere investeringen in Chili en Polen.
TIAA bezit 686.840 hectaren in vijf landen en in vier continenten, voor een waarde van 8 miljard dollar.
Het document van de 30 ngo’s geeft precies weer in welke deelstaat van Brazilië de gronden liggen. Er werd een constructie opgezet om via het bedrijf Radar Imobiliária Agrícola S/A gronden te verwerven. Een deel van de Radargronden in Maranhão zijn verkregen via Codeca van Euclides de Carli, die als één van de grootste grileiros van de streek gekend is. Als een rechter een uitspraak doet over de gegrileerde gronden van Euclides in Piauí, heeft hij het over 124.000 onrechtmatig verkregen gronden. Het dossier van de ngo’s werkt dit nog verder minutieus uit, maar dit zou ons te ver leiden. Wie Portugees kan lezen, kan het document zelf consulteren.
Het Duitse pensioenfonds administreert 10 miljard euro en investeerde 100 miljoen via de bedrijven van TIAA in Braziliaanse gronden. Het Nederlandse pensioenfonds ABP heeft in november voor 403 miljard euro aan aandelen, waarvan sinds 2007 enkele honderden miljarden in landbouwgronden. Jos Lemmens, de toenmalige manager voor de com__m__odities, bevestigde anno 2010: ‘De wereld is in principe onze fazenda.’ In de bedrijven van TIAA hebben ze voor 200 miljoen euro zitten. Het Zweedse fonds AP2 beheert 30 miljard euro. AP2 zette 2,4 % in op landbouwgronden, meer dan 85 % via het Amerikaanse TIAA, in totaal voor 1,2 miljard dollar; 27 % hiervan gronden in Brazilië.
Luisteren naar de slachtoffers
Het internationale onderzoeksteam ging in gesprek met getroffen gemeenschappen in de regio. Ik bespaar jullie de details, maar wat hen overkomt is verschrikkelijk.
Bovendien ontstaat er nu een een grilagem verde: de fazenda’s moeten in theorie 20 procent van de oorspronkelijke begroeiing overeind houden. De traditionele gemeenschappen hadden/hebben de gewoonte om de hoogvlaktes (chapadas) hun vee los te laten lopen, op gemeenschappelijke gronden. Zelf leefden en leven ze in de valleien, waar ze maniok, maïs en groenten telen. De hoogvlaktes zijn ideaal voor soja-monocultuur. Dus die worden eerst ingepikt. Alles wordt ontbost. Als dan de 20 procent moet bewezen worden, wordt nog eens een extra claim gelegd op de valleien, waar deze gemeenschappen wonen.
Psychologische druk en geweld worden gebruikt om hen het leven zuur te maken. Scholen worden gesloten en opzettelijk gif uitstrooien om water ondrinkbaar te maken wordt niet geschuwd.
Desinvesteinr voor gronden?
Als de pensioenfondsen met de realiteit op het platteland geconfronteerd worden, verwijzen ze naar hun principes, dat alles duurzaam en maatschappelijk verantwoord moet zijn. Het doet denken aan wat we ons wijs laten maken over certificaten van FSC-hout, ‘duurzame’ palmolie, ‘maatschappelijk verantwoorde soja’ en vul zelf maar aan. Er zit veel goede wil bij en zo nu en dan zal het wel kloppen, maar de realiteit op het terrein is dikwijls heel anders.
Wat de pensioenfondsen betreft: er is een wereldwijde beweging van ‘desinvestering’ in de petroleumsector. Zouden we deze onzichtbare geldstromen naar grote fazenda’s ook niet op de zwarte lijst mogen zetten?