“‘Gevecht tegen de banken’
Gunnar deelt zijn bureau met Gudmundur Andri Skulason (41), die ook mee aan de kar trok van de burgerforabeweging en de politieke partij Borgarahreyfing. Gudmundur zelf staat aan het hoofd van de IJslandse Vereniging van Schuldenaars.
De organisatie telt 4000 leden, voornamelijk huiseigenaars en kmo’s. ‘We bundelen de krachten want het is duur om in je eentje de banken juridisch aan te vechten. Dit is wat mensen volgens mij overal ter wereld zouden moeten doen: lees de wetgeving na, kijk wie de wet niet respecteert, en vervolg hen. Het is moeilijk, duurt lang, maar het werkt.’
De vereniging spande een proces aan tegen een kleine bank die voor de krach gespecialiseerd was in het financieren van huizen via leningen in buitenlandse valuta. Gudmundur: ‘Na de crash in 2008 werd de IJslandse kroon gedevalueerd en stegen de hypotheken plotsklaps. Mijn eigen hypotheek bijvoorbeeld ging omhoog van 20 miljoen kroon (omgerekend aan de huidige koers zo’n 123.000 euro) naar 50 miljoen kroon (300.000 euro). Van de ene dag op de andere werd het voor veel IJslanders onmogelijk om hun leningen nog af te betalen.’
Illegale leningen
Begin 2011 won de schuldenaarsvereniging het proces tegen de bank. De rechter noemde leningen in buitenlandse valuta illegaal. Daarop stelde de IJslandse regering dat de hypotheken dan maar retroactief herberekend moesten op basis van IJslandse indexen. Maar ook die beslissing vocht de schuldenaarsvereniging aan, want de hypotheken bleven onbetaalbaar hoog. Het hooggerechtshof gaf hen gelijk.
Wat vindt Gudmundur dan dat moet gebeuren? ‘De enige eerlijke oplossing is degene die volgens de wet geregeld werd op het moment dat de mensen hun leningen aangingen. De interest lag toen rond de twee tot drie procent.’ De vereniging gooide het in tussentijd op een akkoordje met de banken: de schuldenaars mogen voorlopig hetzelfde maandelijks bedrag aflossen als voor de crisis.
Maar de zaak is nog niet definitief uitgeklaard; de toekomst blijft onzeker. Gudmundur hoopt dat het toezichtsorgaan van de Europese Vrijhandelsassociatie (EFTA) soelaas kan brengen. Tot de EFTA behoren naast de EU-lidstaten ook IJsland, Lichtenstein en Noorwegen. ‘Ze zorgt ervoor dat IJsland de regels volgt die in de Europese Economische Ruimte zijn afgesproken.’ Het blijft afwachten of de EFTA zich over Gudmundurs dossier zal buigen.
Doordacht beleid
Dat IJsland vier jaar na de crisis economisch niet ten gronde is gericht maar er net bovenop lijkt te komen, komt volgens Gudundur door een aantal doordachte maatregelen van de overheid. ‘Een noodwet splitste de banken op in een binnenlands en een buitenlands gedeelte, opdat het banksysteem zou kunnen blijven functioneren en iedereen ’s maandags gewoon naar de supermarkt kon blijven gaan om melk en eten te kopen.’
‘We hebben dus de bestaande banken laten omvallen. Dat is het grote verschil met de aanpak van de crisis in Griekenland en Ierland, waar men de banken per se wil redden. Een tweede verschilpunt is dat we een eigen munteenheid hebben. Door de IJslandse kroon te devalueren, wisten we jobs te redden: we konden onze vis aan competitieve prijzen blijven exporteren, en ook voor toerisme bleek de goedkopere kroon een zegen.’