Hervormingen en herstructureringen in de Palestijnse maatschappij

Hoopt Ariel Sharon via een nieuwe Amerikaanse inmenging, ditmaal via een oproep tot hervormingen in de PA, het Palestijnse verzet van binnenuit te ontwrichten, daar waar de Israëlische militaire acties geen einde kunnen stellen aan de Intifada? Ook rijzen er vragen naar de rol van de VS, Israël en in zeker zin ook Europa bij de creatie en instandhouding van de huidige autoritaire stijl van de Palestijnse Autoriteit.

Israëlische tanks en vliegtuigen vallen Palestijnse steden, dorpen en vluchtelingenkampen aan. Premier Ariel Sharon dreigt met nog meer geweld om de wil van het Palestijnse volk te breken en de weerstand te verpletteren. Op dat ogenblik eist de regering van de Verenigde Staten dat het Palestijnse volk en de Palestijnse Autoriteit hun politiek, economisch en veiligheidssysteem hervormen.

Sindsdien is er nauwelijks een dag voorbijgegaan zonder dat een Amerikaanse of een Israëlische regeringsfunctionaris begint over de hervorming en de herstructurering van de Palestijnse Autoriteit. Dit is een opmerkelijke wending in de gebeurtenissen, aangezien de Verenigde Staten voordien nooit enige belangstelling getoond hebben voor het interne Palestijnse beleid. Wat zijn dan de ware redenen die schuilgaan achter deze nieuwe eisen, en waarom worden zij nu gesteld? Hoe kijken de Palestijnen tegen deze evolutie aan?

GEEN TOEVAL

De timing voor deze oproep tot hervormingen was helemaal geen toeval. Israël voert sinds twee jaar een alomvattende oorlog tegen het Palestijnse volk. Het liet onderhandelingen mislukken die zouden moeten leiden tot de terugtrekking van Israël uit de Bezette Gebieden. De Verenigde Staten kwamen herhaaldelijk tussen in het voordeel van Israël, door te spreken over Israëls ‘recht op zelfverdediging’, en door na 11 september zo goed als elke actie van Israël tegen de Palestijnse bevolking te omschrijven als ‘noodzakelijk in de strijd tegen het internationale terrorisme’.

De Verenigde Staten verkozen een snelle en beslissende onderdrukking van de Intifada, zodat aan de Palestijnen alle voorwaarden voor een definitieve overgave opgelegd zouden kunnen worden. Noch de Verenigde Staten noch Israël wilden het risico lopen op een herhaling van het succes van de Libanese verzetsbeweging, waardoor Israël zich in 2000 uit Libanon moest terugtrekken. Zoals gewoonlijk blokkeerden de Verenigde Staten elke poging om Israël in de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties voor zijn acties te veroordelen.

De overduidelijke doelstelling van de aanvallen tegen de Palestijnen was het breken van de weerstand tegen de bezetting. Maar ondanks de omvang van de voortdurende Israëlische operaties en de steun van de Verenigde Staten in de internationale politieke arena, is het Palestijnse verzet nog niet gebroken. Dat deed de vraag rijzen of Israël deze oorlog wel kan winnen.

De roep om Palestijnse hervormingen werd voor Israël noodzakelijk, toen duidelijk werd dat de Israëlische oorlogsmachine de Intifada niet kon doen stoppen, en de beloften van Sharon om Israël veiligheid te brengen niet ingelost konden worden. Gezien de legendarische volharding van het Palestijnse volk zag Israël zich eens te meer verplicht om de politieke steun van de Verenigde Staten in te roepen. Die steun kwam er in de vorm van een oproep tot hervormingen.
BEìNVLOEDENDE FACTOREN

Toen duidelijk werd dat de militaire macht van Israël niet zou volstaan om het Palestijnse verzet te breken, vonden de Verenigde Staten het nodig om de Israëlische oorlogsinspanning te ondersteunen met bijkomend politiek wapengeschut, bedoeld om de positie van de Palestijnen van binnenin te destabiliseren. Het is in dit kader dat de oproep van VS-president George Bush aan de Palestijnen om hervormingen door te voeren, moet begrepen worden. Dit sluwe manoeuvre, dat vermoedelijk niet door Bush zelf bedacht is, gaf een totaal nieuwe dimensie aan de confrontatie.
Eerste factor: het ontvoeren van de Palestijnse wil.

In de Verenigde Staten was men zich wel bewust van de onvrede bij de Palestijnen met de prestaties van de Palestijnse Autoriteit in de jaren die volgden op de akkoorden van Oslo. Slecht beheer, het toekennen van winstgevende monopolies in vele sectoren van de economie en algemene corruptie leidden tot wijdverbreide ontevredenheid. De economische situatie werd slechter, de werkloosheid steeg en de verwachte ‘vredesdividenden’ kwamen er niet.

De autoritaire stijl van de Palestijnse Autoriteit, gekenmerkt door de weigering om de rechterlijke en wetgevende macht autonoom te maken tegenover de uitvoerende macht, resulteerde in een ineffici‘nte rechtsspraak en een vrijwel machteloze Palestinian Legislative Council (Wetgevende Raad). Organisaties van de civiele samenleving aan de basis, in het bijzonder deze die met de PLO verbonden waren, werden verwaarloosd. Politieke groepen, vooral links ge•nspireerd, en volksbewegingen eisten samen met ngo’s hervormingen. Sommige Palestijnse organisaties gingen zelfs zover de Europese donorlanden te vragen hun steun aan de Palestijnse Autoriteit afhankelijk te maken van het houden van lokale verkiezingen. Tevergeefs.

Tegen deze achtergrond kwam de Amerikaanse eis voor hervormingen neer op het kidnappen van de wil van het Palestijnse volk. Dat volk had zich gedurende jaren openlijk voor hervormingen uitgesproken, zonder hiervoor steun te krijgen. Een democratisering van de Palestijnse Autoriteit was op dat ogenblik niet welkom. Met een beetje hulp van hun vrienden hadden de Palestijnen zelf de nodige stappen naar hervormingen kunnen doen. De Verenigde Staten en Israël, en tot op zekere hoogte ook Europa, waren niet alleen behulpzaam in het cre‘ren van de autoritaire regeerstijl van de Palestijnse Autoriteit, ze waren vooral sterk ge•nteresseerd in het behoud ervan.

Tweede factor: conditioneringen.

De Verenigde Staten maakten hun bereidheid om de hervatting van het ‘vredesproces’ te vergemakkelijken afhankelijk van de realisatie van hervormingen. Ondertussen werd het duidelijk dat de Verenigde Staten meer ge•nteresseerd waren in de hervormingen dan in het vredesproces. Sharon werd op het Palestijnse volk losgelaten, terwijl de Amerikaanse regering over vrede sprak. De onderhandelingen zouden enkel hervat worden als de basis voor een oplossing van het Midden-Oostenconflict volgens Amerikaans-Israëlische maatstaven verzekerd was.

Derde factor: druk van binnenin.

De Amerikaanse eis tot hervormingen werd een wapen in de handen van de apologeten van de Verenigde Staten bij de Palestijnse Autoriteit. Terwijl de agressie tegen het Palestijnse volk toenam en het dagelijkse leven steeds moeilijker werd, begon deze lobby aan te dringen op het aanvaarden van de Amerikaanse visie als de enig mogelijke oplossing voor de Palestijnen. Deze stemmen drongen luidop aan op een wijziging van het Palestijnse leiderschap.

De Verenigde Staten moedigden deze trend aan en drongen schaamteloos aan op de vervanging van president Arafat. Zij bepaalden verder dat er geen grenzen (in de acties tegen Arafat, nvdr) meer waren, boycotten Arafat en zetten andere landen onder druk om hetzelfde te doen. Israël versterkte het isolement van Arafat door het beleg en het bombardement van zijn regeringsgebouw in Ramallah, en dreigde af en toe met zijn deportatie of erger. De Verenigde Staten hoopten dat er een machtsvacuŸm zou ontstaan, op te vullen door een lakei van haar keuze.

Vierde factor: Arabische steun.

De Verenigde Staten zijn zich goed bewust van de onmacht van de Arabische regimes en van hun onvermogen het Palestijnse volk te helpen. Deze regimes beschouwden de Intifada en de Palestijnse verzetsbeweging verder als een gevaar voor de stabiliteit in hun eigen land. Zij spraken wel hun steun uit voor de Amerikaanse visie, maar verwierpen de belachelijke en provocerende suggestie om Arafat te vervangen, wel wetende dat zij het volgende slachtoffer van de eis tot hervormingen kunnen worden.

HERVORMING EN HERSTRUCTURERING

De vier bovengenoemde factoren werkten op elkaar in en gaven aanleiding tot het ontstaan van de slogan ‘hervorming en herstructurering’, die door de Palestijnse Autoriteit gedeeltelijk aanvaard werd. In de structuren van de Palestijnse Autoriteit werden een aantal veranderingen doorgevoerd en de veiligheidsdiensten werden geherstructureerd.

De regering nam ontslag en er werden nieuwe ministers benoemd. Verkiezingen werden in het vooruitzicht gesteld voor de eerste maanden van 2003, hoewel het niet zeker was of vrije verkiezingen wel zouden kunnen gehouden worden onder een Israëlische bezetting die meer weg heeft van een staat van beleg. Er werd verder gepraat over de creatie van de nieuwe post van eerste minister, waardoor de functie van Arafat zou gedegradeerd worden tot een grotendeels symbolische functie van ere-president.

De visie van de Amerikaanse regering op het hervormings- en herstructureringsproces verschilde van de Palestijnse visie – niet enkel van de visie die werd voorgesteld door de Palestijnse Autoriteit, maar ook van de visie die leefde bij de nationale politieke krachten binnen de oppositie.

De Palestijnen – ook zij die tegen Arafat waren – verwierpen het Amerikaanse ‘dictaat’ om hun verkozen leider te vervangen. Op dezelfde wijze resulteerde elke verstrakking van de belegering van het gebouw van Arafat in een toename van zijn populariteit. De Verenigde Staten, ontevreden met de richting waarin de Palestijnse hervormingen evolueerden, lieten Sharon de militaire druk op Arafat opvoeren en de Palestijnse samenleving verder verzwakken door meer belegeringen, uitgangsverboden en vernielingen.

DE PALESTIJNSE VISIE OP HERVORMING EN HERSTRUCTURERING

Hoe denken het Palestijnse volk en de politieke partijen over het essenti‘le proces van hervorming en herstructurering? Waarin verschilt deze visie van de Amerikaanse? Welke mechanismen beïnvloeden de Palestijnse praktijk?

De doorslaggevende factoren die de Palestijnse visie vorm geven zijn de Palestijnse realiteit en het verlangen deze realiteit om te vormen tot een leefbare staat. Deze motivatie staat lijnrecht tegenover de doelstellingen van de Verenigde Staten en Israël om de regering te hervormen in functie van het verderzetten van de Israëlische bezetting van Palestijns grondgebied, en de Amerikaanse hegemonie over de regio te versterken.

Voor de Palestijnen is hervorming een noodzakelijke stap in het versterken van de nationale en sociale voorwaarden die vervuld moeten zijn om weerstand te kunnen bieden tegen de bezetting, en de politieke, economische en culturele afhankelijkheid die een gevolg van deze bezetting zijn, te verminderen. Het hervormingsproces maakt voor de Palestijnen dus deel uit van de verzetsbeweging, met als uiteindelijke doelstelling het bereiken van onafhankelijkheid en soevereiniteit voor het Palestijnse volk, kortweg: vrijheid.
Hervorming en herstructurering zijn noodzakelijke voorwaarden voor het verbeteren van de levensomstandigheden van de Palestijnen, door op een juiste manier en op alle niveaus aan de behoeften tegemoet te komen.

Het is een complex sociaal proces, in een specifieke historische context en politieke, economische en culturele voorwaarden. Het is dus een proces van toenemende ervaring in de sociaal-politieke arena. De doorslaggevende politieke voorwaarde is de het einde van de Israëlische bezetting en de beslissende sociale voorwaarde is volledige vrijheid om zelf prioriteiten vast te leggen en beslissingen te nemen in functie van de nationale belangen. Echte hervorming is afhankelijk van het realiseren van deze twee voorwaarden.

Hier ligt juist de tegenstelling tussen het Amerikaans-Israëlische hervormingsplan en de Palestijnse visie. De Verenigde Staten en Israël willen hun hegemonie versterken en missen daardoor de belangrijkste factor om aanvaarding en succes van hun plan te verzekeren, met name democratie. Het is in de eerste plaats een koloniaal plan, bevestigd door een politiek van verdrukking, belegering, vernietiging en politiek isolement. Om deze redenen missen de Amerikaanse eisen voor hervorming elke politieke geloofwaardigheid en internationale legitimiteit.

De Amerikaanse visie is gesteund op een bijzondere realiteit, gebaseerd op de obsessieve wil om het economische, politieke en sociale proces te controleren, en komt tot uitdrukking in de filosofie van globalisering en de Nieuwe Wereldorde. De voorstanders van deze filosofie zijn ervan overtuigd dat het Amerikaanse kapitalistische model op alle niveaus (en voor altijd) gezegevierd heeft, en dat het nu tijd wordt de Nieuwe Wereldorde op te leggen. In overeenstemming met deze filosofie moet de toekomstige geschiedenis van de mensheid langs Één weg lopen, namelijk daar waar de Verenigde Staten het politiek, economisch en politiek overwicht hebben.

Alle anderen moeten ge•ndoctrineerd worden en die opvatting opgelegd krijgen. De Verenigde Staten zijn niet bereid op een democratische manier met de belangen van ‘de andere’ rekening te houden en legt haar wil op door het gebruik van militaire macht en economische chantage. De gebeurtenissen van 11 september gaven de neo-conservatieven in de Amerikaanse regering en de rechtse christelijk-fundamentalistische en zionistische lobby de rechtvaardiging waarnaar zij op zoek waren om hun wil op te leggen.

DE PALESTIJNSE WEG

De herhaalde opstanden van de Palestijnen tijdens de voorbije vijftig jaar en in het bijzonder tijdens de twee Intifada’s bewijzen het bestaan van een bewustzijn en een politieke wil tot bevrijding van de Palestijnse individuele burger en van het Palestijnse collectief, op het niveau van de mensenrechten en burgerlijke vrijheden, vrouwen- en kinderrechten, op het gebied van onderwijs, gezondheidszorg en landbouw, en op het gebied van sociale zekerheid en arbeidsrechten. Er is een diepgeworteld besef van de noodzaak van een niet-vooringenomen rechterlijk systeem dat doorzichtig is en verantwoording aflegt. De Palestijnen streven naar de oprichting van een vrije en democratische civiele samenleving.

Het Palestijnse streven naar een vrije samenleving vindt zijn kracht in de geschiedenis van het Palestijnse volk. De naqba (of catastrofe van 1948), de realiteit van de vluchtelingen, de onteigeningen, de deportaties en moorden, de verkrachting van het land en de nieuwe en zeer re‘le dreiging met deportatie, vormen samen de basis van de gerechtvaardigde strijd voor de verdediging van hun land en de bevrijding van het juk van de Israëlische bezetting. De Palestijnen geloven dat het moreel en ethisch juist is zich tegen de bezetting te verzetten, en geloven dat elke samenleving het recht heeft haar eigen nationale democratische keuzen te maken. Vooruitgang en sociaal-politieke ontwikkeling zijn geen producten die vanuit New York of Tel Aviv ingevoerd kunnen worden.

Door keuzevrijheid en verworven ervaring brengt een samenleving zichzelf tot uitdrukking, in haar uniciteit, beschaving, cultuur en overtuigingen. Hervorming en herstructurering zijn daarom interne sociale processen waarvan de dynamiek moet gelegen zijn in de realiteit en het bewustzijn van een volk, en waarvan de resultaten tot uitdrukking zullen komen in de infrastructuur en in het bestuur van deze samenleving.

Als dit proces van hervorming en herstructurering los komt te staan van de sociale realiteit van de samenleving, wordt het een vreemd product en wordt het afgewezen.
Sinds het begin van de jaren ’80 zijn de hervorming en de herstructurering van de verschillende secties van de PLO en later van de Palestijnse Autoriteit voorwerp geweest van vele discussies en meningsverschillen op het Palestijns politiek forum. Later werden ze een vast punt op de agenda van verschillende Palestijnse Raden. De linkse Palestijnse krachten, in het bijzonder het Popular Front (PFLP) en het Democratic Front (DFLP) legden een uitgebreid voorstel tot hervorming op tafel, met inbegrip van voorstellen voor de politieke, economische en administratieve structuren van de PLO.

De progressieve Palestijnse krachten zagen al zeer vlug de tegenstrijdigheden en zwakheden van de politieke en organisatorische structuren van de PLO. Zij vroegen, jaren voor president Bush, een herformulering van het democratisch politiek systeem, het einde van het autoritaire en monopolistische beleid, een wijziging van de kieswet, de scheiding tussen de rechterlijke en wetgevende structuren en de uitvoerende macht, het respecteren van de burgerrechten en een versterking van de civiele samenleving.

Deze oproepen werden door de conservatieve en autoritaire krachten in de Palestijnse samenleving verworpen. Die krachten beseften dat het democratiseringsproces hun eigen belangen in gevaar zou brengen. Toenemende corruptie en wanbeheer leidden daarna tot een verder wantrouwen tegenover de nationale instellingen.

Men onderscheidt in de Palestijnse samenleving drie posities tegenover de aanmatigende Amerikaanse eisen voor hervorming en herstructurering van de Palestijnse regering. Een eerste groep beschouwt de Amerikaanse eisen als onvermijdelijk, maar het gaat slechts om een kleine minderheid van de bevolking en van de politieke elite.

De tweede groep, hoofdzakelijk terug te vinden bij de Palestijnse Autoriteit en Fatah, aanvaardt de Amerikaanse visie met reserves en wat weerstand, gekoppeld aan pragmatisme. Deze groep heeft sterke historische banden met de Palestijnse nationale beweging, maar de vrees een confrontatie met de Amerikaanse regering te verliezen doet deze groep kiezen voor de machtigste partij.
Een derde groep verzet zich tegen de plannen van de Verenigde Staten, maar steunt een hervormingsproces als weerspiegeling van een interne Palestijnse noodzaak. Zij beschouwt hervorming als een democratisch recht van een vrij volk. Deze houding vinden we terug bij de progressieve Palestijnse krachten en bij een groot deel van de Fatah-beweging.

Aangezien de islamitische partijen ook tegen het Amerikaanse plan zijn, vormen de tegenstanders een duidelijke meerderheid, ongeacht de sterke en diepgewortelde verschillen in de sociale en politieke concepten van de progressieve, nationalistische en islamitische krachten. De hevigheid van de confrontaties met de militaire macht van Israël, het vermoorden van progressieve leiders en de afwezigheid van een waarachtig democratisch systeem beletten de tegenstanders van het Amerikaanse plan het initiatief te nemen. De internationale gemeenschap miskent bewust de stemmen die kritisch staan tegenover het hervormingsplan van Bush.

De Verenigde Staten zijn zich zeer goed bewust van de weerstand tegen hun voorstellen en aarzelen niet hun visie op te dringen. Dit is natuurlijk in strijd met alles wat over democratie gezegd wordt. Zolang het Palestijnse volk zich tegen de plannen van de Verenigde Staten verzet, zullen de Amerikanen alles doen wat ze kunnen om de ontwikkeling van de democratie in de Palestijnse samenleving te hinderen.

DE KOMENDE PYRRUSOVERWINNING

Wat zal het resultaat zijn van deze strijd tussen de Amerikaanse en de Palestijnse visies op hervormingen, gezien al deze onopgeloste kwesties en het voortduren van het Palestijns-Israëlisch conflict? Het zou kunnen dat de Amerikaans-Israëlische alliantie erin slaagt haar visie geheel of gedeeltelijk op te leggen. Als dat gebeurt, komt dat neer op de creatie van een regering in Palestina die lijkt op de systemen die we al te veel in de Arabische wereld terugvinden, vooral in de landen die goede relaties met de Verenigde Staten onderhouden. Deze regimes hebben geen steun van de bevolking en zijn dus permanent bedreigd omdat ze hun toevlucht moeten zoeken in repressie van de eigen bevolking.

Dat zou hoe dan ook een Pyrrusoverwinning zijn. Het culturele en historische erfgoed van het Palestijnse volk en de realiteit van haar ervaringen onder de Israëlische bezetting, doen veronderstellen dat de Palestijnen vroeg of laat tegen deze door de Verenigde Staten opgelegde hervorming in opstand zullen komen. Als de hervormingen van buiten af opgelegd worden, zal de samenleving haar eigen verzetwapens ontwikkelen om de natuurlijke weg naar hervorming en herstructurering in te slaan.

Het conflict zal voortduren en er komt geen vrede vooraleer de nationale rechten, de democratische keuzen en de nationale soevereiniteit van het Palestijnse volk erkend en gerespecteerd worden. De Palestijnse visie is gegroeid uit de weerstand tegen de onderdrukking van hun aspiraties en het onderdrukken van de rechten van de Palestijnen. Ze maakt dus op organische wijze deel uit van het bredere geheel van de democratische krachten in de wereld, die ingaan tegen de onmenselijke en onrechtvaardige politiek van globalisering en VS-hegemonie. Door hun steun voor de Palestijnse weerstand verwerpen de internationale solidariteitsbewegingen de Amerikaanse pogingen om de globalisering en de Nieuwe Wereldorde aan de rest van de wereld op te leggen.

Dr. Majed Nassar is adjunct-directeur van de Union of Health Work Committees (UHWC),
een Palestijnse niet-gouvernementele organisatie. Nassar Ibrahim is medewerker van het Beit Sahour-kantoor van het Alternative Information Center (AIC). Dit artikel verscheen eerder in het maandblad van het AIC, The News from within, in december 2002.