“‘‘Het is confronterend dat vrouwen die gelijkheid willen wapens als enige uitweg zien’’

Phara de Aguirre

© Canvas​

Morgen wordt het laatste deel van de drieledige documentairereeks Amazones op televisiezender Canvas uitgezonden. Daarin trekt Phara de Aguirre naar Israël en Palestina, Colombia en Iraaks Koerdistan op zoek naar vrouwen  die de wapens opnemen. Eindredacteur en co-regisseuse Nahid Shaikh werkte nauw met Phara samen om van het programma een mooi geheel te maken. Maar voor Nahid was deze klus meer dan zo maar een opdracht voor haar werk. ‘Met het programma kon ik eindelijk mijn ei kwijt’, zegt de halve Pakistaanse.

Het is haar vader waaraan Nahid haar Pakistaanse roots te danken heeft. Die kwam naar België om een nieuw leven te beginnen. Nahid is trots op haar afkomst, al is vrijheid voor haar van groot belang. Dat heeft ze van haar moeder meegekregen. ‘Ik sta waar ik sta dankzij mijn moeder, niet dankzij mijn vader’, zegt ze. ‘Zij heeft me gemaakt tot iemand die vrijheid zeer belangrijk vindt. In werk, in relaties, overal.’

Een zelfde drang naar vrijheid zag Nahid bij de ‘Amazones’ terug, meer bepaald in hun strijd naar gelijkheid tussen man en vrouw. Net als Nahid willen sommige van die vrouwen de positie van de vrouw in de maatschappij veranderen. Als vrouw moet je nu eenmaal harder vechten om je ding gedaan te krijgen. En daar moet dringend een eind aan komen. De vraag is alleen hoe dat moet gebeuren.

‘Als vrouw moet je harder vechten om je ding gedaan te krijgen.’

‘In eerste instantie moet de mentaliteit veranderen’, aldus Nahid. ‘De emancipatie van de vrouw begint bij economische gelijkheid.’ De cijfers liegen er niet om: er zijn nog altijd meer mannen in topposities dan vrouwen. De verklaring daarvoor is dubbel, zegt de programmamaakster. Enerzijds is het voor mannen gemakkelijker om hogerop te raken. Anderzijds is biologie ook een factor die we niet mogen verwaarlozen. Dat heeft ze zelf al ervaren. ‘Ik heb een job en een kind, en voor mijn kind wil ik altijd daar zijn. Ik denk dat mannen dat net iets minder hebben.’

Dat mannen niet hetzelfde als vrouwen zijn, benadrukt Nahid meerdere malen. De volledige emancipatie van de vrouw bestaat er net in dat zij kan kiezen om voor haar carrière te gaan, of thuis te blijven voor haar gezin. In die zin is de zogenaamde emancipatiestrijd van Gwendolyn Rutten, compleet van de pot gerukt anno 2018.

Waarden, motieven en idealen

Naar de wapens grijpen voor je idealen, daar zijn we in het Westen al even van afgestapt. Toch blijft het intrigerend, vrouwen die de gewapende strijd aangaan voor gelijkheid en rechtvaardigheid. Volgens Nahid kan je er pas begrip voor hebben als je de context begrijpt. ‘Als heel je familie op je dertiende wordt afgemaakt, je bent ten einde raad en je kunt niet naar de politie. Dan begrijp ik dat je ervoor kiest om naar de FARC te gaan.’ Nahid beklemtoont daarbij dat hun motieven veel breder zijn dan puur ideologisch.

‘Vrouwen moeten hun eigen keuzes maken, dit staat haaks op de liberale visie van Rutten.’

De waarden waarvoor de strijdsters van de PKK strijden, leunen sterk aan bij onze liberale kijk op gelijkheid. De manier waarop ze die invullen, is daarentegen helemaal anders. Dat intrigeert Nahid. Ze spreekt vol lof over de manier waarop de Koerdische strijdsters een antwoord formuleren op de sectaire bloedvergieten die het Midden-Oosten teisteren. ‘De Koerdische strijdsters kiezen radicaal voor gelijkheid tussen man en vrouw. Het systeem van co-voorzitterschap is in mijn ogen heel vooruitstrevend. Hun visie overstijgt de natiestaat en ze denken opnieuw na over de invulling van concepten zoals landsgrenzen en burgerschap.’ Als dochter van een migrant kan ze er niet bij dat we in 2018 nog steeds vasthouden aan starre grenzen. ‘Het is net daarom dat ik zo geïntrigeerd ben door de PKK’, verklaart Nahid. ‘Ze kijken verder dan religie, etniciteit, taal en cultuur. Hokjes denken leidt altijd tot problemen.’

Generaties

De Koerdische strijdsters zoeken een nieuwe gemeenschappelijkheid in hun idealen. Het  gevaar bestaat dat dit tot een nieuw dogma verheven wordt. Het emancipatieverhaal binnen de PKK is immers erg contradictorisch als je beseft dat het allemaal de ideeën van één man zijn, Öcalan. En toch, de ideeën over gendergelijkheid en de natiestaat prikkelen Nahid. Bij de FARC is dat minder het geval.  ‘Het blijft pijnlijk en confronterend dat vrouwen die gelijke behandeling willen geen andere optie zien dan de wapens opnemen.’

‘De Koerdische strijdsters kiezen radicaal voor gelijkheid tussen man en vrouw.’

Op de vraag of het wel zo’n goed idee is om geweld met geweld te bestrijden, reageert Nahid fel: ‘Ik vind het vreselijk dat het op deze manier wordt doorgevoerd. Ik hoop dat in het Midden-Oosten die ideologie rond emancipatie en organisatie van de staat, wordt opgepikt binnen een ander kader.’ Maar er zijn ook dingen die haar hoopvol stemmen. Naast de gewapende strijd zet de PKK volop in op onderwijs. Ze onderwijzen vrouwen in jineologie: sociale wetenschap vanuit een vrouwelijk oogpunt.

Dat het verzet stilaan andere vormen aanneemt, is nog het meest duidelijk in Palestina. ‘We kozen er heel bewust voor om drie generaties Palestijns verzet in kaart te brengen. In de jaren zestig hadden we vliegtuigkapers, daarna een golf van zelfmoordaanslagen, en vandaag komen jongeren gewoon naar buiten komen met hun smartphone.’

De programmamaakster is ervan overtuigd alleen een mentaliteitsverandering in de Israëlische samenleving het conflict kan beëindigen: ‘Kijk naar Breaking the Silence en Combattants for Peace, dat zijn allebei organisaties waar ook Israëli’s in zitten, die zich sterk uitspreken tegen de bezetting.’ Tegelijkertijd hamert ze erop dat de nieuwe generatie Palestijnen beseft dat het ook op een andere manier kan. ‘Ahed Tamini en haar nichtje Jana gebruiken geen wapens. Wij wilden laten zien dat de sociale media, de digitale revolutie, een andere mogelijkheden met zich meebrengen.’ Die piste geeft Nahid hoop. Ze meent dat de tocht naar vrede nog lang is, maar niet onmogelijk. ‘Ik ben positief ingesteld’, besluit ze vastberaden.

De laatste aflevering van Amazones wordt morgen uitgezonden op Canvas. Meer info: canvas.be/amazones