“‘Hij en zij, en hoe liefde toch ook wat gemakkelijker zou kunnen zijn’

Met de woorden van Barack Obama in gedachten, die benadrukt dat in onze tijd van globalisering, technologie en migratie het de rol is van verhalen om te verenigen, niet te verdelen, probeer ik te schrijven vanuit een ‘begrijpen’ eerder dan een ‘beoordelen’ van de ander. Anekdotisch hier enkele notities over de positie van de vrouw in Senegal.

femme de ménage

Marie-Hélène, onze ‘femme de menage’ oftewel de mevrouw die elke dag zorgt dat ons huis er mooi en proper uitziet, is christen en getrouwd met een Senegalese christen. Samen hebben ze twee kinderen. Zij werkt al jaren erg hard. Van haar inkomen wordt alles betaald want haar man is een schrijnwerker die zijn zaak maar niet van de grond krijgt.

Hij heeft de capaciteiten maar niet voldoende middelen om een voorraad hout te kunnen opslaan en daardoor zijn diensten aan competitieve prijzen te kunnen aanbieden. Nochtans is er in het verleden al een werkgever geweest die dat heeft ondersteund maar wegens te weinig beveiliging is die voorraad gestolen en was hij terug bij af.

Zijn verantwoordelijkheid is geleidelijk aan van hem afgeschoven en door omstandigheden bij zijn vrouw terecht gekomen.

Om een of andere reden is hij de ‘drive’ kwijt geraakt om te blijven proberen. Zijn verantwoordelijkheid is geleidelijk aan van hem afgeschoven en door omstandigheden bij zijn vrouw terecht gekomen.

Het gaat zelfs zo ver dat hij op een bepaald moment het bedrag dat bij elkaar gespaard werd voor het schoolgeld van de kinderen aan minder educatieve zaken had uitgegeven. Marie-Hélène voelt zich dus erg alleen in haar streven om haar gezin zo goed mogelijk te laten functioneren.

Daarnaast zit zij in feite vast in haar huwelijk, want het wordt je in deze samenleving, of toch zeker in het christelijke deel ervan niet in dank afgenomen als ze zou besluiten een scheiding aan te vragen.

Materialisme

Een  40-jarige coördinator van een Senegalese NGO, een moslim, met wie ik uren in de auto spendeerde wegens te veel file vertelde zijn verhaal. Hij is twee keer gescheiden. Nochtans waren zijn huwelijken altijd mooi, of toch, de relaties die ze hadden vóór het huwelijk. Bij beide vrouwen had hij het gevoel een ‘geldmachine’ te zijn, de man die als enige de verantwoordelijkheid draagt om zijn echtgenote, haar familie en het gezin te onderhouden, ook wanneer de vrouw zelf een eigen inkomen heeft.

Daarnaast werden beide  vrouwen ook erg beïnvloed door hun familie en vriendinnen, zo vertelt hij. Als de ene vrouw een eigen auto had gekregen van haar man, zou de andere dat ook willen. Als iemand het laatste nieuwe kapsel had of de laatste nieuwe stoffen voor een mooie outfit had, dan  verwachtten de anderen dat ook  van hun echtgenoot.

Hij bleek niet te kunnen of willen beantwoorden aan de materiële vereisten van zijn vrouw, wat leidde tot spanningen in hun relatie en uiteindelijk tot de beslissing om uit elkaar te gaan. Met alle gevolgen van dien, zo ook het verlies van de bruidsschat die hij had betaald. Op dit moment denkt hij dat een buitenlandse vrouw de oplossing gaat zijn, want met hen kan je praten en zij zijn minder materieel ingesteld.

Hij heeft alle recht om dat te denken en ik denk er het mijne van.

Peter A Harrison (CC BY-NC 2.0)​

Gelijkwaardigheid in Senegal

Zoals in elke samenleving, zijn er ook in Senegal bepaalde gewoontes die hardnekkig blijven bestaan, ook al geeft het legaal systeem een ander kader aan. Hier zijn de laatste jaren voornamelijk wetten gestemd en internationale conventies ondertekend die de gelijkwaardigheid tussen mannen en vrouwen moeten bevorderen.

In 2010 werd een wet doorgevoerd om pariteit voor politieke instanties op te leggen, te vergelijken met de quotawet in België die een evenwichtiger vertegenwoordiging van vrouwen in de raden van bestuur vereist. Hoe kan een land namelijk mannen en vrouwen op gelijke manier behandelen wanneer de machtsautoriteiten uitsluitend uit mannen bestaan?

In Senegal zijn de laatste jaren voornamelijk wetten gestemd en internationale conventies ondertekend die de gelijkwaardigheid tussen mannen en vrouwen moeten bevorderen.

Desondanks blijven er in de Senegalese samenleving een heel aantal gebruiken bestaan die vrouwen minder mogelijkheden, rechten en vrijheid geven.

Een hooggeschoolde vrouw die al jarenlang werkt als genderspecialiste in een programma van de overheid is realistisch en verwoordt het als volgt: eerst ben ik moslima, daarna professioneel expert. Zij lobbyt en probeert een bewustzijn te creëren, net als vele anderen, maar beseft wel degelijk dat zij binnen in een bepaalde samenleving leeft en werkt die niet direct zal veranderen.

Als moslimvrouw in Senegal heb je in je persoonlijk leven de keuze om in een huwelijk te stappen waar er naar alle waarschijnlijkheid een andere vrouw is of zal bijkomen. Of je kan kiezen om alleen te blijven, overtuigd van het feit dat je als vrouw op gelijkwaardige manier wil behandeld  worden en dezelfde rechten nastreeft.

Volgens het Ministerie van Vrouwen-, kinderen- en familiezaken (le Ministère de la Femme de l’Enfant et de la Famille), maken vrouwen 52% uit van de bevolking.

In rurale gebieden nemen de vrouwen 68% van de arbeid in landbouw op zich, zonder aanspraak te kunnen maken op de opbrengst van hun werk. Dit is ook gelieerd aan het feit dat slechts 13% van de vrouwen eigenares is van hun eigen landbouwgrond.

Een nog steeds gehanteerd gebruik is dat de bezittingen van de man, na zijn overlijden, worden doorgegeven aan zijn zoon, broer of een andere mannelijk familielid. Ik probeer te begrijpen hoe dergelijke systemen nog kunnen bestaan; op deze manier worden de capaciteiten van een vrouw op zijn minst gezegd zwaar onderschat.

Van bewustzijn naar verandering

Als buitenstaander in deze maatschappij, kan ik gemakkelijker een gesprek aangaan hierover met Senegalese vrouwen en mannen. Is dat niet de meerwaarde van het samenbrengen van verschillende culturen, dat je zowel de eigen als de ander haar/zijn opvattingen door een andere bril kan bekijken en in vraag kan stellen?

Met Broederlijk Delen ondersteunen wij een partner die ijvert voor vrouwenrechten. GRAIF (Groupe de Recherche et d’Appui aux Initiatives Féminines) — met als coördinator een mondige, actieve vrouw – wil op dorps- en gemeente niveau vrouwen vormen, versterken, groeperen en aanzetten om een politieke of leidinggevende positie in de samenleving op te nemen.

Naast het belang van betrokkenheid van vrouwen in besluitvorming en instanties, moeten zij ook een zekere economische onafhankelijkheid verwerven om gehoord te worden en kansen te krijgen.

Naast het belang van betrokkenheid van vrouwen in besluitvorming en instanties, moeten zij ook een zekere economische onafhankelijkheid verwerven om gehoord te worden en kansen te krijgen.

Daarom bieden GRAIF en ook een aantal andere partners ondersteuning aan vrouwen in het uitbouwen van economische activiteiten. Zij lobbyen om vrouwen recht op land te geven; zij geven vormingen om vrouwen bepaalde inkomsten-genererende technieken aan te leren en zij stimuleren vrouwen en mannen om binnen hun familie samen beslissingen te nemen. (Even meegeven dat er ook voldoende partnerorganisaties van BD ‘kleine’ landbouwers in het algemeen ondersteunen, dus zowel vrouwen als mannen.)

De vormingen met uitsluitend vrouwen eindigen steeds met dans en gezang. Eén vrouw begint te zingen, een ander valt in door ritme aan te geven op tafel of mand en de rest danst mee. Het geeft hen energie, zo zeggen ze; ik krijg er een warm gevoel bij.

Zoals Natalie Portman een klacht heeft ingediend tegen haar onderbetaling in de film ‘The black swan’ in vergelijking met haar mannelijke tegenspelers, zoals in België vele koppels het voor-hen-juiste evenwicht proberen vinden tussen werk en gezin, zo ook worstelen de Senegalese vrouwen en mannen met hun eigen ongelijkheden.

Je kan altijd eens piepen bij de anderen hoe zij het doen, misschien kan je nog wel iets bijleren.