“‘Hoe radicaal moet verzet zijn?’

Het is een vraag die steevast terugkomt, hoe radicaal moet verzet zijn? Niet toevallig luidt de titel van het boek van de invloedrijke klimaatactiviste Mikaela Loach It is not that Radical. Voor haar is de klimaatontwrichting niet zozeer een tragedie dan wel een schandaal, het is een vorm van geweld, waar een kleine groep van bedrijven en organisaties een sleutelrol in spelen. Daar tegen vechten is helemaal niet radicaal. De cruciale vraag is wel welke vorm van verzet het meest effectief is.

Het is ook de vraag die Rupert Read bezighoudt, een van de sleutelfiguren bij de uitbouw destijds van Extinction Rebellion in Engeland. Hij stelt de vraag of naarmate de klimaattoestand ontspoort, ook niet de nood groeit om straffere tactieken in te zetten. De vraag kadert in het filosofisch debat of burgers het recht hebben om de wet te overtreden in geval van ernstige onrechtvaardigheden.

Historische acties hadden slechts effect omdat ze deel uitmaakten van een gestructureerde massabeweging.

Wat als arbeiders zich bijvoorbeeld tijdens de industriële revolutie niet hadden georganiseerd maar het wettelijk verbod op vakbonden en stakingen hadden gerespecteerd? Dan werkten we misschien nog in een 70-uren werkweek. De meeste filosofen erkennen dan ook, als al de andere middelen zijn uitgeput, het recht op geweldloze burgerlijke ongehoorzaamheid.

Rupert Read zet deze redenering echter een stap verder. Gaat het, gelet op de versnellende klimaatontwrichting, niet om louter het recht, maar nog meer om de verplichting om deel te nemen aan vormen van burgerlijke ongehoorzaamheid? Maar wat dan te doen, als je je als individu onmachtig voelt? En radicale actie, waarbij je mogelijks gearresteerd wordt door de politie, is niet evident voor mensen in een kwetsbare positie. In die zin is het goed om te beseffen dat historische acties slechts effect hadden omdat ze deel uitmaakten van een gestructureerde massabeweging.

Daarom was ik blij om te lezen dat ook Loach zich in haar boek verzet tegen de verering van iconische figuren. Want een beweging bestaat slechts bij gratie van de inspanningen van duizenden mensen, onzichtbaar bezig achter de schermen. Zoals we in het recente Oikos boek Omgroei toelichten, horen we op vlak van mensenrechten dikwijls het verhaal van de zwarte vrouw Rosa Parks: zij zou met een eenvoudige actie de wereld veranderen toen ze in 1955 in de Verenigde Staten weigerde haar plaats in de bus op te geven voor witte mensen. Haar actie was inderdaad de vonk die leidde tot een gigantische golf aan protestbewegingen van de Amerikaanse burgerrechtenbeweging, die tal van progressieve veranderingen kon afdwingen.

We moeten de acties van deze moedige vrouw naar waarde schatten. Het brengt ons echter op een dwaalspoor als we veronderstellen dat het alleen maar om eenpersoonsacties ging. Het voorbeeld van Parks vertelt ten gronde een veel sterker verhaal over het belang van voorbereiding, samenwerking en het lef om georganiseerd de strijd te voeren met de gevestigde machten.

Zo was Rosa Parks een ervaren activiste die al jaren lid was van de burgerrechtenbeweging. Het protest dat volgde na haar actie kwam niet uit de lucht vallen. Zo hadden al andere zwarte vrouwen geweigerd hun plek in de bus af te staan, en had de organisatie Women’s Political Council zich voorbereid om bij een volgende dergelijke actie een grote landelijke campagne op te zetten: tienduizenden pamfletten waren door vrijwilligers in heel de Verenigde Staten verspreid.

Welke groepen gaan vandaag voor de noodzakelijke verandering zorgen?

Ook kerkleiders sloten zich aan en wat volgde was de ontplooiing van een langetermijnstrategie met een diversiteit aan acties, een mars op de hoofdstad, sit-ins en rechtszaken. We spreken dus over een massieve beweging, goed voorbereid en bereid om vele jaren de strijd te voeren.

Als we dankbaar terugkijken naar acties uit het verleden, rijst ook de vraag welke groepen vandaag voor de noodzakelijke verandering gaan zorgen. Onderzoek leert dat bijvoorbeeld de welvaartsstaat er kwam door de acties van een brede coalitie, met arbeiders- en vrouwenbewegingen, maar ook boeren die zich verenigden en winkeliers die zich verzetten tegen het wilde kapitalisme.

Ook vandaag is er behoefte aan een brede coalitie. Een dergelijke nieuwe coalitie kan ontstaan, zo schreef de Amerikaanse ecofilosofe Val Plumwood al in 1993, als de verschillende emancipatorische bewegingen die werken rond klasse, gender, natuur en diversiteit, de krachten bundelen om te komen tot een grootschalige sociaal-ecologische strijd. In die zin is het belangrijk om te zien hoe verschillende bewegingen elkaar kunnen versterken.

In de Verenigde Staten vechten klimaatactivisten en inheemse volkeren samen tegen de aanleg van nieuwe oliepijpleidingen. En in eigen land tonen de studenten die op dit ogenblik universiteitsgebouwen bezetten de weg. Zo is de actie aan de Universiteit Gent in handen van de organisaties Studenst4Palestine en EndFossil, die elkaar vinden in hun eisen voor ‘End Fossil, End Genocide’.

Opkomen voor mensenrechten en bescherming van ecosystemen, dat is inderdaad helemaal niet zo radicaal, maar geheel normaal.