Waarom het excuus 'dat is bij hen gewoon zo' echt de vuilnisbak in mag
“‘Je kunt vrouwen niet wegrelativeren’
Vrouwen. Ik blijf er toch op terugkomen. Het feminisme leeft tegenwoordig in een donker hoekje, waar ik het toch gevonden heb. Dit tegen het ‘beter weten’ van de publieke opinie in. Mijn vriend wordt soms, terecht, nogal ziek van al die -ismes die ik geoefend aanhaal. Het cultureel-relativisme is daar een goed voorbeeld van. Waarom spreken we daar eigenlijk nooit kwaad over? Geheel onterecht, vind ik. Vooral wanneer je rondloopt in een wereld waar het vrouwenleven toch echt beter kan.
Studente draagt haar boeken op haar hoofd
Foto van de auteur
Je mening doet er niet altijd toe
Naar mijn mening is het niet ‘normaal’ hoe vrouwen hier behandeld worden.
Lieve Westerling, houdt u zich maar goed vast met handen en voeten binnenboord – ik ga op een ongebalanceerde maar wel gefundeerde manier mijn mening geven. Zelf ben ik er totaal nog niet zeker van wat ik met deze informatie ga doen. Het was in ieder geval niet makkelijk dit stuk vorm te geven. U hoeft het er verder eerlijk waar niet mee eens te zijn. Ik wil met mijn blogs vooral zowel informatie als beschouwingen overdragen. Het feit dat ik niet uit de Burkinabese cultuur kom en hier slechts op bezoek ben is zeker een goede reden om mijn werk af te keuren. Want wie ben ik nou helemaal?
Ik ben wit. Ik ben 21, afgestudeerd in de sociale wetenschappen, en een jonge vrouw. Op de middelbare school was ik bijna agressief-cultuurrelativist. Niemand kon me in de filosofieles de mond snoeren. Het argument ‘ja, maar dat is jouw mening/beleving/wereld’ gaat eigenlijk altijd op. Mijn leraar trok zich soms bijna de haren uit zijn kalende hoofd. Niet dat ik hem ooit gelijk zal geven, maar van het cultuur-relativisme ben ik ondertussen genezen. Van mijn scepticisme over het Amerikaanse initiatief van de ‘Wereld Mensenrechten’ gedeeltelijk ook. Het gaat er in deze wereld namelijk niet altijd om wat jij vindt. Het gaat erom hoe de wereld is.
Professor Aboubacar Poguyeni en haar viskweekproject
Foto van de auteur
Daar ligt voor mij de grens tussen ‘overtuigende mening’ en ‘werelds feit’. Je kunt met je gezonde verstand niet alles wegrelativeren. Nog beter gezegd: cultuur en geloof aan iets mogen nooit de hoofdweerlegging van de realiteit vormen. Mishandeling, gebrek aan (keuze)vrijheid en zelfverwerkelijking, en al helemaal geweld zijn nooit te verantwoorden met: ‘Ja, maar voor hen is dat normaal.’ Wat ik voornamelijk wil aanvechten met dit artikel is díé mentaliteit. Val lekker uit je ivoren toren en vertel me eens wat je op de straat ziet.
Op straat
Onlangs werd er onder leiding van Steve en zijn vader een container met gedoneerde goederen uitgeladen. Ik was aanwezig om foto’s te maken voor een artikel. Er tikte een man op mijn schouder. ‘Wat drink je?’, vroeg hij in het Frans. ‘Frisdrank?’. ‘Water’, zei ik, en liet hem het etiket zien. ‘Ah’ zei hij. Verwachtingsvol bleef hij staan. Ik keek hem onbegrijpend aan. ‘Twee daarvan’, bevool hij me ter verduidelijking, en gebaarde naar zijn collega. Ik stond even met mijn mond vol tanden. Later voelde ik een bepaalde woede opkomen. Zo onbeschoft ben ik zelfs in mijn Amsterdamse cafécarrière nog nooit aangesproken. ‘Nee’, zei ik vlug. ‘Ik werk.’ Ik heb de twee heren niet meer aangekeken, maar ik kan me voorstellen dat zij op hun beurt geschokt waren door mijn weigering. Ik – een vrouw.
Eten met de mannen, bediend worden door vrouwen
Foto van de auteur
Op eerdere momenten was ik steevast als ‘gelijke’ behandeld. Ik mocht met de mannen eten, met de mannen praten en mijn mening geven (voor zover mijn Frans dat toeliet). Op straat zag ik vrouwen op brommers en motors, kind op de rug gebonden. Vrouwen dreven handel. Ik heb vrouwen ontmoet op leidinggevende en andere hoge posities. Hierin vind ik Burkina vooruitstrevend. In de klaslokalen zaten soms meer meisjes dan jongens. Qua houding lijken de vrouwen mij hier erg zelfstandig. Hun verschijning vraagt om respect.
Bij de dames thuis
Ik baseer mijn mening graag op wat ik zelf zie en waar ik over kan spreken. Door de weken heen heb ik met huisvrouwen, vrouwelijke artsen, studenten en scholieren, moeders, ambassadeurs en schoonmaaksters gepraat. We ontmoetten elkaar op het platteland, in de dorpen en in het stadscentrum. Ik heb geprobeerd zo open mogelijke vragen te stellen. Hieronder vallen: ‘Wat vind je van polygamie?’, ‘Wat wil je bereiken in het leven?’, ‘Wat vindt je omgeving ervan dat je studeert?’ en ‘Wat vind je van de verhouding tussen mannen en vrouwen in Burkina?’. In de volgende paragrafen volgt een schets uit deze stukjes informatie. Het laat voor mij zien dat veel vrouwen een objectief veel comfortabeler en vrijer leven zouden kunnen leiden wanneer zij net zo behandeld zouden worden als ik. Ik kan me werkelijk niet inbeelden dat, wanneer ze een andere optie zouden hebben, zij zouden zeggen: ‘Nee, laat maar. Het is wel goed zo.’
Veel vrouwen rijden rond op stoere ‘moto’s’
Foto van de auteur
De baan
Allereerst het werk. Het doel van veel vrouwen is daarnaast met een man te trouwen die ervoor kan zorgen dat zij niet hoeft te werken. Financiele afhankelijkheid is in sommige gevallen dus gewenst. Een man die zijn vrouw ‘laat’ werken wordt dan ook niet als een ‘betere’ man gezien.
Vrouwen hebben een baan – maar hebben hierdoor niet altijd grotere onafhankelijkheid. Een groot deel werkt juist omdat hun man het huishouden onvoldoende financiert. Daartoe is hij vaak dan ook niet verplicht. De kinderen zijn de verantwoordelijkheid van de vrouw, dus zij moet naast de gehele opvoeding er ook voor zorgen dat alles bekostigd wordt. Doet ze dat niet, dan verzaakt zij haar dubbele taken en lijden -hun- kinderen daaronder.
Vrouw drijft een fruitstalletje
Foto van de auteur
Besnijdenis
Verder worden vrouwen nog steeds besneden in Burkina Faso. Dit gebeurt bij vrouwen onder elkaar. Het schijnt zelfs dat veel mannen het verschil niet eens kunnen aanduiden. Een lid van de dominante Mossi-stam vertelde me dat zij alles met het licht uit doen, wat een verklaring kan zijn. Uit sommige gesprekken, ook met mannen, bleek wel dat het bewustzijn over besnijdenis groeit. Één man gaf zelfs toe zijn vrouw te willen verlaten als zij zijn dochters zou laten besnijden. Vooralsnog blijft deze vorm van mishandeling een realiteit.
Het woord mishandeling gebruik ik hier overigens met overtuiging. Ja, het is cultureel. Nee, dat is geen verantwoording.
Scheiden en ‘de tweede vrouw’
Scheidingen komen zeker voor. Het zal soms langzamer gaan en met meer protest van de familie, maar het kan absoluut. Soms wordt een vrouw die wegloopt meerdere keren teruggebracht naar haar man, totdat de familie aanneemt dat het echt niet gaat. Single vrouwen lijken zich gelukkig goed te kunnen redden.
De reden van de scheiding van één bijzonder sterke vrouw was dat haar man op een dag een tweede vrouw mee naar huis nam. Die vrouw was circa 20 jaar jonger. Ze werd geacht deze nieuwe situatie te accepteren. Dat deed ze niet. Nu heeft ze haar eigen bedrijfje. Ze zal waarschijnlijk niet meer kunnen trouwen.
Sommige mannen zijn nogal naarstig op zoek naar een tweede vrouw – wanneer ze die kunnen betalen. In andere gevallen neemt de man een vriendin en/of een maîtresse (een deuxieme bureau, of ‘tweede bureau’ genoemd, naar het excuus van ‘oh, ik moet vanavond overwerken’). Dit heeft de ‘eerste’ vrouw maar te accepteren. Hetgeen mij het meest verwonderde in gesprekken met mannen over dit onderwerp is dat ze het absoluut onacceptabel, zelfs belachelijk zouden vinden wanneer hun vrouw hetzelfde zou (mogen) doen. Wat een raar idee.
Onderwijs en het huwelijk
Net als bij ons houden mannen hier schijnbaar niet erg van hoger opgeleide vrouwen, al helemaal niet wanneer ze daardoor beter gekwalificeerd zijn dan zij. Veel vrouwen maken alleen de basisschool af. Trouwen is een belangrijke stap en velen sluiten een huwelijk tussen de 20 en de 25. Soms tot 30, maar daarna vrijwel niet meer. Sommige mannen ‘laten’ hun vrouwen doorstuderen. De meeste studentes die ik heb gesproken waren niet van plan om te trouwen. Degenen met een goede baan konden of wilden vaak niet meer trouwen. Vrouwen die langer hadden gestudeerd waren zich daarnaast meer bewust van de ongelijkheid tussen (getrouwde) man en vrouw. Vrijwel iedereen uit deze groep was het daar grondig mee oneens.
Title
Copyright
Wanneer ze wel trouwen is de vrouw dienstbaar en ondersgeschikt. Zij maakt het eten klaar (wat een gigantisch karwei kan zijn!) en serveert de mannen. Daarna eten de dames apart. Ik heb vaak gezien dat ze hun maaltijd in een hoekje nuttigden, in (veel) minder comfortabele omstandigheden. Over hierarchie gesproken. Nadat de mannen zijn uitgegeten ruimen de vrouwen af en doen de afwas. Het is bijna alsof je in een restaurant zit waar je nooit fooi hoeft te geven. Wel bleek uit één gesprek dat sommige mannen mogelijk bereid zijn om deze klassieke rollen om te draaien wanneer hun vrouwen meer verdienen dan zij.
Over het algemeen lijkt een grotere zelfstandigheid (bijv. door onderwijs) er wel toe te leiden dat zulke vrouwen minder ‘geschikt’ of gewild zijn voor het huwelijk, hoewel deze traditie ook voor hen maatschappelijk gewenst blijft.
Ongetrouwde dokters
Foto van de auteur
De Burkinabese rolverdeling is niet ‘klassiek’ te noemen
Feminisme in de Westerse zin valt niet op de Burkinabese samenleving toe te passen. Dat probeer ik uitdrukkelijk niet te doen. Het culturele gevoel is te complex en de gevolgen ervan moeilijk vast te stellen. Daarnaast is de rolverdeling tussen mannen en vrouwen een stuk flexibeler dan we in Europa gewend zijn. Vrouwen slaan hun man soms, of slaan ze terug. Over het algemeen zijn de ‘tantis’ hier veel pittiger. Ik heb daarnaast veel mannen gezien die ‘vrouwelijke’ kleding droegen: broeken met pailletjes en lovertjes of ontzettend roze.
Man en vrouw vieren het huwelijksfeest soms gescheiden
Foto van de auteur
Aan de andere kant is de scheidingslijn harder gedefinieerd. Mensen leven meer gescheiden en in de sociale kringen wordt er schijnbaar niet veel gemengd. Vrouwen dragen verder bijna altijd rokken of jurken. Mannen zijn stoer. Iedereen die ertussenin valt wordt niet geaccepteerd: homoseksuelen bijvoorbeeld. Een bekende TV-presentator liet me op zijn telefoon een filmpje zien ter illustratie. Wat ik zag was een transseksueel in West-Azië. Diegene werd gedwongen om midden op straat zijn/haar jurk uit te trekken. Daarna werd deze persoon ongenadig in elkaar geslagen. ‘Zo gaat dat hier,’ bromde hij met een glimlach.
Wat wel consistent is, is dat vrouwen anders gezien worden dan mannen. Ze zijn zonder twijfel ongelijk. In deze samenleving staat de man aan de top. En aan de top is er zeker geen ruimte voor de vrouw.
Conclusie
Om terug te komen op mijn openingszin: met ‘normaal’ doel ik inderdaad op wat ik gewend ben in Nederland.
Ik ben gewend om met respect behandeld te worden. Geen man kan mij commanderen. Zelfs niet wanneer hij daar ‘recht’ toe heeft, af en toe. Ik ben vrij om mijzelf te ontwikkelen en te leren. Ik mag mijn eigen meningen vormen, zelf observaties doen. Ik mag er zelfs over schrijven. Bovenal kan ik vrij beschikken over mijn eigen lichaam: ik móét geen kinderen – en het is ondenkbaar dat ik ongelijk zou zijn aan mijn partner.
Moeder maakt het kort na de bevalling goed
Foto van de auteur
Dit zijn inderdaad standaarden die gebonden zijn aan een bepaalde maatschappij. Ik waardeer ze ook zo: ze zijn niet ‘natuurlijk’ of ‘vanzelfsprekend’. Ik gun dezelfde keuzevrijheid waarmee ik leef aan iedereen – en zo zou u het ook moeten zien. Je zou mijn zelfbeschikking ‘cultureel’ kunnen noemen, en zeggen dat mijn manier van leven ‘relatief’ is. Dit laatste is echter een grote misvatting.
Het gaat verder dan dat. De vrijheden die ik geniet zijn mijn vrijheden omdat ik een mens ben. Niet omdat ik in België woon. Mannen en vrouwen functioneren niet op een verschillende wijze en iedereen zou dus hetzelfde moeten kunnen leven als ik, als diegene daarvoor kiest. We zijn hetzelfde. Dit is een feit. Keihard. Ijzersterk. Valt niet omheen te draaien. Zonodig draag ik mijzelf en nog honderd andere vrouwen aan als feitelijk bewijs. Wij spreken graag een hartig woordje met u.
Wanneer een cultuur dwingt de ene mens anders te moeten leven dan een ander is dat niet ‘gewoon zo’. In je hoofd kun je deze gang van zaken inderdaad wegrelativeren. Gemakkelijk zelfs. Maar buiten jouw redenering om wordt maar liefst de helft van de bevolking het dagelijks leven een stuk moeilijker gemaakt. Dat is ‘gewoon zo’.