Charlotte Van Acker
“‘De Kazakse strijd voor persvrijheid’
Kazachstan is een land met een complexe interne structuur en een turbulente geschiedenis. De brutale repressie van dissidente stemmen is een van vele voorbeelden van het autoritaire karakter van het Kazakse staatsapparaat, en meteen ook de focus van mijn eerste blogbericht. Ik verblijf dan wel niet in Kazachstan, maar na mijn ontmoeting met een Kazakse journaliste vorige week op een conferentie rond persvrijheid in Kazachstan in het Europees Parlement, moest ik in de pen kruipen.
Op 26 januari mocht ik een debat bijwonen tussen Irina Petrushova, redactrice van het kritische blad Respublika, David Greene, voorzitter van Electric Frontier Foundation, en Lyudmyla Kozlovska, de voorzitster van the Open Dialog Foundation, de ngo waar ik momenteel stage loop. De bedoeling van het rondetafelgesprek was om een draagvlak te vinden in het Europees Parlement voor de problematiek rond persvrijheid in Kazakstan. De rapporten van Freedom House en Human Rights Watch luidden eerder reeds dezelfde alarmbel.
Irina Petrushova vertelt tijdens het gesprek dat ze momenteel in het Verenigd Koninkrijk verblijft omdat het voor haar niet meer veilig is in Kazachstan. Haar blad, Respublika, stelt vooral journalisten te werk die vroeger voor ‘Golos Respubliki’ werkten, een tijdschrift dat verboden werd door de Kazakse overheid wegens ‘extremistisch’. Hierdoor werd ze een logisch target van de Kazakse overheid. Dat weerhoudt haar echter niet van om kritische artikels te publiceren, die de wanpraktijken en de corruptie binnen het Kazakse overheidssysteem aankaarten. Irina betreurt ten zeerste de beperking op de persvrijheid en zet zich daarom ook voortdurend in voor het informeren van andere landen en organisaties van dit feit, in de hoop dat zij Kazakstan kunnen helpen een vrijer land te worden.
“Drugs”
De conferentie was echter niet bedoeld om enkel Irina een platform te geven voor haar verhaal. Het was een moment waarop de algemene, schrijnende, situatie van persvrijheid, of het gebrek ervan, binnen Kazakstan aangekaart moest worden. Soms leken de verhalen ware scenario’s voor Hollywoodfilms over het ‘duistere’ Oostblok. Journalisten worden soms tot acht jaar opgesloten omdat ze de overheid van corruptie beschuldigen. Martelingen in de gevangenissen zijn geen uitzondering. Bij een journaliste Yulia Kozlova werd tijdens een huiszoeking, die er kwam nadat ze beschuldigd werd van het verspreiden van ‘valse informatie’, een grote hoeveelheid drugs gevonden. Opmerkelijk is dat noch zij noch haar advocaat hierbij aanwezig mochten zijn. Op die manier kon de Kazakse regering een tweede zaak tegen de journaliste starten, om haar zo zeker het zwijgen te kunnen opleggen.
Zelfs gewone bloggers of mensen die op Facebook het regime bekritiseren, riskeren een celstraf.
Zelfs gewone bloggers of mensen die op Facebook het regime bekritiseren, riskeren een celstraf. Elke vorm van kritiek op het regime wordt gepercipieerd als een directe aanval op het leiderschap van Nazarbayev. Dat kan enerzijds kritiek zijn op het regime zelf, maar anderzijds worden ook Facebookposts over hoe noordelijke Kazakse regio’s een deel van Rusland moeten worden, zwaar bestraft onder het mom van ‘oproepend tot sociale onrust’. Kazachstan heeft Facebook herhaaldelijk gevraagd dissidente commentaren en berichten te verwijderen omdat het zou ‘oproepen tot onrust’ en laster tegenover het regime zou uitspreken. Mark ging hier gelukkig niet op in.
Enkel journalisten en activisten die publiekelijk hun schuld bekennen en hun excuses aan de overheid aanbieden, kunnen aan hun gevangenisstraf ontsnappen. Het kan natuurlijk zijn dat journalisten door hun maandenlange voorhechtenis plots tot inkeer komen en de overheid gaan volgen in hun beleid, maar het lijkt de mensenrechtenactivisten weinig waarschijnlijk.
KazakhLeaks
WikiLeaks kreeg misschien meer aandacht in de westerse media, maar de documenten die de Kazakse variant openbaarde, zijn er niet minder aanstootgevend door. Op de website Kazaword worden anoniem documenten en communicatie van de overheid gepubliceerd, waarbij vergaande corruptie en onjuiste praktijken die activisten reeds langer aanklaagden, nu ook zwart op wit bewezen werden. Dit creëerde een kleine paniekgolf binnen de Kazakse overheid, die daaropvolgend zelfs journalisten die deze gelekte informatie gebruiken als de basis voor hun artikels van ‘illegale hackers’ ging beschuldigen.
De verslechterde economische situatie lijkt aan de basis te liggen van het versterkte repressieve houding tegenover onafhankelijke journalisten. Een zwakke, weinig gedifferentieerde economie zoals in Kazakstan creëert ontevredenheid en onrust bij de bevolking, en dit zou kunnen escaleren in sociale opstanden. Om dit te vermijden, grijpt de overheid terug naar repressieve en soms zelfs uiterst gewelddadige acties om dissidente stemmen het zwijgen op te leggen. Uit angst voor de gevolgen, gaan vele journalisten hun mening onderdrukken of in het buitenland gaan publiceren. Gelijkaardige reacties tegenover opstandige regio’s of groepen personen zien we ook in Rusland en China terugkeren.
Europa: deus ex machina?
Als studente Europese studies en in het kader van mijn stage moet ik mij natuurlijk de vraag stellen: ‘wat kan Europa doen?’ Kazakstan is historisch gezien geen Europees land, en vooruitzichten op lidmaatschap zijn onbestaande. Hierdoor kan de Unie zijn mechanisme van ‘de wortel voor het gezicht van de ezel houden zodat deze voortbeweegt in de goede richting’, niet toepassen op Kazakstan. Het idee hierachter is dat door de vele voordelen die goede relaties met de Europese Unie en een verbeterde toegang tot de markt aan te bieden, het land in kwestie zich zal schikken naar de normen die de Europese Unie uitdraagt (i.e. rule of law, democratisch stelsel, vrije verkiezingen, persvrijheid, respect voor mensenrechten, et cetera). In het geval van Oekraïne lukt dit in zekere zin wel, al zijn hierover de meningen sterk verdeeld(maar hierover later meer op deze blog).
Frederica Mogherini, de Hoge Vertegenwoordigster voor de Unie voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid en voorzitster van de Dienst voor Europees Extern Optreden, sloot in december 2015 echter wel een Enhanced partnership and Association Agreement met de minister van Buitenlandse Zaken van Kazakstan, maar het lijkt er niet op dat deze wortel lekker genoeg is om Kazakstan te overtuigen om meer respect voor mensenrechten en vrijheid van meningsuiting te tonen, wel integendeel.
In afwachting van de ratificatie door het Europees parlement en de nationale parlementen ijveren niet-gouvernementele organisatie er dan ook uitvoerig voor om het akkoord niet in werking te laten treden vooraleer Kazachstan zijn beloftes in verband met het respect van mensenrechten, en dan in dit geval vooral persvrijheid en vrijheid van meningsuiting vervult. Door de inwerkingtreding van het akkoord uit te stellen tot na het effectief vervullen van de condities, kan ook Europa aan geloofwaardigheid winnen. Wanneer Europa normatieve condities blijft stellen voor zijn akkoorden, zonder die dan ook effectief te monitoren en eerst te laten vervullen vooraleer het akkoord in werking te laten treden, zal zijn buitenlands beleid, dat zogezegd gebaseerd is op deze fundamentele normen en waarden, er niet geloofwaardiger op worden
Niet-gouvernementele organisaties richten hun hoopvolle pijlen vooral op de Europese Unie voor het realiseren van persvrijheid in Kazachstan. Er wordt gehoopt dat de verleiding van de Europese vrije markt Kazachstan zover kan krijgen om zijn normen inzake mensenrechten, vrijheden, democratie enzovoort aan te passen aan de Europese norm. Tegelijk beseffen journalisten en activisten dat meer nodig is dan enkele statements van de Europese Unie om de situatie te veranderen. Een actieve civil society en een democratische hervorming van het land van binnenuit vormen waarschijnlijk de enige hoop op een blijvende verandering in het systeem, waarbinnen vrije meningsuiting dan wél een plaats krijgt.