“‘Kijk! zo professioneel zijn coöperaties’

door Marc van der Sterren, Farming Africa

Op 15 kilometer van Nairobi, vlakbij Kiambu, houdt Grace Kamau vier varkens in een kleine stal met daarboven een hok met minstens dertig kippen. In een belendende stal staan twee melkkoeien. De oppervlakte van haar bedrijf beslaat krap 1.500 vierkante meter.

Op de markt verkoopt ze eieren en af en toe wat vlees, maar de meeste winst haalt ze daar uit de verkoop van tweedehands kleding. Maar ook de melk vormt een mooie inkomstenbron, die levert ze aan een coöperatie die de ambitie heeft er yoghurt van te maken.

Enorme verantwoordelijkheid

In mijn vorige bericht noemde ik het al: In Afrika beschikt bijna 90 procent van alle boeren over minder dan 15 procent van alle landbouwgrond.

Boerderijen, nog kleiner dan die van Grace, zijn in Afrika geen uitzondering. Toch rust op deze kleine boeren een enorme verantwoordelijkheid. Zij zijn het die het leeuwendeel van de voedselproductie in de wereld voor hun rekening nemen.

Toch is er bijna niemand die deze boeren serieus neemt. Grace zelf niet. Ze weet dat haar dieren veel meer zouden produceren als ze op zoek zou gaan naar beter voer. Maar in plaats van te investeren in duur krachtvoer, investeert ze in tweedehands kleding.

Coöperatie levert gunstige prijs

De grote handelshuizen die zaken doen met de supermarkten die in en rond Nairobi als paddenstoelen uit de grond schieten, doen zaken met handelshuizen die op grote schaal voedsel inslaan bij importeurs en grootschalige producenten.

Maar soms ook bij coöperaties van boeren die zich hebben verenigd. Zoals de coöperatie waar Grace haar melk aan levert.

De coöperatie heeft al een redelijke schaal om bij een grote melkfabriek een gunstige prijs af te dwingen. Als die coöperatie straks zelf yoghurt kan maken, kunnen boeren bijna het dubbele verdienen.

Lening bij de bank

Maar daarvoor moet de organisatie wel een krediet zien te krijgen bij de bank. Want er is nogal wat apparatuur nodig om een beetje kwaliteit yoghurt te leveren. Maar de bank geeft niet zomaar een lening, de coöperatie moet eerst maar eens aantonen dat ze professioneel werken.

En daar schort het nogal eens aan. Aan die professionaliteit, maar nog meer aan het aantonen van die professionaliteit. En kun je niet aantonen hoe professioneel je werkt, dan kun je een deal met een handelshuis wel vergeten. En een lening bij de bank krijg je al helemaal niet.

Overzichtelijk rapport

Natuurlijk zijn banken en marktpartijen in staat om te onderzoeken of een bedrijf wel professioneel genoeg werkt, maar dat vergt eenvoudigweg te veel energie. Zo’n coöperatie is meestal erg klein en heeft een lastige structuur met zo veel kleine leveranciers. Veel eenvoudiger is het om zaken te doen met een professionele importeur die alle bedrijfsgegevens in een overzichtelijk rapport paraat heeft.

En dit is het punt waarop SCOPE Insight om de hoek komt kijken. Sinds enkele jaren bieden zij de SCOPE Pro aan. Een professionele management tool om boerenorganisaties te beoordelen.

Aan de hand van een uitgebreide vragenlijst doet een onafhankelijke beoordelaar enkele dagen onderzoek naar de structuur van de organisatie. Naar het bestuur, de financiële situatie en de professionaliteit. Daarna wordt er een rapport samengesteld met de sterke en zwakke kanten van het bedrijf. En voor de externe partijen is er een rapport waarmee ze hun professionaliteit duidelijk en inzichtelijk kunnen laten zien.

SCOPE Insight

Met de SCOPE Pro zijn al zo’n 350 bedrijven beoordeeld in verschillende landen. In Kenia, maar ook in India en Centraal Amerika. De SCOPE Pro is het eerste systeem voor de landbouw dat laat zien hoe professioneel de organisatie is.

Deze tool is echter vooral geschikt voor de wat beter georganiseerde boeren. ‘Voor samenwerkingsverbanden die al een redelijk professionele organisatie hebben staan’, legt Marise Blom uit. Zij is directeur van SCOPE Insight. ‘Met het rapport van SCOPE Pro kunnen ze op de markt gaan shoppen om nog betere prijzen voor de boeren af te dwingen.’

‘Met het rapport van SCOPE Pro kunnen ze op de markt gaan shoppen om nog betere prijzen voor de boeren af te dwingen.’

Hartstikke mooi, maar juist voor de organisaties die nog in ontwikkeling zijn en zoekende naar toegang tot de markt of tot kredieten, is deze tool niet geschikt. En dat is een ernstige tekortkoming, vonden ze ook bij SCOPE Insight.

En daarom is de SCOPE Basic ontwikkeld. “We zijn erg blij met de samenwerking met IFC die onze visie deelt”, vertelt Blom. De International Finance Group is onderdeel van de Wereldbank en focust op private bedrijven in meer dan 100 landen.

Schoolsysteem met verbeterpunten

Organisaties die nog lang niet professioneel zijn, maar wel vol ambities, krijgen met de SCOPE Basic een professionele beoordeling, vergelijkbaar met de SCOPE Pro, maar dan met een gradatie. “Een soort schoolsysteem met verbeterpunten”, legt Blom uit.

Organisaties behalen een score tussen van 1 tot 5. “Wanneer een organisatie een 3,5 scoort, kan een bank misschien besluiten: ‘ach het is best een club om zaken mee te doen’.”

Het gaat erom, stelt Blom, dat iedereen dezelfde taal spreekt. “Pas dan kan de markt goed z’n werk doen.” Essentieel is ook dat alle marktpartijen er baat bij hebben. “Marktpartijen en banken hoeven niet op zoek naar jaarrekeningen en data. Ze krijgen het op een presenteerblaadje. Dat bespaart hen ontzettend veel werk.”

Investeren in krachtvoer

Momenteel loopt er een pilot in West-Africa. Wellicht wordt de tool nog aangepast voordat het wordt uitgerold over andere landen. Over Kenia bijvoorbeeld, waar SCOPE Insight reeds een netwerk heeft.

Dan kan misschien ook de coöperatie waar Grace haar melk aan levert een inzichtelijk rapport verkrijgen. Een rapport met verbeterpunten waarmee ze zelf aan de slag kunnen en een rapport om bij de bank neer te leggen, zodat het de bank direct duidelijk is hoe professioneel de organisatie is.

En als haar coöperatie dan daadwerkelijk yoghurt kan bereiden, krijgt Grace bijna het dubbele voor haar melk. En dan wordt het interessant om te investeren in kwalitatief goed krachtvoer, zodat ze met haar twee koeien meer melk kan produceren. Misschien wel meer dan het dubbele.