“‘‘Landbouw is ons leven’, maar welk soort landbouw dan?’

Intensieve landbouw in Brazilië hertekent het landschap

European Space Agency (CC BY-SA 2.0)

De intensieve landbouw hertekent Brazilië. Wereldblogger Luc Vankrunkelsven trekt door het land om universiteiten en sociale bewegingen verder met elkaar in contact te brengen. ‘Er is een strijd aan de gang tussen de almacht van de agrobusiness en de familielandbouw.’

De nachtelijke rit van Pirenópolis naar Barreiras is niet simpel. Door de airconditioning is het bijzonder koud in de bus. Slapen is er niet echt bij.

Tegen de ochtend bereiken we de deelstaat Bahia, en de sojaramp wordt al zichtbaar vóór het stadje Luis Eduardo Magalhães. Het doet pijn aan de ogen, de immense vlaktes vol mais - de soja is al een tijdje geoogst. Die verschrikkelijke eenzijdigheid van soja en mais waar we wereldwijd mee opgescheept zitten.

Af en toe zie ik nog een plukje Cerrado (het typische savanneachtige gebied) of wat bomen. Ik hoop dat er geen eucalyptus groeit, want die is al even vernietigend voor onder andere de biodiversiteit als soja en mais. De restanten van de Cerrado troosten me.

In de sojastad zijn ze allemaal aanwezig, de multinationals Cargill, Syngenta en co. De voetafdruk van de Paranaenses, inwoners van de deelstaat Paraná, is ook hier aanwezig. Het zijn de Gaúchos van Rio Grande do Sul en de ex-boeren van Paraná die je telkens hogerop in Brazilië tegenkomt. In het verbond van de vernietiging, in dienst van het internationale kapitaal dat Brazilië leegzuigt.

Altijd moet God erbijgesleurd worden met de beeltenis van de president himself.

Veel gif van Bayer, BASF en Syngenta is in Europa verboden, maar Europese bedrijven mogen ze wel produceren en exporteren. Bijvoorbeeld naar Brazilië, de grootste afnemer van gif ter wereld. Kolonialisme is nog brandend actueel. Professor Larissa Mies Bombardi noemt het ‘moleculair kolonialisme’.

Je ziet hier langs de wegen grote pancarten met reclame voor de behandeling van kanker. Ja, de gevallen van kanker nemen in deze streken jaar na jaar toe. En dat is niet toevallig.

Paradijs?

We stoten op een benzinestation met de welluidende naam Paraíso, paradijs. Maar het is helemaal geen paradijs meer dat de Braziliaanse president Jair Messias Bolsonaro in de uitverkoop doet. Tussen de vele vormen van propaganda staat ook een plakkaat dat de president aanprijst: ‘God zegene onze familie en Brazilië. Steun onze president Bolsonaro.’ Altijd moet God erbij gesleurd worden met de beeltenis van de president himself.

Wat verderop afficheert een firma: ‘A agricultura é nossa vida’, landbouw is ons leven. Dat kan kloppen, maar ‘dé landbouw’ bestaat niet. Over welke landbouw heeft de firma het hier? De vernietigende vormen van landbouw die in deze regio om zich heen grijpen? Herstellende landbouw? De holistische landbouwvormen van de inheemse volkeren en andere traditionele gemeenschappen?

Bij aankomst in Barreiras blijkt dat op onze bus ook een professor van Columbia University zit. Ze moet morgen, net als ik, spreken op een virtuele conferentie. Die gaat over de impact van soja, het verjagen van gemeenschappen, geweld op het platteland en weerstand van de betrokken volkeren.

De conferentie is mogelijk dankzij de moedige inzet van geografen van de universiteit hier in West-Bahia. De welluidende titel: I° Colóquio de Diálogo de Saberes: Territórios Vividos, of ‘Eerste colloquium van dialoog over wijsheden: levende gebieden’ (je kan de conferentie overigens herbekijken op YouTube). Na het evenement volgde er nog een literaire avond in de stad, naar aanleiding van mijn boeken, een primeur voor mij. Het werd een inspirerende avond.

Omdat het Moederdag is, gaan we samen lunchen aan een rivier in het nabijgelegen São Desidério. De oppervlakte van die gemeente, 15.157 km² ofwel ongeveer de helft van België, kan een Vlaming al eens doen duizelen.

Oorlog tegen de agrobusiness

De dag na de virtuele conferentie gaan we met een groep een ecovila of ecogemeenschap bezoeken, volgens de eigenaars de eerste in West-Bahia. Het gaat om een stuk land van 29 hectare, samen aangekocht door 30 mensen als reactie op de alomtegenwoordige macht van de agrobusiness.

De eigenaars willen de Cerrado samen beheren om een antwoord te bieden op de toenemende individualisering. Met boslandbouw en de mutirão (collectieve inspanning), vormen van samenwerkingen uit het verleden die vandaag op de achtergrond geraakt zijn.

Een onderzoeker die zijn studies niet anoniem publiceert, wordt vervolgd.

Onderweg wordt verteld over het trieste geval van een jonge academicus. Die deed onderzoek naar residuen van gif in vissen, gif dat zelfs in Brazilië verboden is. Hij vertelde over de resultaten van zijn studie in zijn les, waar ook heel wat zonen van fazendeiros zaten, boeren die de streek vergiftigen met soja. Prompt kreeg de professor doodsbedreigingen, en hij moest halsoverkop vluchten.

Er is een strijd, een oorlog zelfs, gaande tussen de almacht van de agrobusiness en zij die de familiale landbouw ondersteunen. Het is als onderzoeker aan te raden om je studies anoniem te publiceren, anders word je vervolgd. Je kan het vergelijken met de situatie in Rusland, waar de oorlog in Oekraïne geen oorlog mag genoemd worden. Doe je dat wel, dan krijg je grote problemen.

Om ons bezoek af te ronden, hebben we nog een rondetafelgesprek met mensen van de ecovila en een vertegenwoordiger van Fundifran. Die ngo komt al vijftig jaar op voor de gezinslandbouw en voor de agro-ecologie, moedig tegen het geweld in. De organisatie ontstond in 1971 in de schoot van de Katholieke Kerk. Tijdens de militaire dictatuur was de kerk de enige plek waar het volk zich kon organiseren.

Fundifran ontstond in de streek van de Rio São Francisco - vandaar de ‘Fran’ in de naam. Het is goed dat de “oud-strijders” van de jaren ‘70 de jonge enthousiastelingen van 2022 kunnen inspireren.

Op naar Salvador da Bahia, nu, een immense deelstaat in Brazilië. Ik heb meer dan 900 kilometer met de nachtbus voor de boeg.