“‘Las Bambas kopermijn in Peru, één jaar na de bloedige confrontatie’

E_nkele dagen voor 28 september 2015 leggen heel wat inwoners van de provincie Cotabambas het werk neer. Ze willen duidelijkheid over een aantal knelpunten rond het mijnbouwproject in de regio. Tienduizend betogers verzamelen in Chalhuahuacho, aan de poort van de mijn. Daar worden ze opgewacht door tweeduizend agenten. De gemoederen lopen op en de protestmars eindigt in geweld. Er vallen tientallen gewonden en drie doden._

Kopermijn: groei voor wie?

De kopermijn Las Bambas is het grootste mijnbouwproject in Peru en één van de grootste kopermijnen ter wereld. Meer dan een derde van alle koper uit Peru wordt hier gedolven. In de voorbije decennia heeft Peru zich volledig gericht op mijnbouw als ontwikkelingsstrategie. De mijnbouw beslaat twaalf procent van het Peruaanse BBP en is goed voor bijna zestig procent van de totale export. In het project in Las Bambas is naar schatting zes miljard dollar geïnvesteerd.

Dat is een gigantisch bedrag voor Cotabambas, de op één na armste provincie van Peru. In de provincie leven ruim veertigduizend inwoners, waarvan het merendeel landbouwers. Zij verdienen gemiddeld 180 soles of 48 euro per familie per maand. Wie grote mijnbouwprojecten plant, heeft niet veel moeite om de bevolking ervan te overtuigen dat zij er economisch sterk op vooruit zal gaan.

Wie grote mijnbouwprojecten plant, heeft niet veel moeite om de bevolking ervan te overtuigen dat zij er economisch sterk op vooruit zal gaan.

Maar die beloftes worden zelden ingelost. Het overgrote deel van de winsten vloeit naar een zeer kleine groep mensen. De overlast daarentegen is voor de hele gemeenschap. Zo zijn er ernstige problemen met grond-, water- en luchtvervuiling, en dat met sociale conflicten tot gevolg.

Bij een bevolking die leeft van landbouw komen deze milieuproblemen extra zwaar aan. jaar op jaar gaat hun oogst er op achteruit.

Tel daarbij het transport van de ontgonnen mineralen, met dagelijks zo’n vijfhonderd vrachtwagens die door de dorpen denderen. Die bezorgen de gemeenschappen niet alleen geluidsoverlast, maar ook en vooral enorm veel opwaaiend stof dat neerdaalt op de velden en zo de productie extra aantast.

Vooruit, achteruit

Niet lang geleden bezocht de viceminister van justitie de lokale gemeenschappen om de situatie te bespreken. Toen de inwoners klaagden over de talloze vrachtwagens en het opwaaiend stof antwoordde de viceminister veelzeggend: ‘Vrienden, die vrachtwagens die jullie dagelijks zien langs rijden, dat is ontwikkeling, dat is vooruitgang.’ Maar de lokale bevolking ziet vooral achteruitgang. Achteruitgang van hun landbouwproductie en verslechtering van hun gezondheid.

Een lokale dokter getuigt dat ze een sterke stijging ziet van ademhalingsproblemen in de regio. ‘Het zijn vooral de kinderen, zeker die jonger dan vijf jaar, die er het meeste last van hebben.’

Dat de mijnbouw zorgt voor economische groei, lijdt geen twijfel. Maar die vooruitgang gaat voorbij aan de plaatselijke bevolking, terwijl zij de lasten draagt en de overheid niets doet om die te verlichten.

Confrontatie op 28 september 2015

© Henry Vasquez​

Nieuwe eigenaars en een milieueffectenrapport

Het milieu speelde een grote rol in het protest van 28 september 2015. Nochtans hadden de gemeenschappen in 2011 een akkoord bereikt met de overheid en het mijnbedrijf, gebaseerd op een milieueffectenrapport.

Maar kort na het bereiken van het akkoord nam het Chinees-Australisch conglomeraat MMG het mijnbouwbedrijf over. Zonder verder overleg met de betrokken gemeenschappen wijzigden de nieuwe eigenaars een aantal plannen. Ze schrapten een pijplijn, waardoor het transport via de weg fors toenam. Bovendien moesten de mineralen nu ter plaatse verwerkt worden, waarvoor een nieuwe verwerkingsinstallatie nodig was.

Deze wijzigingen konden ze doorvoeren zonder goedkeuring van de lokale gemeenschappen. Dit deden ze via een administratieve procedure die kleine wijzigingen toe laat in het rapport. Maar klein waren de veranderingen allesbehalve. De gemeenschappen riepen op tot een staking. Zij wilden duidelijkheid over het milieueffectenrapport en eisten overleg over de doorgevoerde wijzigingen.

De staking leidde op 28 september tot een confrontatie tussen betogers en politie. Betogers gooiden met stenen en de politie schoot met traangas. De situatie escaleerde en de politie schoot met scherp. Drie betogers kwamen om het leven en er vielen een twintigtal gewonden, waaronder ook politie. Tientallen betogers werden aangehouden_._

3D Satellietbeeld van de Las Bambas kopermijn

© Google Earth​

Eén jaar later

We zijn nu een jaar later. Hoe is de situatie nu?

Henry Vasquez was erbij op 28 september 2015. Hij werkt voor CooperAcción, een partner van Broederlijk Delen, en volgt de gebeurtenissen van dichtbij op. Kort na de confrontatie gebeurde er niets, vertelt hij, maar ook daarna is er nauwelijks vooruitgang geboekt.

Kort na de confrontatie gebeurde er niets, maar ook daarna is er nauwelijks vooruitgang geboekt.

Na de protesten riep toenmalig president Humala de noodtoestand uit in de provincie, en in vier nabijgelegen provincies. Die werd eind oktober opgeheven, maar tot vandaag blijft het leger prominent aanwezig in de regio, tot grote onvrede van de bevolking.

Op de doorstart van de dialoog tussen de lokale bevolking, het mijnbedrijf en de overheid bleef het wachten tot februari 2016. ‘Het lijkt soms alsof er doden moeten vallen voordat de regering naar de bevolking luistert’, zucht Henry.

Nog worden overlegmomenten vaker wel dan niet op het laatste moment om de meest uiteenlopende redenen afgelast. En als er toch vergaderd wordt, komt er nauwelijks schot in de zaak. Zo is er nog altijd geen duidelijkheid over het kernthema van de protesten van 2015, met name de eenzijdige aanpassing van het milieueffectenrapport.

President Pedro Pablo Kuczynski

Presidencia de Perú (CC BY 3.0)​

Hoe zal Kuczynksi het aanpakken?

De toenmalige protestbeweging is sterk verzwakt. Veel van haar leiders zijn verwikkeld in rechtszaken over het conflict. Daardoor zijn ze nog nauwelijks aanwezig in hun regio en kunnen ze zich niet meer organiseren.

‘Als we met Kuczynksi opnieuw een jaar ingaan zonder enige vooruitgang zie ik, ongeacht de verzwakte beweging, veel kans op nieuw protest’

Maar de slachtoffers zijn niet vergeten. Op 28 september organiseerden de lokale gemeenschappen een wake voor de drie overledenen. De leiders bezochten hun families en zoeken manieren om hen zoveel mogelijk bij te staan. Intussen kijken ze naar de nieuwe president.

Op 28 juli van dit jaar trad Pablo Kuczynski aan als nieuwe president van Peru, in de jaren tachtig nog minister van mijnbouw. ‘Als we met Kuczynksi opnieuw een jaar ingaan zonder enige vooruitgang zie ik, ongeacht de verzwakte beweging, veel kans op nieuw protest’, vertelt Henry Vasquez, ‘maar voor het zover komt wil de bevolking zien hoe Kuczynksi omgaat met de situatie. Met een goed bestuur en een constructieve dialoog kunnen nieuwe confrontaties zeker vermeden worden.’

Politiemacht aan de Las Bambas kopermijn in oktober 2015

© Edgar Apaza Illacanchi/Google Maps​

Criminalisering van het sociaal protest

Ook op gerechtelijk vlak zit er weinig schot in de zaak, vertelt Eliana van mensenrechtenorganisatie APRODEH, ook partner van Broederlijk Delen. Alle betogers die op de dag van de confrontatie gearresteerd werden, zijn intussen weer vrij. Sommigen zaten wel een aantal maanden in voorhechtenis, en de processen zijn nog niet afgerond. Twee van hen riskeren nog altijd een gevangenisstraf. ‘De leiders van de protesten hebben op geen enkel moment opgeroepen tot geweld, maar worden hier nu wel van beschuldigd’, zegt Eliana.

De criminalisering van sociaal protest is een gevaarlijke trend die Eliana sinds 2006 steeds vaker ziet gebeuren. ‘De straffen voor organisatoren en betogers worden steeds zwaarder. Voor feiten die geen enkele of zeer minieme schade toebrengen aan de maatschappij worden zij nu effectief opgesloten. Voorheen waren zo’n straffen ongezien. Dit zorgt voor een angstklimaat binnen de organisaties die dergelijke betogingen organiseren’.

Voorheen waren zo’n straffen ongezien. Dit zorgt voor een angstklimaat binnen de organisaties die dergelijke betogingen organiseren

Bovendien slepen de processen meestal verschillende jaren aan, wat de kosten erg doet oplopen. Kosten die voor kleine organisaties en lokale leiders veel zwaarder wegen dan voor grote transnationale bedrijven, wat organisaties twee keer doet nadenken voor ze nog eens een betoging organiseren.

Maar die organisaties en hun recht om te protesteren zijn onmisbaar, ook in Cotabambas. Zij treden op als waakhond. Zij zorgen er ook voor dat bij onderhandelingen als deze, met een gigantisch verschil in machtsverhoudingen, de stem van de kleine gemeenschappen gehoord wordt.

En op deze manier kunnen zij er voor zorgen dat de mijnbouw met betere mensenrechtenstandaarden opereert.

Confrontatie op 28 september 2015

© Henry Vasquez​

Mijnbouw, milieu en sociale conflicten

Verschillende studies tonen een correlatie tussen grote mijnbouwprojecten en sociale conflicten in Peru. Volgens de ombudsman heeft vijfenzestig procent van alle sociale conflicten te maken met milieuproblemen. Daarvan is zo’n zeventig procent gelinkt aan mijnbouw.

Mijnbouw biedt ongetwijfeld grote economische kansen aan Peru, maar er moeten toch een aantal dingen grondig veranderen. De mijnbouwbedrijven moeten meer aandacht hebben voor de rechten van de lokale bevolking. Ze moeten hun verantwoordelijkheid opnemen voor de schade die ze toebrengen aan het milieu. En ook de nationale overheid moet haar verantwoordelijkheid nemen. Zij moet de rechten van de bevolking beschermen in plaats van ze te ontnemen, zoals na het protest in Chalhuahuacho is gebeurd.