“‘Le développement est l’autre nom de la paix’
Le développement est l’autre nom de la paix. Het was met deze woorden dat een collega-historicus en professor aan de UNIKIN een van de valkuilen voor deze verkiezingen samenvatte. Hoe vrij kunnen verkiezingen zijn in een land dat dit jaar naar de laatste plaats in de ranglijst van de human development index tuimelde? Hoe kunnen deze verkiezingen bijdragen tot een vredevolle toekomst voor Congo als de cenakels van de politieke macht een van de weinige plaatsen zijn in het land waar geld te rapen valt en toegang hiertoe dan ook met alle middelen wordt bewaakt of bedongen?
Sinds enkele jaren is de weg tussen Kinshasa en Kikwit helemaal heraangelegd. De ruim 500 kilometer die we in een comfortabel minibusje afleggen tussen beide steden biedt het ideale kader voor een prima roadtrip. Het savanne-landschap in dit regenseizoen biedt een steeds wisselend decor voor het oog, de weg is ongeschonden waardoor onze wagen een relatief hoge gemiddelde snelheid kan halen. Met verkeersborden aangekondigde verkeersdrempels remmen het verkeer af bij elk dorp. Deze state-of-the-art infrastructuur – gefinancierd door de African Development Bank en de Wereldbank, maar door Kabila graag gerecupereerd als een van de projecten van zijn cinq chantiers – staat echter in schril contrast met wat er zich op of rond bevindt. Terwijl we af en toe worden voorbijgereesd door blinkende 4x4s, zijn het vooral tot op de draad versleten en enorm overladen vrachtwagens die de weg gebruiken. We komen er onderweg evenveel tegen die in panne langs de weg staan als die die nog rijden.
Nog meer dan deze ontelbaar opgelapte wrakken zijn het de dorpen langs de weg en hun inwoners die de ernst van de situatie in het land duidelijk maken. Vanuit het raam van onze voorbijrijdende wagen bieden de dorpen een erg troosteloze indruk: nog niet afgewerkte huizen die meestal opgetrokken zijn in materialen die in de onmiddellijke omgeving gevonden kunnen worden; de enige vorm van ontspanning lijkt het samen zitten in de open ruimtes tussen de woningen. Wanneer onze wagen een lekke band krijgt - het gevolg van een al dan niet toevallig rondslingerende spijker – en onze chauffeur besluit de band in de eerstvolgende werkplaats te laten herstellen, hebben we de kans de dorpsbewoners wat van nabijer te leren kennen. Vallen op het eerste gezicht vooral de sjofele kleren van velen en het uitgehongerde uitzicht van sommigen op – een eerste indruk die misschien dan wel gerelativeerd moet worden, maar toch moeilijk af te schudden valt – dan spreekt uit hun woorden het onmiskenbare verlangen naar een beter leven. Zal de nieuw aangelegde weg een economische boost kunnen geven aan de omgeving en het leven van de dorpsbewoners verbeteren?
Dat deze situatie ook een onmiddellijke impact heeft op het verloop van het verkiezingsproces valt onmogelijk te negeren. Het meest duidelijke gevolg is de wijdverspreide praktijk van het uitdelen van cadeaus. Langs de weg naar Kikwit zien we tot tweemaal toe een campagnevoertuig geparkeerd staan in een dorp. Even verder zien we een kandidaat-volksvertegenwoordiger of zijn medewerker praten met een groepje dorpsbewoners. Alle Congolezen die we over deze campagnemomenten praten, laten er geen twijfel over bestaan dat de kandidaten aan het einde van hun toespraak wel wat cadeaus uitgedeeld zullen hebben, vooral voeding: rijst, zout, bier. Wanneer we Kikwit binnenrijden, belanden we midden in een karavaan op het touw gezet door een lokale kandidaat van de PPRD, de partij van Kabila. De naar schatting 100 auto’s, bussen en vrachtwagens zitten afgeladen vol met vooral jongeren. Opnieuw twijfelt er niemand aan dat ze vooraf of achteraf beloond worden voor hun enthousiasme met bier of wat zakgeld. Nog diezelfde avond kunnen we de wijdverspreidheid van dit gebruik met eigen ogen observeren. Wanneer we door de stad rijden, zien we bij twee verschillende kandidaten van een vooraantstaande kandidate van de PALU – de partij van de in deze regio mythische Gizenga en van huidig eerste minister Muzito – lange rijen van vooral vrouwen aanschuiven. Ze krijgen elk een cadeau van de kandidate, opnieuw hoofdzakelijk voeding. Dat mensen zonder problemen goederen aanvaarden van kandidaten van tegengestelde politieke kampen bewijst niet enkel het moeilijk in te schatten effect van dit campagnemiddel, het wijst vooral op de moeilijke omstandigheden waarin de bevolking leeft. En al weet ik dat deze kille economische interpretatie van deze geschenken geen recht doet aan de vermoedelijk veel complexere sociale realiteit die ze tot stand brengen, de vraag blijft me nog vele dagen door het hoofd spoken: Hoe vrij zijn verkiezingen echt in een land waar mensen zich gedwongen zien elke gift te aanvaarden?
[Als gevolg van moeilijke internettoegang in Kikwit wordt dit bericht met vertraging gepost. Later volgt nog een bericht over het verloop van de verkiezingsdag.]