“‘Libera Terra wil waardigheid teruggeven aan de Siciliaanse bevolking’

Het memoriaal van Portella di Ginestra. Elf mensen kwamen hier op 1 mei 1947 om tijdens een raid van gewapende criminelen.

Davide Mauro / Wikimedia (CC BY-SA 4.0)

Toen de strijd tegen de maffia sinds 1992 in een stroomversnelling geraakte, werden veel gronden die aan de maffia toebehoorden, geconfisqueerd. Die lagen er jaren ongebruikt en verkommerd bij. Mensen die voor de maffia werkten, verloren hun jobs, en ze kregen heimwee naar de tijd dat de Cosa Nostra de touwtjes nog in handen had. Hier kwam een einde aan toen Libera Terra in 2001 werd opgericht, een landbouwcoöperatie die het gebruik van die geconfisqueerde landen coördineert, leert wereldblogster Anneke tijdens haar studiereis over antimaffiabewegingen in Sicilië.

We beginnen onze dag onder een stralende zon, voor het memoriaal van Portella di Ginestra, in de buurt van Palermo. Op rotsen staan de namen gegraveerd van slachtoffers die hier zijn gevallen tijdens la strage di Portella della Ginestra, het bloedbad van Portella della Ginestra.

Op 1 mei 1947 was hier een feest aan de gang van de socialistische partijen en activisten uit de buurt, vertelt onze gids Valeria van Libera Terra ons, toen vanuit de bergen gewapende criminelen onder leiding van Salvatore Gulianio tevoorschijn kwamen. Ze openden het vuur op de feestvierders en elf mensen stierven.

Nog steeds is niet helemaal duidelijk wat er toen juist is gebeurd, en wie hiervoor verantwoordelijk was. Er werden banden met de maffia blootgelegd, maar volgens sommigen zouden de heersende politieke partijen van die tijd, die de hete adem van de socialisten in hun nek voelden, er ook voor iets tussen zitten. Valeria vertelt dat het in Sicilië nog steeds zeer moeilijk is om achter de waarheid te komen. De overheid, waarschijnlijk in samenwerking met de maffia, blijft vaak vaag en geeft geen feiten prijs.

We vervolgen onze weg naar een experimentele wijngaard hoog in de bergen, waar Libera Terra wijn produceert. Salve, wijnboer en ook lid van Libera Terra, geeft ons meer uitleg over deze experimentele teelt, die niet veel wijn oplevert, maar door de hoge aanwezigheid van kalk in de grond wel voor een speciale smaak zorgt. Daarnaast zou deze plant veel sterker zijn dan de gemiddelde wijnrank.

Een experimentele wijngaard hoog in de bergen, waar Libera Terra wijn produceert. Salve, wijnboer en ook lid van Libera Terra, gaf ons meer uitleg over deze experimentele teelt.

© Giorgio Salvatori

Vrij land

Om uit leggen wat Libera terra juist is, moeten we even terug in de tijd. Toen de twee onderzoeksrechters Falcone en Borsellino vermoord werden in 1992, werd er een nieuwe wet goedgekeurd, waarbij rechters niet enkel de macht kregen om maffiosi naar de gevangenis te sturen. Ze mochten ook hun opbrengsten, hun middelen en vooral hun gronden in beslag nemen. Want een maffiosi in de gevangenis blijft een maffiosi en behoudt vaak zijn macht. Maar een maffiosi zonder rijkdom verliest die macht al snel.

Vanaf 1992 werden er dus een heleboel gronden, fabrieken, winkels en horeca die eigendom van de maffia waren geconfisqueerd. Die werden eigendom van de staat, maar het probleem was dat er verder niets mee gebeurde. De gronden verkommerden, fabrieken lagen er verlaten bij. Daar kwam nog bij dat een groot deel van de bevolking die voordien voor de maffia werkte, nu werkloos was. Mensen begonnen te morren en kregen heimwee naar de tijd dat de maffia alles nog in handen had, want toen hadden ze tenminste werk.

In 1995 kwam er vanuit de bevolking een petitie met de vraag om die geconfisqueerde gronden terug aan de bevolking te geven. Er werden meer dan een miljoen handtekeningen verzameld, en de overheid keurde de vraag goed. De gronden zijn nog steeds van de overheid, maar de bevolking mag er gebruik van maken. Om dit te organiseren ontstond in 2001 de landbouwcoöperatie Libera Terra.

Waardigheid

Bij de start werkten er elf jongeren voor Libera Terra. Ze werden zorgvuldig uitgekozen en kenden elkaar niet, om belangenvermenging tegen te gaan. Het begin was moeilijk, want aanvankelijk wilde niemand voor Libera Terra werken. Mensen geloofden niet dat het zou functioneren. Maar ze zetten door en nu groepeert Libera Terra negen agricultuurprojecten.

De coöperatie bewerkt in totaal 1300 hectare grond, heeft 170 mensen in dienst, maar daarnaast zijn er nog velen die onrechtstreeks voor Libera Terra werken. Stilaan bouwt ze aan meer werkgelegenheid en herinvesteert de beweging in geconfisqueerde en verkommerde gronden en eigendommen die vroeger aan de maffia toebehoorden. Libera Terra is ondertussen bekend in heel Italië en de mensen uit de omgeving hebben vertrouwen gekregen in deze beweging.

Het doel is om te blijven groeien, maar ook om waardigheid terug aan de bevolking te geven. Mensen kunnen werken op een fatsoenlijke manier, volgens gereguleerde statuten en tegen een eerlijk loon. Ondertussen is de coöperatie verschillende samenwerkingen aangegaan, er altijd op lettend dat haar partners de waarden en normen van Libera Terra hoog in het vaandel dragen. Op dit moment zet ze haar producten vooral af bij Oxfam, bij Coop, een Italiaanse supermarkt, en natuurlijk bij ons, Eco&Fair.

Twee verdwaalde koeien in de heuvels ten zuiden van Palermo

© Anneke Verbruggen

Wijn van Centopassi

Een van de producten die wordt geproduceerd onder de coöperatieve Libera Terra is de wijn van Centopassi. Na het bezoek aan de experimentele wijnteler Salva vertrekken we in stoet naar de wijnmakerij van Centopassi, vroeger ook eigendom van de maffia trouwens, voor een lekkere proeverij.

Onderweg genieten we van de prachtige landschappen, met groene velden, roze en witte bloesems en licht glooiende heuvels. We moeten een paar keer uitwijken, een keer voor een kudde schapen en later voor twee verdwaalde koeien. Bij aankomst krijgen we een heerlijke, vegetarische maaltijd aangeboden, waarbij we verschillende producten van Libera Terra kunnen uittesten. We proeven dat het goed is.

Na een goed vullende lunch krijgen we een rondleiding van Vito, een van de wijnboeren. De druiven van Centopassi worden allemaal met de hand geplukt, garandeert hij ons, zo kunnen ze een betere selectie maken. Vito vertelt dat ze regelmatig experimenten doen, zoals oude druivensoorten terug uitproberen, of het onkruid tussen de wijnranken laten staan. Ze streven naar kwaliteit, en hopen dat mensen hun producten kopen omdat ze lekker zijn, niet omdat ze van een antimaffiabeweging komen.

Van al dat praten over wijn krijgen we er zin in, en dat valt mee, want na de rondleiding mogen we er ook van proeven.

We nemen plaats in een prachtige zaal, met uitzicht op de wijngaarden. Voor elke stoel staan zes grote wijnglazen, dat belooft. Valeria doet een beetje wijn in een glas, walst het goed rond zodat de wijn over het hele glas is gegaan, en giet het over in een ander glas, om dezelfde handeling te herhalen. Ze legt uit dat ze dit doet omdat de glazen uit kartonnen dozen komen, en er misschien stukjes karton in de glazen zijn gevallen, die de smaak zouden kunnen beïnvloeden. Het lijkt mij allemaal een beetje overdreven, maar het is wel leuk om te doen.

© Anneke Verbruggen

Met plezier noteren we onze bevindingen van de drie rode en vier witte wijnen die we mogen proeven. Ondertussen vertelt Dirk ons het verhaal achter de naam van de wijn, Centopassi, die verwijst naar de film ‘I centopassi’.

Honderd passen

Er was eens een jonge activist en radiomaker, Peppino Impastato. Zijn vader werkte voor Gaetano Badalamenti, een vooraanstaand lid van de maffia, maar Peppino wilde er niet van weten. Hij begon anti-maffiapropaganda uit te zenden op zijn zelf opgerichte radio, en kreeg hierbij veel tegenkanting van maffia en overheid, omdat zij hem en zijn vrienden zagen als het echte probleem. Zijn grootste tegenstander was maffiabaas Tano Badalamenti, die op 100 passen van zijn huis woonde, vandaar: ‘cento passi’.

In mei 1978 kwam Peppino op voor de gemeenteraadsverkiezingen, maar in de nacht van 8 op 9 mei werd hij vermoord en op de treinrails gelegd met een lading springstof onder zijn lichaam. Zijn moord werd afgedaan als een zelfmoordaanslag van een extreemlinkse terrorist. Twee dagen later werd Peppino postuum verkozen als gemeenteraadslid.

***

Onze volgende slaapplaats is in Corleone, het hol van de leeuw, want een stad waar veel maffiabazen vandaan kwamen. We vernemen dat het gemeentebestuur van Corleone onder curatele is gesteld, wegens corruptie. We slapen in een herberg van Libera Terra, die ook in beslag was genomen omdat het vroeger eigendom van de maffia was.

We praten nog wat na en kijken al uit naar de volgende dag, waarop we kennis zullen maken met Maurizio, drijvende kracht achter Forno Santa Rita, die een gehucht doet herleven met zijn artisanale pasta’s en broden.