“‘Oordelen, internet en hokjesdenken in tijden van de hetze rond Bart De Pauw en #MeToo’

Caius Gracchus (CC BY-NC-ND 2.0)​

We hebben de laatste decennia enorme veranderingen doorgemaakt. Eén van de belangrijkste is ongetwijfeld de opmars van het “wereld wijde web”. Als je bedenkt dat het concept hiervoor maar ontwikkeld werd in 1989 door twee wetenschappers verbonden aan CERN (het Europese instituut voor kernfysica in Genève), Tim Berners-Lee en Robert Cailliau. Dat is nog geen 30 jaar geleden!

Het duurde nog heel wat langer voor het grote publiek gebruik zou maken van het internet. Mijn jeugd was er bijvoorbeeld nog één zonder. Hoewel, grotendeels moet ik zeggen. Herinnert u zich het inbelgeluidje van uw computer als u op het internet wilde? Een ‘alien-achtig’ geluid asof het signaal van de maan kwam. Intrigerend vond ik dat.

Ook de gsm werd pas sinds 1991 commercieel uitgebaat. Mijn eerste gsm was er pas toen ik een jaar of 20 was en dus rond de eeuwwisseling. Ik herinner me dat ik het vreselijk vond. Weg was je vrijheid. Als student moest ik nu een heel café doen zwijgen als mijn vader belde om te controleren of ik wel aan het studeren was. Gelukkig kon je toen nog veel makkelijker beweren dat je geen bereik had.

Digitaal denken: het ultieme hokjesdenken

Maar waarom begin ik nu over het internet en de gsm. Wel, het heeft onze levens zo snel en zo drastisch veranderd, dat we eigenlijk niet snel genoeg zijn meegegroeid. Bijgevolg gaan we er ook niet op de goede manier mee om. De consequenties van de gsm in het algemeen hoef ik u ongetwijfeld niet te schetsen. Die ervaart u zelf. De frustratie wanneer iemand niet meteen antwoordt of als je batterij plat is en je geen lader mee hebt. Het terug naar huis fietsen wanneer je je gsm vergeten bent. Of mensen die tegenover elkaar op café zitten, beide verdiept in hun Facebook-verhalen in plaats van in elkaar. Ook ik pleit schuldig.

Dirk Marwede (CC BY-ND 2.0)​

Het is moeilijk om een goede manier te vinden om hiermee om te gaan. En vaak vervallen we dan maar in alles of niets. Zwart of wit. Ik reis heel graag naar Afrika en daar is internet vaak nog een uitdaging. Plots gaat mijn batterij veel langer mee en voel ik de rust die komt van niet bereikbaar zijn en niet te hoeven meedraaien in de mallemolen die onze maatschappij vaak is. Dan ben ik helemaal voorstander van een offline leven, back to basics, weg met de ballast van bereikbaar zijn en snelheid. Dan lukt het me zonder problemen om mijn gsm zelfs een paar dagen kwijt te zijn. Weer terug in de bewoonde wereld, ben ik even snel weer verknocht aan het ding en lijkt het soms een extensie van mijn hand.

En soms gaan we zo ver dat we de dingen simpelweg als goed of slecht bestempelen. We worden zelf digitaal. Een 1 of een 0. Duidelijkheid.

Er is zoveel informatie. Overal. Er is zoveel dat we moeten weten, doen, kunnen en begrijpen. Er zijn zoveel mogelijkheden en zoveel mensen. En dus moeten we wat orde in de zaak krijgen. We moeten een overzicht creëren om ons brein wat rust te geven.

Hopla, daar zijn de hokjes! De rust is terug.

En soms gaan we zo ver dat we de dingen simpelweg als goed of slecht bestempelen. We worden zelf digitaal. Een 1 of een 0. Duidelijkheid. Zoals in sprookjes, is er goed en kwaad en alles valt hier binnen te ordenen.

Met andere woorden: het ultieme hokjesdenken.

Meningen over kwantumfysica

Reiner Girsch (CC BY-ND 2.0)​

Zo is het ook als we breder gaan kijken. Op het internet is het zo eenvoudig om je mening te geven over iets. Niet altijd anoniem, maar wel veel makkelijker. Er zit een computer en heel wat draad of lucht en dus afstand tussen. Om datzelfde face to face tegen iemand te zeggen, zonder pottekijkers zou een heel ander verhaal zijn.

En wat dat sprookjesdenken betreft, zelden zijn dingen of mensen simpelweg goed of slecht. Wij zijn niet digitaal, we zijn zoveel complexer dan dat. We maken allemaal fouten en ja, sommige fouten hebben ernstigere gevolgen dan andere.

Ik weet niet of u ooit de TED-talk van Monica Lewinsky zag. Haar leven is door de media en het internet door één voorval, noem het één fout, volledig veranderd. Een job zoeken of jezelf ergens voorstellen, werd een serieuze uitdaging.

We zijn ergens uit de bocht gevlogen en vinden nu dat we overal een mening over mogen en moeten hebben.

Het doet me ook terug denken aan de zelfdoding van Steve Stevaert in 2015 nadat bekend raakte dat hij zich moest verantwoorden omtrent een verkrachtingszaak die zich vierenhalf jaar eerder had afgespeeld. Of aan de vele tragische verhalen van jongeren en zelfs kinderen die zwaar depressief werden of zelfs tot zelfdoding overgingen na online pestgedrag.

Wanneer gaan we aan de alarmbel hangen?

Meningen hebben is ok en logisch. We hebben allemaal geleerd dat we zelf moeten denken en dat onze eigen mening er toe doet. Alleen zijn we ergens de bocht uit gevlogen en vinden we nu dat we overal een mening over mogen en moeten hebben. Kunnen we niet met z’n allen afspreken dat het soms raadzamer en slimmer is om ons van een eventuele mening te onthouden als we haar noch pluim van een bepaald iets weten?

Het is niet alleen vermoeiend en tijdsintensief om overal een uitgesproken mening over te moeten hebben, het slaat ook nergens op. Alsof je een mening hebt over kwantumfysica of de snelheid van het licht.

Empathie en de media

Christian Hornick (CC BY-SA 2.0)​

Ik ken Monica Lewinsky niet, noch Bill Clinton of Steve Stevaert. Ik heb hen nooit ontmoet en nooit een woord met hen gewisseld. Hetzelfde geldt voor Bart De Pauw. De vrouwen die klacht tegen hem indienden, ken ik nog veel minder, want ik weet niet eens wie ze zijn. Dus het lijkt me echt niet aan mij om hier een oordeel over te vellen.

In mijn ogen is het respectloos naar beide kanten toe. Want ja, ik kan empathie voelen voor Bart De Pauw. Hij maakt doorgaans geen slechte programma’s en ik vind hem best sympathiek en grappig. Zo iemand waar je wel eens mee op café zou willen. Daarnaast voel ik ook empathie voor de vrouwen die klacht neergelegd hebben. Ik kan me inbeelden dat zij zich momenteel minstens even slecht of angstig voelen als Bart De Pauw zelf. Dus op welke manier zou mijn mening hier ooit respectvol kunnen zijn?

Moet ik dan afgaan op wat ik in de media vind? Ook dat lijkt me niet. Vier jaar geleden ondervond ik namelijk aan den lijve hoe onvolledig, onjuist en verdraaid feiten soms weergegeven worden. Hoe titels en artikels geschreven worden om te verkopen. Om emoties los te weken, positieve of negatieve, dat maakt eigenlijk weinig uit. En daar bovenop versterkt het ons digitaal denken.

Is dat voldoende om mijn broer te reduceren tot een drugsdealer die het verdiende te sterven?

Mijn broer raakte vermist. Tot op vandaag is hij niet gevonden, maar er wordt vanuit gegaan dat hij vermoord is. En ja, mijn broer maakte, net zoals veel mensen, een fout. Een grote fout met grote gevolgen. Hij had veel dromen en dingen moesten snel gaan. Dat geldt voor alles tegenwoordig. Hij had een oplossing gevonden, een manier waarop hij sneller zijn droomhuis kon bouwen: hij zou cannabis over de grens smokkelen voor een dealer. Ik denk dat we het er allemaal over eens zijn dat dat niet slim was en fout.

Maar is dat voldoende om mijn broer te reduceren tot een drugsdealer die het verdiende te sterven? Was hij ook niet een lieve broer, zoon en vriend, die je in het midden van de nacht kon bellen als er iets was? Was hij ook niet de peter van mijn neefje, die nu zonder peter verder moet? En was hij ook niet die jongen die zijn hart op de goeie plek had, altijd te laat kwam en samen met mij Thais ging eten met Kerstmis omdat ik geen fan was van clichés?

Was hij niet gewoon iemand als jij en ik die een fout maakte?

De ongevraagde meningen van vele kwamen hard binnen. Het digitaal denken vierde hoogtij. Een drugsdealer had zijn verdiende loon gekregen. Hij was slecht. Punt.

Angst in een onveilige wereld

Vaak reageren mensen ook uit onzekerheid of uit angst. Dat besefte ik wel. Als we genoeg verschil tussen onszelf en mensen waarmee iets ergs gebeurd is zien of creëren, is er niet die allesoverheersende angst dat het jou, je kind, je broer of vriend ook zou kunnen overkomen. Want als je dat bedenkt, doe je zo geen uitspraken.

En in het geval van De Pauw krijg je dan meningen naar beide kanten toe. ‘Schandalig dat hij zoiets heeft kunnen doen!’ Wat precies weten we niet, maar geef toe, dat is bijzaak. Of: ‘Wat een overdreven reactie van die vrouwen of van de VRT!’ Over wat precies weten we evenmin, maar ook dat is een detail, nietwaar?

We reduceren onszelf tot iemand bang, bekrompen en blind.

Hier raken we een ander soort denken aan. Een denken dat ons recht houdt in de wereld van vandaag. En ook hier is de media geen hulpbron. Wij krijgen namelijk heel wat negatief nieuws te verteren. Dat verkoopt simpelweg beter dan positief nieuws. Bijgevolg lijkt het alsof we in een levensgevaarlijke wereld leven. Vol moordenaars, verkrachters en drugdealers. Uit cijfers blijkt echter dat we in de veiligste periode OOIT leven als we naar onze geschiedenis kijken. Hoe komt het dan dat het niet zo voelt?

Dickson Phua (CC BY-NC-ND 2.0)​

Dat we onszelf continu gerust moeten stellen en overtuigen dat ons zoiets niet zou kunnen overkomen. Soms is dat makkelijk. We wonen niet in oorlogsgebied of er is geen hongersnood hier, dus daar hoeven wij al niet bang voor te zijn. De dingen die theoretisch wel zouden kunnen, tja, daar moeten we dus heel duidelijk stellen wat de verschillen zijn tussen ons en onze geliefden en de persoon die iets ergs is overkomen. En een duidelijke mening helpt dan al eens om die onoverbrugbare kloof te creëren.

We beseffen de gevaren van onze maatschappij waarin informatie met de snelheid van het licht wordt verspreid echter onvoldoende. En het is waarschijnlijk niet makkelijk om echt te snappen wat de gevolgen precies zijn. Het gaat niet eens enkel over de vrouwen die klacht indienden en over Bart De Pauw.

Het gaat ook over hun familie, hun vrienden en collega’s. Over hun jobs en toekomst. Over verstrekkende gevolgen ongeacht de waarheid voor iedereen die op de één of andere manier betrokken is.

Dit sprookjesdenken, het digitaliseren van ons brein, helpt ons echter niet. Ja, het creëert een gevoel van controle, maar het houdt ons vooral klein.

Het zorgt ervoor dat we niet (meer) evolueren en groeien. Dat we minder en minder open staan voor andere meningen, andere gebruiken, andere mensen, levensstijlen en culturen. Alles wat afwijkt of niet in zo’n hokje past, is potentieel gevaarlijk. En we beseffen niet dat we in dat proces van digitaal denken, mensen en levens verwoesten. En in dat proces reduceren we onszelf tot iemand bang, bekrompen en blind.

Tijd voor beter

Met andere woorden, we hebben een andere manier nodig om meer rust voor onszelf en ons brein te creëren. Het internet is niet slecht. Het kan wel slecht gebruikt worden. De meeste mensen zijn niet slecht. Ze kunnen wel fouten maken. En uit fouten kunnen we leren en groeien. Als individu en als samenleving.

Laat ons dus alvast leren uit voorbeelden van het verleden, dat mensen aan de digitale schandpaal nagelen geen oplossing of straf mag zijn. In het beste geval, verandert het iemands leven voorgoed.

Stel dat die persoon onschuldig was. Dan hebben wij ervoor gezorgd dat onschuld vandaag de dag helemaal niets meer betekent. En stel dat die persoon schuldig was aan wat dan ook, wat maakt ons dat dan? Zijn we dan niet even schuldig? Hebben we dan ook niet iemands leven getekend?

Ik geloof dat we beter kunnen dan dat. En ik geloof ook dat dat niet eens zo moeilijk is. Als we focussen op meer positief, hokjes veranderen in luchtballonnen en in plaats van zwart-wit alle kleuren van de regenboog gebruiken, dan zijn we al een heel eind op weg.

En om af te sluiten met een iets minder K3-gehalte, kunnen we gewoon beginnen met het aanscherpen van onze empathie in plaats van onze tong! Plan?