“‘Michael Moore vs Monty Python’
Gunnars bedrijfje 540 Floors huist in een modern kantoorgebouw in Reykjavik. Verderop in de gang werken advocaten, een verdieping hoger een PR-adviseur van bankiers, die hen zegt welke kleur kostuum ze moeten aantrekken in de rechtbank of voor de tv-camera’s.
540 Floors is een theatergezelschap-annex-filmbedrijfje. De naam verwijst naar de vikingmythologie: Thor, de god van de donder, had het grootste huis van alle goden, met maar liefst 540 verdiepingen.
Maybe I should have
Net voor de crisis in IJsland uitbrak zou Gunnar in Engeland gaan touren met een theatervoorstelling die het in IJsland goed had gedaan: What if. ‘Het idee is educatief theater: we waarschuwen jongeren voor de gevaren van alcohol- en druggebruik.’ Maar de crisis gooide roet in het eten en de buitenlandse tournee kwam er nooit.
Gunnar maakte van de nood een deugd en besloot een documentaire te draaien over de Kreppa. In een stijl die het midden houdt tussen Michael Moore en Monthy Python gaat Gunnar in de documentaire Maybe I should have op zoek naar het verdwenen geld van de IJslanders. Tegelijkertijd ontpopte Gunnar zich tot activist. Hij zette burgerfora op –Borgarafundur in het Ijslands– en richtte een politieke partij op: Borgarahreyfing (Burgerbeweging).
‘De afgelopen twee jaar ben ik in tien landen uitgenodigd om lezingen te geven over mijn documentaire en de IJslandse crisis’, zegt Gunnar. Hij toont Facebookfoto’s uit Barcelona, Madrid, Lissabon, Frankrijk, de VS en Japan. ‘Overal vragen de mensen mij: wat kan ik als individu doen? Ik antwoord steeds hetzelfde. Dat ik bij het uitbreken van de crisis gewoon thuis tv zat te kijken en probeerde te begrijpen wat er gebeurde. Van de ene dag op de andere was mijn leven compleet veranderd. Ik luisterde naar de premier en andere politici, maar leerde niets bij. Niemand sprak over de kern van het probleem. Daarom ben ik zelf maar op zoek gegaan naar antwoorden.’
Burgerfora
‘Ik huurde een klein theaterzaaltje in het centrum van de hoofdstad en organiseerde een eerste burgerforum. De formule sloeg aan. Mensen konden hun woede en frustratie kwijt, en ze kregen antwoorden.’ Daarna volgde nog een zitting. En nog een. Tijdens het vierde forum kwamen 1200 IJslanders opdagen. ‘Bijna alle belangrijke politici uit het parlement en de regering waren aanwezig. De avond werd live uitgezonden op de nationale televisie.’ De burgerfora werden een ongekend succes. Uiteindelijk organiseerde Gunnar zestien meetings in het hele land.
‘Ik probeer geen held te zijn of een figuur die voor rechtvaardigheid strijdt. Ik was een gewone kerel die een gewoon leven leidde. Ik besefte dat ze bij wijze van spreken mijn living binnenstapten en alles afnamen waar ik heel mijn leven voor had gewerkt. Niet omdat ik iets fout had gedaan of omdat ik te dom was om me niet te laten doen.’
‘Ik ben maar één persoon, maar ik heb mensen rond om mij heen verzameld. Vervolgens stampten we een politieke partij uit de grond. Op amper twee maanden tijd slaagden we erin vier van onze leden in het parlement te krijgen. Terwijl ik vroeger absoluut niet geëngageerd was. Ik haatte politiek. Moraal van het verhaal: je kunt véél doen als individu.’
Helemaal roos is het plaatje overigens niet. Gunnar vertelt hoe het na de verkiezingen misliep met de politieke partij. De vier verkozen parlementsleden gingen elk hun eigen weg en braken met de burgerforabeweging. Gunnar zelf nam intussen ook wat afstand van de politieke en publieke arena. ‘Ik richt me nu weer op theater en documentaires. De ervaringen van onze burgerforabeweging neem ik wel mee, want ik geloof sterk in het idee van een soort Europees burgerforum.’
Schulden
‘In Europa lijkt het vandaag alleen maar om schulden te draaien, van ’s morgens tot ’s avonds, in alles wat we doen. Portugal moet geld aan Spanje. Spanje aan de UK, Duitsland en Frankrijk. Duitsland leent dan weer geld aan Spanje om zijn schulden af te betalen. En Spanje leent aan Portugal. En ga zo maar door. Hoe stom is dat? Als het zo belangrijk is om al die schulden terug te betalen dat je bereid bent om een land tot de rand van een burgeroorlog te drijven, waarom mogen die schulden dan niet op langere termijn terugbetaald worden? Ik wil weten wie de eigenaar is van al die schulden, van al dat geld. Ik wil een telefoonnummer, een e-mail en een adres, alstublieft. Zodat we die mensen even kunnen bellen en zeggen: “Sorry, kan het niet op een andere manier?”’
‘We moeten een burgerbeweging organiseren die los staat van links of rechts, van progressief of conservatief. Vervolgens moeten we vijf tot tien thema’s uitkiezen om rond te werken. We moeten ophouden slaven te zijn van banken en financiële instellingen. Het is toch belachelijk dat je het merendeel van je leven niets anders doet dan intereesten terugbetalen? We kunnen zelfs niet gaan staken, want dan kunnen we volgende maand onze visa-rekening niet meer betalen.’