“‘Naar het 'land van melk en honing'’
Begin deze week organiseerde een zichtbaar opgetogen John Kerry de eerste verkennende gesprekken voor een hernieuwd vredesproces in het Midden-Oosten. Op een persconferentie liet hij dinsdag weten dat er een definitieve oplossing zou komen binnen negen maand, en dat beide partijen alle 'outstanding issues' op de tafel leggen. Ik vertrek met andere woorden naar Israël en Palestina, het land dat in de Bijbel bekend staat als 'het land vloeiende van melk en honing,' onder een goed gesternte. Benieuwd of de positieve politieke signalen ook de harten van de mensen ter plekke beroert.
Het is niet de eerste keer dat ik gebieden opzoek waar conflicten tot de – al dan niet dagelijkse – orde behoren, maar nergens is de strijd zo latent aanwezig als in het Heilige Land. Het gebied gaat dan ook gebukt onder een flinke historische last. Hier is de geschiedenis een onlosmakelijke dimensie van het heden. De meningsverschillen gaan niet verwonderlijk vaak terug tot de vraag wie wat het eerst heeft gedaan, ten goede of ten slechte. Ook in Europa gaan we daar vaak in mee, vooral bij nieuwe uitbarstingen van geweld.
Mythevorming
Die loden mantel van de geschiedenis maakt elke discussie schier onmogelijk, of toch heel moeilijk. Dat geldt in het bijzonder voor Jeruzalem – de twistappel bij uitstek. Voor iedereen is deze plek ‘heilig’ (in zowel religieuze als niet-religieuze zin). Sterker nog, de hele regio wordt bekeken door de lens van een ‘heilige geografie’, zoals beschreven door Mircea Eliade. Een berg, gebouw of plaats is er zoveel meer dan een louter geschiedkundig feit. Ik besef het maar al te goed, gepokt en gemazeld als ik ben in de Mediterrane archeologie en geschiedenis. In het mensenrechtendiscours waarmee we ons in Europa zo vaak op de borst kloppen, en dat ikzelf ook sterk aanhang, is het soms moeilijk om die spirituele dimensie in rekening te brengen. Hoe ervaren mensen hun leven en de aanwezigheid van ‘de ander’ op een plek die zo bezwaard is door mythevorming?
Die mythe is een articificiële maar collectieve constructie die zich uitstrekt over millennia en die vandaag ongekende proporties heeft aangenomen. Dat is duidelijk te zien in de hertekening van de joodse religie als een joodse identiteit en natievorming, zoals eerst Europa en naderhand de gehele wereld heeft ondervonden. Een long standing issue bij de onderhandelingen tussen Israël en Palestina is de eis dat Israël enkel nog als een joodse natie wordt erkend. Maar kunnen we geen parallel trekken met ‘de Palestijnen’, al bij al toch ook een relatief recente ‘culturele uitvinding’? L.P. Hartley schrijft in zijn boek ‘The Go-Between’: “The past is a foreign country”. Maar zeker op dit eeuwenoud kruispunt van beschavingen en religies maakt dat exotische, buitenlandse het net des te boeiender en aantrekkelijker.
Want inderdaad, ook de gojiem, nietige stervelingen zoals ik die geen deel uitmaken van het verbond tussen Jahwe en zijn uitverkoren volk, ontsnappen niet aan de spirituele aantrekkingskracht van het Heilige Land. Ik ben atheïst tot in de kist, maar wie weet raak ook ik getroffen door het ‘Jeruzalem-syndroom’. Deze medisch erkende aandoening slaat jaarlijks toe bij een handvol toeristen die zich wagen aan een tocht ‘in de voetstappen van de profeten’, en die blijkbaar plotsklaps geloven dat ze zelf de profeten zijn. Gelukkig duurt deze klop van de metafysische hamer meestal slechts een dikke week – ik blijf gelukkig toch wat langer, dus de lezer dezes blog zal nooit iets vernemen over een predikende Olivier. (volgens de verslagen zijn de getroffenen nadien doorgaans te beschaamd om er over te praten).
Over deze kortlopende blog
Bedoeling is niet om de moraalridder te spelen en dat in deze blog te vertalen. Niemand kan immers de wereld redden, en ik al zeker niet. Volgens de plaatselijke commentaren in Ha’aretz zien de vredesgesprekken er overigens niet zo rooskleurig uit, realisme is geboden. Maar wat mij betreft: luisteren en trachten te begrijpen, de mensen en het land zelf doorgronden, dat kan weer wel. Het draagt bij tot een wereldwijde verbondenheid en daar is niets mis mee in tijden waarin mensen op zichzelf terugplooien en waar cynici en azijnpissers weleens hoogtij vieren. Te dikwijls krijg ik te horen dat het conflict in het Midden-Oosten toch zo ingewikkeld is. “If you can’t explain it simply, you don’t understand it well enough,” zei Albert Einstein. Ik heb niet de pretentie om dé expert te zijn in de materie, maar ik ben overtuigd dat een sobere en beknopte weergave van een complex probleem de meeste mensen in staat stelt het te begrijpen.
Het conflict tussen Israël en de Palestijnen, dat zich al decennialang voortsleept, is treffend omschreven als een conflict tussen “de slachtoffers en de slachtoffers van de slachtoffers,” een formulering afkomstig van de Franse politicoloog en commentator Dominique Moïsi. Maar denken de talrijke partijen ginds wel nog steeds in termen van slachtoffers? Is er geen positiever narratief? Kunnen de protagonisten rationeel, voor zover dat mogelijk is, over hun land praten, of regeert de emotie en het ‘wij-tegen-zij-gevoel’? Hopelijk kom ik het te weten.