“‘Niet alleen het Amazonewoud is in Brazilië bedreigd gebied’

Danilo Prudêncio / Flickr (CC BY-NC-SA 2.0)

Op uitnodiging van een milieuorganisatie brengt Luc Vankrunkelsven een bezoek aan het Nationaal Park Chapada dos Veadeiros. Braziliaanse milieuorganisaties vragen internationaal steun voor het gebied, want niet alleen het Amazonewoud is bedreigd. De Cerrado en zijn parken lopen nog meer gevaar.

Het beloofde een drukke dag worden. Eerst een activiteit op de Belgische ambassade in de hoofdstad Brasilia, met aansluitend een natuurwandeling in het Nationaal Park Veadeiros, op uitnodiging van de Fundaçao Mais Cerrado (Stichting Meer Cerrado).

Op weg naar de ambassade passeren we Embrapa, het Braziliaanse instituut voor landbouw (vergelijkbaar met het Vlaamse Ilvo) waar we even halthouden om een tentoonstelling over de geschiedenis van de organisatie te bezoeken.

Alles begon in 1973, met de petroleumcrisis, die ook een graancrisis was. Embrapa werd opgericht om de Groene Revolutie, die op aandringen van Amerikaanse belangen en geldschieters in de jaren ‘60 begon, verder uit te bouwen. In dezelfde periode importeerden de Verenigde Staten ook allerlei Pinksterkerken om de bevrijdingstheologie van de katholieke en oudere Protestantse kerken te dwarsbomen.

60 miljoen ha landbouwgrond degraderen

De locomotief van de zogenaamde Groene Revolutie (die erg zwart voor de bevolking uitpakte) is de wonderboon, soja. Embrapa begon dan ook meteen in 1974 met de ontsluiting van de Cerrado. De Cerrado moest de graanschuur van de wereld worden. Anno 2022 lijkt dat nogal goed gelukt: de Cerrado is voor 54 % platgelegd en volgezet met soja, bestemd voor Europa en China.

Anno 2021 was Brazilië verantwoordelijk voor 40% van de wereldwijde ontbossing. En dan wordt de vernietiging van savannes zoals de Cerrado, nog niet mee gerekend.

Onder president Lula kreeg Embrapa twee vleugels: een vleugel om de grootschalige exportlandbouw verder uit te bouwen én een kleiner vleugeltje om de Agricultura Familiar te ondersteunen. In het historisch overzicht, dat in Bolsonaro-tijden werd gemaakt, is daar niets van te merken. Embrapa werd de laatste jaren dan ook grondig geherstructureerd. De kleine vleugel werd compleet geamputeerd en de opgebouwde kennis van al die jaren wordt gewoon vergeten en vernietigd. Gezinslandbouw: out!

Embrapa brengt vooral een succesverhaal, maar vergeet te vermelden dat er momenteel 60 miljoen hectaren landbouwgrond degraderen, deels richting verwoestijning. Anno 2021 was Brazilië verantwoordelijk voor 40% van de wereldwijde ontbossing. En dan wordt de vernietiging van savannes zoals de Cerrado nog niet mee gerekend.

Belgische Ambassade

Na deze gekleurde “geschiedenisles” dan maar naar de Belgische ambassade, waar Wervel al zeven jaar een forum krijgt om de Cerrado internationaal te thematiseren. De huidige ambassadeur, Patrick Herman, heeft zijn voorgeschreven vier jaar bijna uitgedaan en nodigde mij op de valreep toch nog eens uit. Het werd een sterke activiteit met een panel van onze partner ISPN (Instituto Sociedade População Naturez), een vertegenwoordiger van het Federale District, een spreker van WWF-Brazilië en een vertegenwoordiger van de Europese Unie.

Zelf kreeg ik het slotwoord om de twee laatste boeken van Wervel en ons Cerradowerk toe te lichten. Ik drukte in mijn minitoespraakje vooral op het feit dat ik de Brazilianen niet culpabilizeer tijdens mijn tournees door het land, maar telkens over de verantwoordelijkheid van de Europese Unie spreek en schrijf.

Het kan wat elitair overkomen, een speech op een ambassade met tal van ambassadeurs uit diverse landen, maar het geeft ons toch een spreekbuis waarmee we het belang van de Cerrado internationaal kunnen aankaarten.

Nationaal Park

Nadien reis ik met de companheiros van Mais Cerrado naar het Nationaal Park Veadeiros. Onderweg passeren we o.a. São Jão D’aliança. Ze afficheren zichzelf als het ‘portaal van de Chapada dos Veadeiros (hoogvlakte)’, maar voor de milieubeweging is het vooral de ‘hoofdstad van ontbossing en soja’. Het is onderweg te merken: we rijden voorbij immense vlaktes, waar de soja al geoogst is en waar nu de ‘safrinha’ (maïs die wordt geplant na de sojaoogst, red.). opschiet.

Het is opvallend dat veel van de fazenda’s (boerderijen) ‘katholieke’ namen hebben: Sagrada Família, São Paulo, Santa Clara. Namen van heiligen in het kader van de vernietiging. Ondertussen zie je dan plakkaten van die geïmporteerde Pinksterkerken met ‘Só Jesus salva’ (Alleen Jezus redt).

Het zal in oktober nog spannend worden bij de verkiezingen met de tweestrijd tussen Lula da Silva en Bolsonaro…

Mij niet gelaten dat Jezus redt, maar we moeten wel de handen uit de mouwen steken om aan een betere wereld te werken. En dat willen die Pinksterkerken nu juist niet. Het is dan ook geen toeval dat ze de extreemrechtse president Jair Messias Bolsonaro steunen.

Tegenover de bevrijdingsteologie zetten ze de ‘theologie van de voorspoed’, van het geld dus. Nochtans zijn veel aanhangers van de Pinksterkerken arme mensen.

De levensstandaard in de gemeente is door de sojavloed er niet op vooruit gegaan, integendeel. In heel Brazilië worden mensen en volkeren voor soja van hun grond verjaagd. En de sojaproductie zelf levert maar één werkkracht op per 180 hectare. Het zal in oktober nog spannend worden bij de verkiezingen met de tweestrijd tussen Lula da Silva en Bolsonaro…

Van goud naar toerisme

We komen aan in Vila São Jorge, waar Bruno zijn Pousada Taiua heeft. Vila São Jorge was een wijk van garimperos, gouddelvers. Er wonen 1000 mensen, maar de gouddelvers doen nu toeristisch onthaal. Omdat het water van de rivier, met zijn watervallen en vele kristallen zo gezond is, is er veel aanbod van therapieën, massage, etc. In de kleine gemeenschap huizen er dan ook wel 20 religies; de meeste in de richting van esoterie.

Het gebied is beschermd omdat je op de bergen en rotsige ondergrond toch niet aan landbouw kan doen.

São Jorge is een onderdeel van Alto Paraïso, ‘Hoog Paradijs’. De naam is niet misplaatst, maar het is wel een paradijs dat bedreigd wordt. Alto Paraïso is gesticht in 1961 door dezelfde president Kubitschek die in 1960 al Brasília stichtte. De oppervlakte was toen 625.000 hectare. In 1972 werd het verkleind naar 171.924,54 ha en in 1981 werd het tot 65.514 ha gereduceerd. In 2017 werd het weer wat uitgebreid tot 240.611 hectares. En momenteel, in deze Bolsonarotijden is de druk groot om terug te gaan naar de situatie van 1981.

Het gebied is beschermd omdat je op de bergen en rotsige ondergrond toch niet aan landbouw kan doen. Da’ s een fenomeen dat je op veel plaatsen in de wereld ziet. De immobiliënsector wil nu wel zijn slag slaan.

Wikimedia / Aline Fortuna (CC BY-SA 4.0)

Voor de wandeling krijgen we een gids van het Instituto Chico Mendes (ter verdediging van de biodiversiteit). Het ICMBio is een instituut van het Ministerie van leefmilieu, ook al werd dat ministerie onder deze regering nogal uitgekleed. De beschikbare middelen werden gevoelig teruggeschroefd. Gelukkig hebben ze de naam ‘Chico Mendes’ nog niet geaborteerd. De man naar wie de organisatie is vernoemd, werd vermoord omwille van zijn niet aflatende strijd om het Amazonewoud en zijn rubbertappers te verdedigen.

De paden zijn heel professioneel aangelegd. We beginnen zelfs op een pad voor rolstoelgebruikers. Ook zij kunnen in dit park aan hun trekken komen. Er is ook een programma om scholen en kinderen zoveel mogelijk met de natuur kennis te laten maken. We zien dan ook heel wat kinderen genieten in het water.

Centraal in het park staat het ‘Projeto Pato-Mergulhão’ dat tot doel heeft het voortbestaan te verzekeren van de Mergus octosetaceus die als een van de meest bedreigde watervogels ter wereld wordt beschouwd. De Braziliaanse zaagbek is een eend die alleen in zuiver water voorkomt. Daarom is ze zo zeldzaam en werd ze uitgeroepen tot ‘ambassadeur’ van de Braziliaanse wateren.

In de hele regio is een netwerk van 38 organisaties die opkomen voor het behoud van het Nationaal Park. Maar zoals bij het iconische Amazonewoud komen Braziliaanse regeringen pas in beweging door proteststemmen uit andere landen, bv. uit Europa.

Er is nog werk aan de winkel. Ook voor ons.