“‘Nieuwjaar in Congo’
Als we de gebeurtenissen in Congo tijdens de jaarwissel 2020-2021 als een voorafspiegeling mogen zien van wat het nieuwe jaar heeft te bieden, is er weinig reden tot optimisme, schrijft wereldblogger Ivan Godfroid.
Als we de gebeurtenissen in Congo tijdens de jaarwissel 2020-2021 als een voorafspiegeling mogen zien van wat het nieuwe jaar heeft te bieden, is er weinig reden tot optimisme.
Niet ver van Erengeti in het noorden van Noord-Kivu merkten burgers op oudejaarsdag gewapende mannen op in de velden van de boeren. Ze alarmeerden onmiddellijk het leger dat tal van kampen heeft in de regio, maar tegen de tijd dat ze ter plaatse waren was het kwaad geschied: 25 lichamen, sommige onthoofd, van boeren werden intussen gevonden en overgebracht naar Eringeti. Volgens een vertegenwoordiger van het lokale middenveld is het aantal intussen zelfs opgelopen tot meer dan 30. Het is toen het leger dan eindelijk de achtervolging inzette dat ze het spoor van lijken vonden.
Om toch een beetje het begin van het nieuwe jaar te kunnen vieren hadden vele boeren de moed gehad om hun verlaten velden in de regio te gaan opzoeken om wat lekkers mee te brengen voor hun familie en voor de gastfamilie die hen opvangt in Beni. Maar de massamoordenaars hebben daarop blijkbaar geanticipeerd en de boeren in hun velden afgeslacht.
Zoals gebruikelijk is er geen enkel officieel communiqué rond gepubliceerd, laat staan dat de president zijn leedwezen zou hebben uitgedrukt. Mensen sterven in bosjes zonder dat Kinshasa daarvan opkijkt. Lokale overheden vermoeden dat het andermaal om de vermeende ADF-rebellen gaat, maar ook nu is daar geen enkel bewijs voor.
Lichamen van de slachtoffers van de vermeende ADF-rebellen worden overgebracht naar Eringeti
Zijn die ADF Islamterroristen of terroristen tout court?
De VN-expertengroep over Congo heeft op 23 december zijn tussentijds verslag neergelegd voor de VN Veiligheidsraad. Daarin staat te lezen dat door de aanhoudende aanvallen van het officiële leger FARDC tegen de vermeende ADF-rebellen deze zijn opgesplitst in drie mobiele groepen die los van elkaar opereren. De middelste groep komt ongeveer overeen met de driehoek van de dood. De tweede groep is afgezakt naar de voet van het Ruwenzorimassief en de hoofdweg Beni-Kasindi, terwijl de derde noordwaarts is getrokken en ook het zuiden van de Ituri-provincie (Irumu) teistert.
De vermeende ADF zijn opgesplitst in drie los van elkaar opererende groepen
© Tussentijds verslag van de VN expertengroep voor Congo
Gaat het om Islamterroristen of niet? Ook al zijn er een stijgend aantal opeisingen vanuit radicale Islamhoek (ISIL – Islamic State of Iraq and the Levant), toch kon de groep experten geen eenduidig bewijs vinden dat ze er ook effectief mee te maken hebben. Oppervlakkigheden en tegenstrijdigheden in de opeisingen suggereren eerder dat die opeisingen puur opportunisme zijn, om zichzelf meer gewicht te geven. Van de 75 opgeëiste incidenten waren er 31 die zelfs geen enkel aantoonbaar verband inhielden met reëel gebeurde feiten op het terrein.
De vermeende ADF zelf blijven even discreet als altijd en zullen nooit een aanslag opeisen. Dit suggereert eerder dat de slachters van Beni de naam ADF blijven gebruiken en/of opgekleefd krijgen, zonder dat er nog veel van de oorspronkelijke Oegandese rebellen overblijft. Het is wel dankbaar voor hen om zulke kant-en-klare dekmantel te kunnen gebruiken zodat maar weinig mensen zich reële vragen stellen over hun echte identiteit en bedoelingen en ze zo hun verborgen agenda kunnen blijven nastreven.
Militair ingrijpen
Voor een zeven jaar durende slachtpartij met duizenden onschuldige slachtoffers onder de boerenbevolking is er geen andere oplossing.
Eerlijk gezegd, zelfs met de versnippering in drie groepen zie ik niet in waarom het zo moeilijk zou zijn om met een goed gecoördineerd offensief, met de juiste bewapening en digitale technologie en actieve ondersteuning vanuit de lucht, deze terroristenbende definitief te neutraliseren en het staatsgezag te herstellen. Van de Artemis-operatie in Ituri aan het begin van deze eeuw weten we dat dit haalbaar is. Maar enkel als de politieke wil bestaat. En dat kost uiteraard geld. Maar dat geldt ook voor de MONUSCO-blauwhelmen. Het miljard euro dat zij er elk jaar doorjagen draagt op geen enkele manier bij tot een oplossing. Gebruik daarom het budget dat MONUSCO in de komende vijf jaren zou uitgeven voor een gecoördineerde militaire aanpak van een coalition of the willing, met ook niet-partisane Afrikaanse troepen in een internationale legermacht en kuis dat hele gebied grondig uit. Binnen de drie maanden zou het probleem zijn opgelost. Ik ben altijd een pacifist geweest, maar voor een zeven jaar durende slachtpartij met duizenden onschuldige slachtoffers onder de boerenbevolking zie ik echt geen andere oplossing. Het huidige kat-en-muisspelletje verder spelen zal als een boemerang vol buskruit president Tshisekedi in zijn volle gelaat treffen.
ADF profiteert van cacao
Het hele gebied weer onder staatscontrole brengen zal ook snel nieuwe middelen genereren voor de staatskas om de militaire uitgaven te compenseren. Het expertenrapport bevestigt wat we al een tijdje schrijven over de cacao (en dit geldt evenzeer voor de mineralensector). Lees even mee (paragraaf 22):
Sommige FARDC-leden legden illegale belastingen op aan cacaoboeren en hielden zich bezig met de commerciële teelt en verkoop van cacao, activiteiten die verboden zijn volgens de Congolese militaire code. Zes cacaohandelaren en twee autoriteiten hebben bevestigd dat sommige FARDC-leden cacao hebben gekocht en verkocht op het grondgebied van Beni, hetzij rechtstreeks, hetzij via tussenpersonen. Sinds ongeveer september 2020 hebben sommige FARDC-leden rond Ndoma en Halungupa een belasting opgelegd die fini la récréation (“de pauze is voorbij”) wordt genoemd en die tussen 2.000 en 5.000 Congolese frank per boer bedraagt (tussen 0,80 en 2 €), telkens wanneer de boer zijn of haar cacaovelden verlaat. Dezelfde bronnen hebben beschreven hoe zij informatie over de FARDC-belasting en -handel aan de nationale autoriteiten hebben meegedeeld via brieven of WhatsApp-berichten, en de kwestie herhaaldelijk aan de orde hebben gesteld op lokale veiligheidsvergaderingen, zonder dat dit enig effect had. Volgens hen heeft het feit dat de FARDC-leden profiteren van de cacaoteelt hen ervan weerhouden om militaire operaties tegen het ADF uit te voeren. De FARDC-functionarissen met wie de groep ten tijde van het opstellen van het verslag contact heeft opgenomen, hebben geweigerd te antwoorden.
Op naar de zes miljoen interne vluchtelingen
Het is niet enkel in Beni dat nieuwjaar verstoord werd. Ook in Walikale, in het zuidwestelijk deel van de provincie, zijn duizenden mensen in de vroege nieuwjaarsuurtjes op de vlucht geslagen voor gevechten tussen twee maï maï groepen, de NDC-R van Guidon Simurayi en een rivaliserende bende, de FPP-AP, aangevoerd door ene Kabido. Meer dan twintigduizend burgers zwellen de rangen aan van de al meer dan 5 miljoen andere interne vluchtelingen in Congo. Hun aantal blijft maar stijgen.
Is er dan geen goed nieuws te melden op Nieuwjaarsdag?
Wel, president Tshiskedi heeft vier saut-de-moutons ingehuldigd in Kinshasa. Dat zijn viaducten over kruispunten die door permanente verkeersinfarcten waren geteisterd. Op die manier hoopt de president het fileprobleem in de hoofdstad op te lossen. De constructie van zeven viaducten nam een aanvang op 19 maart 2019 en had in principe binnen de honderd dagen moeten zijn afgerond. Maar dat was zonder de heersende kleptocratie gerekend. Geldverduisteringen en processen, gevolgd door de complicaties van de covid-pandemie maakten dat het net geen 650 dagen duurde. De president was het duidelijk beu. Hij had een schaamlap nodig. Hij moest en hij zou de eerste inhuldigingen doen op oudejaarsdag. Dag en nacht werd er gewerkt de voorbije week. Laat ons hopen dat er geen binnenwegen zijn genomen die een negatief effect op de veiligheid van de bouwwerken zouden kunnen hebben. En dat het fileprobleem effectief ook wordt opgelost. Zijn UDPS-fans twijfelen niet. Ze hebben voor hun idool de toepasselijke kreet “Fatshi béton” bedacht.
Geforceerde inhuldiging van de eerste vier viaducten van Kinshasa
Nog op oudjaar heeft president Tshisekedi gratie geschonken aan militairen die veroordeeld werden voor medeplichtigheid aan de moord op president Laurent-Désiré Kabila in 2001. De meest in het oog springende figuur is Eddy Kapend, neef van Kabila, die zo na bijna 20 jaar vrijkomt. Congolezen denken dat het geen toeval is dat dit gebeurt op het moment dat de machtsstrijd tussen Tshisekedi en Joseph Kabila zo hoog oploopt. Zal Kapend uit de biecht spreken? Heeft hij informatie die mogelijk Joseph Kabila in een moeilijk parket zou kunnen brengen en hem politiek aan de kant zou kunnen schuiven? De komende dagen zullen het uitwijzen.
Cohabitatie tussen informateur en premier: een première
Tenslotte heeft Tshisekedi nieuwjaar gevierd door de staatsmedia rond twee uur in de nieuwjaarsnacht te laten rondroepen dat de president een informateur heeft aangesteld om in het parlement na te gaan of er een nieuwe politieke meerderheid kan worden gevormd. Het komt er dus op neer om de hoofden te tellen van al die verkozenen die weggekocht of aangelokt zijn uit de FCC van voormalig president Kabila en nu de nieuwe constellatie van president Tshisekedi met de bombastische naam Union Sacrée moeten bevolken. Welke geloofwaardigheid dat nieuwe systeem in de ogen van de Congolees zal overhouden, lijkt de minste van de zorgen van president Fatshi te zijn. Geloven dat dit aanleiding zou kunnen geven tot een nieuwe politieke cultuur getuigt van een diepe naïviteit.
Hoe kunnen een informateur en een eerste minister nu naast elkaar functioneren?
Daarmee brengt hij Congo in een wel erg eigenaardige situatie. Hij stelt een informateur aan om een regering te vormen met overlopers, terwijl er een regering in functie is. Eerste minister Ilunga heeft geen ontslag ingediend van zijn regering. Hoe kunnen een informateur en een eerste minister nu naast elkaar functioneren?
Gelukkig nieuwjaar
Kortom, het nieuwe jaar is ingezet met nieuwe aanslagen op de burgerbevolking en nieuwe vluchtelingenstromen zonder enig vooruitzicht op verbetering. De machtsstrijd en het politieke theater in Kinshasa gaan onverminderd verder terwijl het binnenland aan zijn lot wordt overgelaten. In het parlement worden overloperij en verraad verheven tot een systeem dat nieuwe legitimiteit zou moet geven aan de Union Sacrée maar daar nog voor ze bestaat al in faalt… En dan wensen al die politici zonder met de ogen te knipperen aan de Congolese bevolking het allerbeste voor het nieuwe jaar. Het klinkt als de slager die aan zijn veestapel toewenst dat ze in het nieuwe jaar lekkere worsten mogen worden.