“‘#NotYou: over de oogkleppen van het feminisme’

‘Als alle vrouwen die slachtoffer werden van aanranding of misbruik “me too” als status schrijven, dan zouden mensen misschien beseffen hoe groot het probleem is’, tweette de Hollywood-actrice Alyssa Milano op 15 oktober. Eén dag later was de hashtag #MeToo meer dan 4,7 miljoen keer gedeeld op Facebook. Een moedig signaal, een teken van solidariteit tussen vrouwen? Ja, ware het niet dat een Afro-Amerikaanse activiste de slogan tien jaar eerder lanceerde.

De whitewashing van #MeToo

Tarana Burke begon de MeToo-beweging (toen zonder hashtag) in 2006. Zelf een slachtoffer van aanranding, wilde ze vrouwen en meisjes - in het bijzonder zwarte vrouwen en meisjes uit kansarme milieus - verenigen en helpen. Haar documentaire Me Too verschijnt volgend jaar. De opnames gingen van start lang voor Harvey Weinstein in opspraak kwam.

Toen #MeToo viraal ging, vreesde Burke dan ook dat ‘het haar werk compleet zou overschaduwen.’ Ook voor andere zwarte feministes en social media-activistes was de plotse populariteit van #MeToo een doorn in het oog. April Reign, die in 2016 het racisme van de Oscars aankaartte, tweette over het gebrek aan blanke steun voor eerdere acties geleid door vrouwen van andere origine.

Het jarenlange werk van een zwarte vrouw werd herleid tot een hashtag, die voornamelijk werd verspreid en toegeëigend door blanke vrouwen. Pas twee dagen en miljoenen shares later, erkende Milano het bestaan van een eerdere MeToo-beweging.

Black Feminism

De whitewashing van #MeToo is geen alleenstaand fenomeen. Gemarginaliseerd door zowel de Afro-Amerikaanse bevrijdingsbeweging als de “blanke” vrouwenbeweging, organiseerden zwarte feministen zichzelf. In de jaren zeventig maakte de Black Feminism-beweging furore in de Verenigde Staten en andere Engelstalige landen.

In ons collectief geheugen is de vrouwenbeweging grotendeels blank.

Toch spreken we nog steeds over de tweede feministische golf alsof het één beweging was: alsof vrouwen zich organiseerden op basis van hun geslacht, los van politieke voorkeur, klasse of ras. In ons collectief geheugen is de vrouwenbeweging grotendeels blank. Leidende figuren zijn Simone de Beauvoir of Betty Friedan, eerder dan Barbara Smith of bell hooks (die haar alias zonder hoofdletters schreef om aan te geven dat de inhoud van haar teksten belangrijker was dan haar auteurschap). Journalisten wezen Milano aan als de oprichtster van een beweging waarvan de zwarte voorgeschiedenis werd vergeten.

Kruispuntdenken

Black Feminism ontstond niet alleen als reactie op discriminatie. De beweging had een eigen agenda. Zwarte en blanke feministen hadden andere opvattingen over bijvoorbeeld abortus en het recht op werken. Bovendien kon de emancipatiestrijd volgens zwarte feministen niet losstaan van andersoortig activisme, omdat seksisme, racisme en klassenongelijkheid met elkaar vervlochten waren.

De Afro-Amerikaanse juriste Kimberle Crenshaw merkte bijvoorbeeld op dat het Amerikaanse gerecht klachten van zwarte vrouwen systematisch afwees. Zo was er een klacht over het aanwervingsbeleid van General Motors, maar de rechtbank oordeelde dat het bedrijf niet discrimineerde op basis van geslacht (het bedrijf wierf blanke vrouwen aan) of ras (want het bedrijf benoemde ook zwarte mannen). Enkel degenen op het “kruispunt” – vrouw én zwart – werden gediscrimineerd en genoten geen juridische bescherming.

Zwarte feministen ontwikkelden zo de intersectionaliteitstheorie of het “kruispuntdenken”, die stelt dat iemands sociale positie steeds bepaald wordt door verschillende factoren (gender, klasse, ras, seksuele voorkeur, enzovoort) die elkaar onderling beïnvloeden.

De oorspronkelijke MeToo-beweging focuste op zwarte vrouwen in kansarme milieus, waar geen maatschappelijk werkers of hulpcentra voor verkrachte vrouwen waren. Net het samengaan van gender, klasse en ras maakte de vrouwen die Burke wilde helpen zo kwetsbaar.

Testosteron vs. oestrogeen

Toch is er in het kielzog van #MeToo nauwelijks aandacht voor ras, klasse, politieke of seksuele voorkeur. De omvang van de klachten en de mediahetze creëren een schijnbare eenheid. Vrouwen verzetten zich, in hun hoedanigheid als vrouw, tegen een verkrachterscultuur die als universeel wordt voorgesteld. Deze solidariteit is zowel krachtig als problematisch.

Seksueel geweld onder #MeToo is heteroseksueel: een conflict tussen hitsige mannen en hysterische vrouwen.

Reeds in 1990 wees de filosofe Judith Butler op de gevaren van een feminisme met de vrouw als verenigend principe. Volgens haar versterkte de vrouwenbeweging net de verschillen tussen mannen en vrouwen en de heteroseksuele normativiteit, omdat ze vrouwen voorstelde als één groep met gemeenschappelijke eigenschappen en belangen.

Vandaag berusten vele analyses over #MeToo op zogenaamd universele verschillen tussen mannen en vrouwen. Enkele dagen geleden stelde Christine Mussche, de advocate van de slachtoffers van Bart De Pauw, in een interview voor De Tijd dat mannen misschien vaker van seksueel overschrijdend gedrag beschuldigd worden omdat ze als “jagers” miljoenen jaren genetisch materiaal met zich meeslepen. Ook in andere artikels worden verschillen tussen mannen en vrouwen gereduceerd tot de evolutionaire psychologie en de biologie, tot testosteron vs. oestrogeen, tot 72 miljoen zaadcellen vs. 400 eicellen.

Zulke redeneringen laten weinig ruimte voor nuance. Mannen en vrouwen vormen twee tegengestelde kampen. Transgenders of homoseksuelen krijgen helemaal geen plaats in het debat. Seksueel geweld onder #MeToo is heteroseksueel: een conflict tussen hitsige mannen en hysterische vrouwen.

#NotYou

Daarnaast is er geen aandacht voor de verschillen tussen vrouwen onderling. Voorbij de schijn van eenheid, lopen de reacties nochtans uit elkaar. Voor sommige vrouwen is #MeToo een symbool van verzet of een teken van solidariteit, voor anderen een onaangename herinnering aan een traumatische ervaring.

Bovenal verduidelijkt de geschiedenis van de hashtag dat er weinig plaats is voor de zienswijzen en ervaringen van vrouwen met een migratie-achtergrond of uit niet-Westerse culturen, hoewel die sterk verschillend kunnen zijn. Goedkope ketens verkopen dit seizoen verschillende T-shirts met feministische slogans. Westerse tienermeisjes dragen ze met de beste bedoelingen en met opgeheven hoofd, maar vergeten daarbij hun onderdrukte leeftijdsgenoten in Cambodjaanse sweatshops.

Inclusief, niet universeel

In 1984 eiste bell hooks een nieuw, meer inclusief feminisme. Het was een pleidooi voor sisterhood, maar met aandacht voor de onderlinge verschillen tussen vrouwen en voor de particulariteit van hun emancipatiestrijd. Het was een oproep voor een feminisme dat tegelijkertijd verenigd en meerduidig was, een feminisme waarin verschillende genders, rassen en culturen een plaats kregen. De ideeën zijn er al enkele decennia. Laten we ze niet langer vergeten wanneer we denken en schrijven over hedendaags feminisme.