“‘Ook burgers zonder verleden met Vlaamse grond, bouwen mee aan onze geschiedenis’

Onze voorouderlijke achtergrond is iets om trots op te zijn, maar gedeelde cultuur en geschiedenis zijn dat nog meer. We geven ze elke dag vorm. Ze banen dan ook een weg naar een inclusieve samenleving. De Vlaamse en dus Belgische cultuur kan een hefboom zijn om een gedeelde geschiedenis te schrijven in een divers culturele samenleving.

De Vlaamse of Belgische identiteit wordt nog te vaak gelijkgesteld met een witte huidskleur. Op die manier draagt de nationale en Vlaamse identiteit een etnisch fundament in zich.  Een fundament dat sommigen denken te moeten beschermen door het grondgebied af te schermen. Gezien de etnisch-culturele diversifiëring, zou het echter gek en politiek ondraagbaar zijn het landschap te hertekenen telkens er een ‘nieuwe’ meerderheidsgemeenschap of ‘nieuwe etnische’ gemeenschap ontstaat.

Oké, Vlaanderen heeft haar ontstaan historisch moeten afdwingen. Maar laten we wel wezen: de superdiversiteit is anno 2018 een, met zo’n tien procent weliswaar relatief kleine, realiteit in Vlaanderen. Is het dan echt geoorloofd om het Vlaamse grondgebied vandaag zo halsstarrig te blijven verdedigen?

Wie vormt het ras?

‘Om de samenleving leefbaar te houden en tot meer sociale cohesie aan te sporen, is het belangrijk dat we de ideeën van ras, natie en identiteit herbekijken in het licht van diversiteit’

Om de samenleving leefbaar te houden en tot meer sociale cohesie aan te sporen, is het belangrijk dat we de ideeën van ras, natie en identiteit herbekijken in het licht van diversiteit. Zo verwerven we als samenleving inzicht in waar we naartoe (willen) gaan in deze geglobaliseerde wereld.

Ideeën zoals ras, natie en zelfs ‘neutraliteit’ van de staat kunnen problematisch zijn in een groeiende ‘cultureel diverse’ samenleving. Zeker wanneer deze verouderde concepten nog steeds op verkeerde assumpties zijn gestoeld.

Het idee van ras baseert zich op de gedachte dat mensen strikt op basis van fysieke eigenschappen in categorieën onder te brengen zijn. Een idee dat vertrekt vanuit een geloof in de westerse industriële en wetenschappelijke hegemonie.

Zowel witte als niet-witte volkeren werden ingedeeld volgens categorieën. Die raciale of uiterlijke classificatie diende als verklaringsgrond voor de civilisatie. Volkeren uit het zuiden van Europa waren volgens de theorie dus ook niet ‘zuiver’ witte mensen.

De economische en wetenschappelijke achtergesteldheid van die landen was hiervoor een doorslaggevend bewijs. Bijgevolg werden ze samen met andere niet-witte volkeren als inferieur beschouwd.

Daardoor troffen we de latere retoriek, van beschaving naar de niet-beschaafden brengen, niet enkel in België, maar ook bij andere West-Europese grootmachten. Als men toen consequent was geweest, was men de kolonisatietocht in het zuiden van Europa gestart.

Waar het ras eindigt, eindigt de natie

Het idee van ras als een artificieel identiteitsproduct is al lang achterhaald, of dat zou het toch moeten zijn. Mogelijks voelt niet iedereen zich zelfs etnisch en dus ook cultureel Vlaams.

Toch kunnen we niet ontkennen dat Vlaams zijn een idee is dat leeft en elke dag met verschillende, impliciete, retoriek en symbolen in stand wordt gehouden. Impliciet wordt daarmee het idee van de ‘rasechte’ Vlaming geschetst.

Omdat Vlaanderen zelf vervlochten was in een nationale strijd van het Vlaamse volk, heeft men het gedachtegoed van het Vlaamse ras zich eigen gemaakt. Maar de Vlaamse volkseenheid was een noodzakelijke tool om te ontkomen aan de greep van de Franstalige elite en de Belgische staat.

Vandaag is de Vlaamse strijd echter al geleverd en hoeft die tool dus niet langer gebruikt te worden. Toch geldt nog steeds enkel wat wit of etnisch Vlaams is als het summum voor wat écht Belgisch is. Onder meer de Walen, en al de rest die niet in dat Vlaams-nationalistisch kader past, moeten het in dit land maar ontgelden.

Het geloof in de strikte classificatie van mensen in rassen, gebaseerd op fenotypische kleurlijnen, is een achterhaald fenomeen. Net zo achterhaald als het idee dat elke natie een ras of volk op zichzelf is. De natie is hoogstens een construct – zelfs als we het definiëren als een etnische of verbeelde gemeenschap. Een construct dat bovendien een sterk emotioneel karakter behelst.

Vlaanderen en haar verhouding tot (super)diversiteit

‘Oude en foute percepties worden beter ingeruild voor nieuwe om een waarachtig verhaal te creëren dat een (h)echte interactie in een diverse gemeenschap waarborgt. Zo wordt een nieuwe Vlaamse persoonlijkheid geboren’

In een wereld van technologie en economische globalisatie worden oude en foute percepties het best ingeruild voor nieuwe. Dit om een nieuw en meer waarachtig verhaal te creëren dat (h)echte interactie in een diverse gemeenschap kan waarborgen. Mogelijk wordt zo een nieuwe Vlaamse of Belgische persoonlijkheid geboren.

Dat de natuur zo vrijgevig was om de mens in diversiteit te weerspiegelen, is iets om trots op te zijn. We moeten dat omarmen en niet gebruiken om onszelf te onderscheiden. Desalniettemin kunnen we niet om het feit heen dat de mens zich als individu, groep en dus ook als volk, graag in stand houdt. Zich organiseren is één van de tools waarmee men dit kan bereiken.

Of we ons nu organiseren volgens ideologie, religie of ‘etnische’ afkomst, het blijven constructies, gestoeld op abstracte ideeën. Wanneer we ons organiseren, louter gebaseerd op een emotioneel en artificieel concept als ras, blijven we onszelf onderscheiden en ontstaat er een gevaarlijk machtsspel, met sluimerende rivaliteit en een nog grotere desintegratie als gevolg.

Historisch kruispunt

Hoewel België historisch wit is, kent het al decennialang niet enkel meer witte Vlamingen of Belgen. Elke vijf à zes jaar staan we opnieuw op een historisch kruispunt. Verkiezingen en het daarna gekozen beleid zullen de weg wijzen naar wat ons nog te wachten staat. Want de geschiedenis is niet enkel iets dat al is geschied. Het is ook iets dat we elke dag moeten maken.

Hoewel sommige burgers in België geen (eeuwenlang) verleden delen met de Vlaamse grond, bepalen ook zij het verdere historische verloop van Vlaanderen en dus van België. Voor burgers met onder andere een islamitische achtergrond of met Afrikaanse roots is het tot nog toe geen fijne historische kennismaking geweest.

Vlaanderen wordt, althans voor ‘de rasechte Vlaming’, nog te vaak gezien als het avondland waarvoor gestreden moet worden. Alles wat niet-etnisch Vlaams is, lijkt problematisch. Ook de cultuur moet in het beste geval wit blijven, of op z’n minst zo aanvoelen.

‘Gezamenlijke symbolen en een effectief onderwijssysteem zijn alvast goeie bindmiddelen. Ze kunnen ruimte bieden voor een nieuwe, dynamische belevenis van wat Vlaams en Belgisch is’

Nochtans zou het de multiculturele samenleving ten goede komen, mocht de Vlaamse identiteitsbeleving minder etnisch-cultureel, en meer civiel, ingekleurd worden. Op die manier kunnen meer mensen met diverse achtergronden zich herkennen in de Belgische en zelfs Vlaamse culturele identiteit. Enkel zo kunnen we vooruitgaan.

Gezamenlijke symbolen en een effectief onderwijssysteem zijn alvast goeie bindmiddelen. Ze kunnen ruimte bieden voor een nieuwe, dynamische belevenis van wat Vlaams en Belgisch is.

Uiteindelijk hebben we meer dat ons bindt dan ons scheidt. Vlaanderen kan en mag niet blind blijven voor diversiteit. Zowel de Vlaamse als de Belgische, nationale, cultuur moeten een hefboom worden ter bevordering van de integratie en positieve vooruitgang.

Emmanuel Iyamu (26) is masterstudent sociaal-economische wetenschappen aan de UAntwerpen. Hij is voormalig onderwijscoördinator van de jongerenorganisatie Kilalo en mede-oprichter van de studentenvereniging AYO, waarmee hij het zelfbewustzijn van Afro-Belgische jongeren wil versterken. Iyamu wil het diversiteitsdebat opnieuw scherpstellen door nuancering en een ander perspectief te bieden.