“‘Op missie naar Tshilunde’

Als het maar enigszins kan, verruil ik graag de drukte, het lawaai en dichtheid van de stad voor de uitgestrektheid en de serene stilte van de savanne op de boerenbuiten. Als BD-collega Rachel De Plaen in Mbuji Mayi aanspoelt, doet de gelegenheid zich voor.

We trekken erop uit met Broederlijk Delen-partner CEFOP. Een Congolese NGO die strijdt voor de mensenrechten, pro deo juridische bijstand verleent en ook opkomt voor meer gelijkheid tussen man en vrouw. Het is in het teken van dat laatste dat we op pad gaan.

Het regenseizoen is zijn natte zelf. Dagen zonder druppels zijn zeldzaam geworden. De rode aarden wegen eroderen zienderogen tot holle wegen. Ik vertel het reisgenootschap dat zulks bij ons een waardevol beschermd landschapselement is dat er eeuwen over doet om te ontstaan.

Spontaan ontspringende vijvers nemen bezit van de weg. De eenden beleven de tijd van het jaar en vluchten kwakend als onze Toyota Landcruiser (dè standaardwagen voor de ngo’s hier) de zwempret komt verstoren. Andere gemotoriseerde vierwielers kruisen we niet. Wel een karavaan aan houtskooltransporteurs. Ploeterend door de modder duwen ze hun zwaarbeladen fiets, gebruikt als stalen pakezel, voort. Ze zijn tot vier dagen onderweg om hun koopwaar van de hand te doen in Mbuji Mayi. Als de maan vol is, wordt er ook ‘s nachts voortgeduwd. Na de waterdragers maken we nu kennis met de kolenduwers van het Congolese peloton. Bij moeilijke passages ontstaan er zowaar files.

Veel bewondering voor onze chauffeur Etienne, die de jeep handig manoeuvreert over dit modderige en grillige parcours. Maar ondanks zoveel stuurmanskunst rijden we ons toch vast in het kleverige goedje, daar kan zelfs de 4X4-tractie niet aan verhelpen.

Waar de mechaniek het niet alleen kan, is een helpende menselijke hand nog steeds welkom. Gelukkig zijn we vlak bij een dorp en er zijn de kolenduwers. Met de vereende spierkracht van vijftien man krijgen we onze landcruiser uit de geul, weer op het rechte pad.

Met de vereende spierkracht van vijftien man krijgen we onze landcruiser uit de geul, weer op het rechte pad.

© Jeroen Marckelbach

Fundamentele ongelijkheid

Aangekomen in het dorp Tshilunde wacht ons een koninklijk onthaal. De vrouwen van de boerenunie (UAAPM) wuiven met palmtakken en zingen een enthousiast welkomstlied.

Hoe probeer je wat meer gelijkheid te creëren tussen man en vrouw in een erg patriarchaal, conservatief, georganiseerde boerengemeenschap. Feit is dat de vrouwen hier zowat alles voor hun rekening nemen. De was en de plas, boodschappen doen, eten klaar maken, de zorg voor de (vele) kinderen maar ook het werk op de velden.

Het traditionele rolpatroon van de man is langzaam verdampt in de nevelen van de tijd. Zij gingen vroeger op jacht, maar het wild is schaars geworden en heeft zich ver teruggetrokken in de savanne of het woud. Bescherming tegen grote dieren zoals olifanten, leeuwen, luipaarden is niet meer nodig. Ze zijn nagenoeg uitgeroeid of weten wel beter dan zich te begeven in de nabijheid van de mens. Het beoefen van krijgskunde om het dorp te verdedigen of twisten uit te vechten met vijandig gestemde volkeren, niet meer van toepassing.

Terwijl de vrouwen verder doen wat ze altijd gedaan hebben, lopen de mannen enigszins verloren.

Terwijl de vrouwen verder doen wat ze altijd gedaan hebben, lopen de mannen enigszins verloren. Ze verdoen de tijd met het verzorgen van de sociale relaties, vaak gepaard met de nodige palmwijn of zelfgemaakte whisky op basis van maniok, maïs of zoete aardappel. Een gevaarlijk goedje dat laatste. Alcoholisme is een probleem.

Verzamelplaats is de plaatselijke kerk, opgetrokken uit leem, met boomstammen als steunpilaren, een krakkemikkig uitziend houten gebinte draagt de ijzeren golfplaten. Zonnestralen die door de kleine raampjes en dakkieren binnensijpelen zorgen voor het nodige licht. De eenvoud en schemerig van het gebouw contrasteert met de felkleurige pagnes en sjaaltjes van de boerenvrouwen of met de fantasierijke vlechtjes, die alle kanten uitspringen.

Papa Fernand en mama Blandine van CEFOP pakken het speels aan met discussies, getuigenissen en rollenspellen. Het is niet de bedoeling om iets op te leggen. De boerengemeenschap bewust maken van de fundamentele ongelijkheid tussen man en vrouw, hen proberen in te laten zien dat als ze meer samen het huishouden en het werk op het veld beredderen, ze ook sterker staan, dat is de idee.

De voertaal is Tshiluba, dat maakt het moeilijk om goed te kunnen volgen. Maar telkens er een punt gemaakt wordt ten voordele van de dames klinkt er luid gejoel, handgeklap en wordt er met bellen gerinkeld. Na de inleidende betogen worden er drie gemengde groepen gevormd. Ze moeten discussiëren over wie welke klussen voor zijn rekening neemt. De debatten lopen hoog op en neen, het is niet omdat je één man kent die wel eens de afwas doet, dat dit automatisch een klus is die alle mannen doen.

We komen terug bij elkaar en op een groot bord worden drie kolommen getekend. Één met alle op te knappen klussen, eentje voor de mannen en eentje voor de vrouwen. Er worden kruisjes gezet bij wie wat voor zijn rekening neemt. Algauw puilt de tabel van de boerinnen uit.

‘Maar als de vrouwen zowat alle taken op zich nemen, hebben ze dan niet recht op meer inspraak in het huishouden en in de boerenunie?’

Het is duidelijk nu en niemand kan het nog ontkennen. ‘Maar als de vrouwen zowat alle taken op zich nemen, hebben ze dan niet recht op meer inspraak in het huishouden en in de boerenunie?’ oppert papa Fernand. Luid gejoel en belgerinkel aan de vrouwenkant. De mannen lachen wat groen of als een boer met kiespijn. ‘Wat willen jullie dan? Dat wij vrouw worden? Als de vrouw nu alle werk doet, is het omdat God het zo gewild heeft. Moeten we letterlijk alles in twee splitsen?’ Wordt er tegengeprutteld. Neen, wat meer erkenning en waardering voor het werk van hun ega’s is al een eerste stap.

Het is natuurlijk niet makkelijk om je bevoorrechte positie zomaar op te geven. Dus of deze dag een wezenlijk verschil gaat maken, is moeilijk in te schatten. Maar de vrouwen hebben alles ijverig genoteerd in schriftjes. Die kunnen ze te pas (of te onpas) nog eens naar boven halen.

De vrouwen hebben alles ijverig genoteerd in schriftjes. Die kunnen ze te pas (of te onpas) nog eens naar boven halen.

© Jeroen Marckelbach