“‘Op weg naar energiesoevereiniteit’
De gemeenschappen die te maken krijgen met grote Europese energieprojecten hebben vaak geen enkele inspraak in de uitvoering hiervan. Een Catalaanse toxic tour gaf ze een podium om hun kant van het verhaal te vertellen.
Toen de gemeente van de Catalaanse stad Castellar del Vallès in mei 2011 het gasbedrijf ENAGAS toestemming gaf om een nieuwe pijpleiding te bouwen, waren de inwoners niet op de hoogte.
Ze merkten de plannen pas toen ze zware machines in het natuurpark Agrícola del Vallès zagen die het beschermde natuurgebied beschadigden.
De constructie van de pijpleiding Martorell-Figueres, kortweg Midcat genoemd, is onderdeel van één van de mega-energieprojecten van de Europese Unie. Omdat de pijpleiding valt onder de Europese Projecten van Gemeenschappelijk Belang (PGB), krijgt het financiële steun van publiek Europees geld.
Frankrijk zou volgens afspraak het deel van de pijpleiding onder de Pyreneeën financieren. Maar het land zag enkele maanden na de start van de bouw toch af van het project. ENAGAS maakte het Spaanse deel van de pijpleiding wel af. Maar ruim vier jaar na de start stroomt er nog steeds geen gas door de pijpleiding in Castellar del Vallès.
Natuurherstel goedkoop en slecht
Geopolitiek en de invloed hiervan op microniveau. Dat was wat ik in het weekend van 10 oktober leerde. Met negentig andere activisten, vrijwilligers en geïnteresseerden stapte ik op zaterdagochtend in de dubbeldekker van de Volt II, de toer die problematische energieprojecten vlakbij Barcelona op de kaart zette. Castellar del Vallès was de eerste stop van de toer.
‘Deze bossen zijn 80 jaar oud, het duurt heel lang om dit ecosysteem terug te krijgen’
In Castellar del Vallès lopen we naar het terrein waar de pijpleiding onder de grond ligt. De leden van het Platform Pijpleiding Martorell-Figueres staan ons daar te woord. ‘Hieronder ligt een pijp van een diameter van een meter. Toen het werk begon hebben we gevraagd om de natuur te behouden en de pijleiding via een andere route onder autowegen te leiden, maar dat hebben ze niet gedaan. Ze gingen dwars door het bos en de beken.’
Een milieuonderzoek laat zien dat de schade ernstig is. ‘Het bedrijf heeft zich wel gehouden aan de eis om de natuur te herstellen, maar op een goedkope en slechte manier. Veel rotsen, dat betekent dat de grond slecht teruggelegd is. Deze bossen zijn 80 jaar oud, het duurt heel lang om dit ecosysteem terug te krijgen.’
De energiemarkt diversifiëren
De Volt II, een ‘ronde’ in het Catalaans maar ook verwijzend naar de energiemaat, is geïnspireerd door de toxic tours die milieuorganisaties in Mexico en de Verenigde Staten organiseren. De Catalaanse Volt is, net als de eerste editie in 2014, georganiseerd door het Observatorio de la Deuda en la Globalización (ODG), expert in het thema energie.
Daarom legt Alfons Pérez van ODG op het dorpsplein van Castellar del Vallès uit wat de achtergrond is van de mega-energieprojecten van de Europese Unie. ‘Sinds het conflict tussen Rusland en Oekraïne opleefde, waarschuwt de Europese Unie voor een te grote afhankelijkheid van gas uit Rusland. Het maakt ons afhankelijk van slechts één leverancier, en bovendien een onbetrouwbare. Daarom moeten we de energiemarkt diversifiëren, zo luidt het officiële discours.’
‘Deze autoritaire regimes kunnen overleven door de verkoop van gas en olie, en dus dankzij Europa’
De nieuwe of intensievere banden met andere gasleveranciers zoekt Europa in Centraal-Azië en Noord-Afrika. De strategische connecties zijn niet allemaal even schoon. Zo is de president van Algerije betrokken bij talrijke corruptiezaken.
Een vergelijkbaar Europese mega-energieproject leidt gas van Azerbaijan naar Italië. Azerbaijan heeft een autoritair regime, er vinden mensenrechtenschendingen plaats en de president heeft corruptieschandalen op zijn naam. ‘Deze autoritaire regimes kunnen overleven door de verkoop van gas en olie, en dus dankzij Europa,’ concludeert Pérez.
De Midcat pijpleiding zou Spanje een sleutelrol als distributeur geven. Gas uit Algerije moest via Spanje Frankrijk en de rest van Europa bereiken. In 2016 zou de pijleiding klaar zijn. Maar Frankrijk besloot in januari 2012 om de deelname in het Midcat project uit te stellen. Volgens de Franse Minister van Industrie en Energie waren de kosten hoog en was de vraag naar gas laag. Er is nog niet besloten of het land in de toekomst het Midcat project voortzet.
Geen enkele stem in besluitvorming
Wat de Volt II op haar eerste bestemming duidelijk maakt is dat dit soort mega-energieprojecten bedacht zijn door machtige politieke leiders, maar van invloed zijn op kleine gemeenschappen. De inwoners daarvan, zoals in Castellar del Vallès, hebben geen enkele stem in de besluitvorming en de uitvoering van de projecten.
‘De pijpleiding heeft ons geen enkel voordeel gebracht,’ zegt de vertegenwoordiger van het Platform Pijpleiding Martorell-Figueres. ‘We hebben zelf geen betere toegang tot gas gekregen, wat veel mensen hier onterecht verwachtten. Het project heeft ook geen werk opgeleverd, want de bedrijven hebben hun eigen werknemers van buiten de stad meegenomen. Het geld dat het gemeentebestuur heeft ontvangen toen het toestemming gaf, is verdwenen.
Het hele proces ging zo snel, dat het moeilijk was om weerstand te bieden. En het was allemaal onnodig, want hoewel het milijoenen heeft gekost, stroomt er niet eens gas door de pijlieiding.’
‘De pijpleiding heeft ons geen enkel voordeel gebracht’
Wie nog dacht dit een op zich staand geval was, wordt uit de droom geholpen door de gastsprekers. Octavio Rosas van het Netwerk van Milieu Getroffenen in Mexico heeft vergelijkbare, zo niet ernstigere, ervaringen met de constructie van pijpleidingen door ENAGAS in Mexico. En ook in de Italiaanse regio waar het gas uit Azerbaijan binnenkomt, zijn actieve verzetsgroepen georganiseerd omdat zij last ondervinden van het energieproject.
En het antwoord op dit alles? Voor de leden van het Platform in Castellar is dat ‘energiesoevereiniteit’. Een concept dat, net als voedselsoevereiniteit, uitgaat van het recht van mensen om zelf te beslissen over de productie, distributie en consumptie van energie, zonder anderen daarbij negatief te beïnvloeden.
Een mooi toekomstperspectief. De Volt II hielp de getroffen gemeenschappen alvast een stukje op weg door ze een podium te geven.