“‘Oscars laten Zuid-Afrika koud’

De uitreiking van Oscars heeft heel weinig aandacht gekregen in Zuid-Afrika. Ik zou het niet eens geweten hebben indien mijn huisgenoten niet de beslissing hadden genomen om The Imitation Game te gaan bekijken op de avond van de uitreiking.

Een vriendin van mij heeft het hele gebeuren van de Oscars mooi samengevat: ‘too many white people’.

Dat is de spijker op de kop slaan. De hele ceremonie is voor de meeste mensen in Zuid-Afrika net iets van een andere planeet, een gelegenheid waarbij te veel, te rijke blanke mensen bij elkaar komen en op een rood tapijt paraderen. Dat wil helemaal niet zeggen dat er geen rijke mensen zijn in Zuid-Afrika of geen rode tapijten noch dat mensen dezelfde films niet gaan bekijken. Het is de presentatie van deze avond die het niet te relateren maakt.

Prikkeldraad en gewapende veiligheidsdiensten, straatbeeld van Pretoria

© Martina Vitackova

De andere Oscar

De gouden Oscars deden me denken aan een andere – onze eigen – gouden Oscar. De paralympische kampioen Oscar Pistorius schoot op Valentijnsdag 2013 zijn vriendin Reeva Steenkamp dood. Hij werd gearresteerd en later schuldig bevonden aan dood door schuld. Op 21 oktober 2014 was hij veroordeeld tot vijf jaar gevangenisstraf. Het proces tegen Pistorius haalde maandenlang de voorpagina’s van alle kranten en was net zo lang het onderwerp van discussies overal in Zuid-Afrika.

Is hij schuldig? Heeft hij echt gedacht dat de persoon die hij door de deur van zijn badkamer had geschoten een inbreker was? De hele zaak werd nog pikanter door het feit dat, volgens de regeling van rechter Dunstan Mlambo, het hele proces live gestreamed werd en delen ervan uitgezonden konden worden op tv. Vele mensen hebben het proces, het eerste proces in Zuid-Afrika dat live uitgezonden werd, gefascineerd gevolgd. Bij de theepauzes op ons departement werd de gouden Oscar regelmatig besproken. Collega’s wisselden hun theorieën uit en soms dacht je dat je niet met letterkundigen praat maar met Crime Scene Investigators. Dit was een verhaal dat het land boeide. Het had alle belangrijke elementen van een goed spannend verhaal – liefde, geweld, beroemde mensen, een topmodel, dood, schuld, vuurwapens, ….  Maar het was ook een verhaal waar mensen zich mee konden identificeren, een verhaal dat eigenlijk veel te bekend klonk.

Paranoia

Elk jaar worden er in Zuid-Afrika tientallen mensen per ongeluk doodgeschoten door hun eigen familieleden. Een vader die zijn eigen dochter doodschoot toen ze terug thuiskwam nadat ze stiekem was gaan feesten, een echtgenoot die zijn vrouw doodschoot toen ze in het midden van de nacht wat koud water uit de koelkast ging halen,… Vele mensen in Zuid-Afrika leven in permanente vrees die heel vaak in paranoia veranderd. Huizen die omheind zijn met prikkeldraad, security guards bij elk openbaar gebouw, veiligheidshekken met afstandsbediening, bewakers met vuurwapens in winkelcentrums, … Dat is de realiteit van vandaag in Zuid-Afrika. In tegenstelling tot wat misschien de meeste mensen zouden denken: het gaat niet over ras of huidskleur, het gaat over sociale klasse. Elke persoon die potentieel rijk lijkt kan het slachtoffer worden, er kan ingebroken worden in hun auto of huis. Met een beetje geluk zijn ze persoonlijk niet bij de inbraak aanwezig en/of raken ze zelf niet gewond. Dit is hoe vele mensen denken en hoe ze hun paranoia voeden en doen groeien, soms tot belachelijke proporties.

Ik leef al twee jaar in Zuid-Afrika en hoofdzakelijk in een zgn. ‘zwarte buurt’ wat in de praktijk wilt zeggen dat het niet veilig is. Ik stap nogal vaak naar het werk en als ik ‘s avonds iets kleins van de winkel moet hebben ga ik gewoon te voet naar de lokale night shop. Misschien is het de vanzelfsprekendheid waarmee ik door de straten van Pretoria stap of misschien is het omdat ik niet bepaald de uitstraling heb van een welgestelde persoon. Wat ik uit mijn ervaring kan zeggen is dat de meeste mensen op straat gewoon vriendelijk glimlachen en groeten. Soms is er toch een vleugje verwondering wat die blanke op straat doet, ‘waarom neemt die de auto niet?’, maar ik ga me daar niet aan storen. Ik glimlach en groet vriendelijk terug. Ik moet wel toegeven dat ik de algemene ‘veiligheidsmaatregelen’ blijf volgen en potentieel gevaarlijke situaties vermijd. Maar daarover een andere keer.