“‘Over de functie van een boom’

Ik zit op een terrasje ergens in Europa. De afgelopen tien maanden spelen zich als een film in mijn hoofd af. Wat ziet de wereld er anders uit nu. Groter en kleiner tegelijk. Ik heb vier continenten bezocht. Ik heb mensen van over heel de wereld leren kennen. Het lijkt alsof ik beter begrijp waar het allemaal om draait, wat belangrijk is en wat niet. Ik ben veranderd. Voor altijd. Ik doe dingen die ik vroeger nooit gedaan zou hebben of omgekeerd, sommige dingen doe ik niet meer. Ik voel me meer op mijn gemak. Overal. Alsof de wereld mijn thuis geworden is.

Maar ik ben ook wel enkele illusies armer. En ik zou u met cliché’s om de oren kunnen slaan. Cliché’s die zo geitenwollensokken klinken dat u er spontaan vegetarisch of zelfs veganistisch van zou worden. Ik zal heel erg proberen dat niet te doen (al mag u gerust vegetarisch worden).

Ontwikkeling… Of toch niet?

Ik weet nog dat ik vroeger bij het lezen van sommige opiniestukken of artikels of bij het horen van politieke debatten vaak het idee had dat ik niets van de wereld begreep. Ik ben nooit zo bezig geweest met politiek en het leek alsof heel wat dingen simpelweg mijn verstand te boven gingen. De dure woorden vlogen over mijn hoofd heen. Ik snapte er niets van. Terwijl ik volgens mij nu ook weer niet heel erg dom ben.

Mensen proberen mee te draaien in een wedstrijd ‘om ter ingewikkeldst’.

Ondertussen heb ik geleerd dat het niet gaat over dom of slim. Het reizen en tijd nemen en met mensen van over de hele wereld praten, heeft me getoond dat we met al onze vooruitgang en ontwikkeling niet slimmer en intelligenter noch gelukkiger geworden zijn. Onze maatschappij ontwikkelt niet langer, maar wordt ingewikkelder en ingewikkelder. En heel wat mensen proberen mee te blijven draaien in de mallemolen, in de wedstrijd ‘om ter ingewikkeldst’. Ze roepen allemaal om ter hardst dat het zo en zo moet. Iedereen door elkaar. Iedereen weet iets anders, iets beters. Discussiëren over allerlei banale dingen. Als Belgen zijn we daar meesters in.
Maar op de vraag hoe je een maatschappij gezond houdt en hoe je ervoor zorgt dat ze groeit én bloeit, lijken we het antwoord kwijt te zijn. Al schijnen we dat niet eens te zien.

Soms worden de meest idiote uitspraken gedaan door mensen die geacht worden ons land te leiden. ‘Een boom heeft altijd de functie gehad gekapt te worden.’, is daar een mooi voorbeeld van. Pardon? Ik heb ooit een vakantietaak gekregen over de fotosynthese. En ik snap het nog steeds. Misschien moeten enkele van onze politici die vakantietaak ook nog eens maken? En los van die overduidelijke functie kan ik nog wel enkele andere bedenken die mij allemaal eerder functies van een boom lijken dan ‘gekapt worden’.

Een gezonde maatschappij

En net zoals we vergeten zijn wat de functie van een boom is, weten we niet meer hoe we onze maatschappij gezond houden. Toch zit het in ieder van ons. En is het simpel. Hou de mensen gezond en gelukkig en de rest komt vanzelf. Zo simpel als frisse lucht inademen.

Ontwikkeld? Nee, ingewikkeld!

Het heeft niets te maken met economie, vooruitgang met een grote V, rijkdom of aanzien. We worden niet gelukkig van een mooie loonbrief of een job met aanzien als we die job eigenlijk niet graag doen. Het heeft alles te maken met onze basisbehoeften. Als je tegenwoordig gaat googelen naar basisbehoeften van de mens sta je echter versteld. Maslow kwam jaren geleden met vijf basisbehoeften en Deci en Ryan hielden het op drie. Maar vandaag de dag vind je hele lijsten. De eerste die ik op Wikipedia vond, bestond maar liefst uit 16 basisbehoeften met op de eerste plek ‘macht’ en op de laatste ‘sparen’. Serieus? Basisbehoeften? En op gelijke hoogte staat eten, liefde, sociaal contact. Maar ook wraak, status en eer. Om maar een voorbeeld te geven. Zo ver zijn we heen. Ontwikkeld? Nee, ingewikkeld! Het kaf en het koren. We zijn het kwijt. En dus discussiëren we een eind weg over alles. Echt alles. Zoals over bomen die als functie hebben gekapt te worden.

Basisbehoeften

Gratis poëzie

© Sofie Leemans​

Zowel Maslow als Deci en Ryan, maar zelfs de econoom Manfred Max Neef met zijn 9 basisbehoeften zochten in ieder geval naar die dingen die we allemaal, over culturen en tijd heen, nodig hebben. En gelukkig hoeven we hier niet te discussiëren over welke nu het beste is, want eigenlijk vonden ze allemaal min of meer hetzelfde.

Naast lichamelijke behoeften (eten, drinken, seks) en de behoefte aan veiligheid (een dak boven je hoofd, een veilige omgeving) hebben we om te beginnen allemaal nood aan sociaal contact, aan verbondenheid. En uit mijn werk met verslaafden ben ik hier al vaak op gebotst. Wanneer schieten mensen in actie? Als die verbondenheid dreigt weg te vallen of al weggevallen is.

En omgekeerd zag ik op mijn trip dat mensen die in een klein dorpje woonden of deel uitmaakten van een specifieke groep, gelukkiger leken. Hoe groter de stad, hoe meer verschil ik zag. Nog steeds gelukkige mensen wanneer er sprake is van enige verbondenheid, maar door individuatie ook heel wat mensen die hun buren niet meer kennen en meer en meer alleen komen te staan. Soms voel je gewoon dat er een sfeer hangt die zegt dat het ieder voor zich is en dan gaat het geluksgevoel omlaag. Niets nieuws, maar doen we er iets mee?

Vervolgens is er de behoefte aan waardering en erkenning, een gevoel te hebben competent te zijn. Ik vergeet nooit het gezicht van een Thais meisje die mij en een reisgenote enthousiast op en neer springend kwam vragen of ze een foto van ons mocht nemen omdat we met veel overgave haar gedichten aan het lezen waren en dat maakte haar zo gelukkig zei ze. Ik had niet eens iets gezegd… Sindsdien vertel ik mensen dat ze een mooi winkeltje hebben of prachtige dingen maken, ook al koop ik niets. En hun glimlach is steevast breed en oprecht. Ik word er zelf ook telkens blij van. We zoeken allemaal naar erkenning. Van onze ouders in de eerste plaats, van onze partners en vrienden, onze baas, maar even goed van anderen. En toch vergeten we telkens weer hoe belangrijk dit is.

Tenslotte hebben we nood aan autonomie en zelfontplooing. Als we in onze job voelen dat we vrijheid krijgen en zelf dingen kunnen beslissen en bepalen, zorgt dat niet alleen voor een verhoogd geluksgevoel, maar gaan mensen ook beter hun best doen. In Panama verbleef ik in een hostel dat grotendeels door vrijwilligers gerund werd. Ze verdienden niet veel, hooguit een zakcentje naast een bed en eten, maar ze konden heel wat zelf beslissen en iedereen scheen telkens met nieuwe ideeën te komen. Het ene al gekker dan het andere. ‘Als we nu eens een reuzenglijbaan naar beneden tot in de zee maken?’ Super idee! En dan werd dat gewoon gedaan of op zijn minst geprobeerd.

Het was dan ook een prachtig hostel met enorm innovatieve ideeën en op de één of andere manier heerste er een heel huiselijke, fijne sfeer. Ook verbondenheid, waardering en competentie waren duidelijk aanwezig. Het werd een thuis zo. Ik ben er zelf veel langer gebleven dan ik gepland had. Bijna twee weken. Ik vermoed dat hun geluksgevoel gewoon op mij afstraalde. Benieuwd of de reuzenglijbaan ondertussen af is.

En dan nu?

Zo moeilijk is het niet. Een beleid bedenken dat gestoeld is op onze basisbehoeften in plaats van op economisch gewin en zogenaamde vooruitgang. Inzetten op verbondenheid in plaats van op indivualisme. Kinderen leren zoeken waar ze goed in zijn en wat hen gelukkig maakt in plaats van hen kneden naar het beeld van een ‘normaal’ kind. Autonomie inbouwen en aanmoedigen. Laat hen die talenten verder ontwikkelen, wat die dan ook zijn zodat ze zich competent kunnen voelen. Het zou hen zoveel gelukkiger maken dan leren wat verplicht is of verwacht wordt. Op die manier creëren we kinderen die schoolmoe zijn, ADHD of autisme hebben of gewoon ‘moeilijke’ leerlingen zijn omdat ze niet in het keurslijf passen dat wij hen opleggen. Gek hé? De Scandinavische landen hebben er alvast meer kaas van gegeten dan wij. Maar ook op andere plekken van de wereld zijn ze er pakken beter in.

En af en toe slaat de angst met ‘wat-als-en’ in mijn gezicht.

Ondertussen zoek ik verder naar mijn eigen lotsbestemming, mijn missie. Door alles wat ik gezien en ervaren heb, kan ik niet meer terug naar wat voordien mijn leven was. Het is nu te klein, te leeg en te vol tegelijk en het werd geregeerd door angst en de valse belofte dat zekerheid het hoogste goed is en de basis voor je geluk.
Nu is er onzekerheid en soms, heel af en toe, jaagt die me absoluut angst aan en slaat die met ‘wat als-en’ in mijn gezicht. Wat als je relatie niet standhoudt? Wat als je geen nieuwe job vindt? Wat als je geld op is? Wat als…? Wel dat weet ik niet. Dat zien we dan wel weer. Maar zo zeker als een boom ons laat ademen, geloof ik dat ik op een dag mijn missie zal vinden. 
Terwijl ‘let it be’ voor de derde keer uit de boxen van het terras schalt, besluit ik dat het tijd is om te vertrekken. En terwijl ik door een warme Europese stad wandel en ‘laat ons een boom en wat gras dat nog groen is’ neurie, vraag ik me af of minister van omgeving, natuur en landbouw niets voor mij zou zijn?