“‘Al 95 jaar strijdt PEN voor persvrijheid en dat blijft een noodzaak’
Misschien heb je wel eens gehoord van PEN. Misschien ook niet. PEN International zet zich wereldwijd in voor persvrijheid. Bovendien probeert de organisatie de uitwisseling tussen auteurs te bevorderen en de geëngageerde rol van literatuur in de samenleving te versterken. De vrijheid van auteurs en het woord, taaldiversiteit in literatuur en anti-censuur-activisme staan hoog op de agenda.
PEN werd in 1921 opgericht door een vrouw: de Britse dichteres Catharine Amy Dawson-Scott. Het begon eigenlijk als een dinnerclub voor auteurs om te socializen en ideeën uit te wisselen. Al snel breidde de beweging zich uit met afdelingen in verschillende steden, zodat auteurs op reis ook andere auteurs konden ontmoeten.
Onder invloed van de dreiging van het opkomende nazisme, begon PEN aandacht te besteden aan de relatie tussen auteurs en politiek. Zo ontwikkelde zich een drukkingsgroep die actief probeerde om de vrijheid van meningsuiting veilig te stellen. Een belangrijk element daarin werden PEN’s acties om gevangen auteurs vrij te krijgen.
PEN ontwikkelde zich wereldwijd als een organisatie voor de vrijheid van meningsuiting
De eerste gevallen speelden zich af tegen de achtergrond van de Tweede Wereldoorlog, maar PEN profileerde zich als snel wereldwijd als voorvechter van vrijheid van meningsuiting. De afkorting P.E.N. stond oorspronkelijk voor ‘Poets, Essayists, Novelists’, maar inmiddels zet PEN zich in voor iedereen die met ‘het woord werkt’, ook journalisten, uitgevers en bloggers.
In 1965 werd de bekende Amerikaanse toneelschrijver Arthur Miller voorzitter van PEN. Een jaar later ontving hij een telegram uit Nigeria: de toen nog onbekende jonge auteur Wole Soyinka was door het regime van Generaal Gowon ter dood veroordeeld en zijn executie zou nog slechts een kwestie van maanden zijn. PEN schoot in gang en organiseerde een campagne om de schrijver vrij te krijgen.
‘How Marilyn would have enjoyed that one!’
Eén van de initiatieven was een brief ondertekend door de voorzitter. Toen Generaal Gowon de brief zag, vroeg hij na of dit inderdaad de man betrof die jarenlang getrouwd was geweest met zijn grote idool Marilyn Monroe. Na op deze vraag een bevestigend antwoord te hebben gekregen, liet Gowon – in ware willekeurige dictator-stijl – Wole Soyinka onvoorwaardelijk vrij. ‘How Marilyn would have enjoyed that one!’ luidde de reactie van Arthur Miller.
Zoals bekend won Wole Soyinka in 1986 de Nobelprijs voor literatuur en werd hij wereldberoemd. Toch betekende dit niet dat hij als auteur gevrijwaard was van censuur en politieke vervolging. In 1994 ontvluchtte hij zijn land en in 1997 werd hij bij verstek veroordeeld wegens ‘hoogverraad’.
De zaak hield wellicht verband met de door PEN gesteunde schrijver en activist Ken Saro-Wiwa. Saro-Wiwa nam het op tegen de machtige oliereus Shell, die in Nigeria zonder respect voor mens en milieu te werk ging. Zodra de Nigeriaanse regering probeerde om Ken Saro-Wiwa monddood te maken, begon PEN met acties om hem vrij te laten. In eerste instantie leek dit vrucht af te werpen en werd Saro-Wiwa op vrije voeten gesteld. In 1993 herhaalde dit scenario zich, maar uiteindelijk was een derde gevangenschap fataal; in november 1995 werd Ken Saro-Wiwa met acht medestanders geëxecuteerd door ophanging in opdracht van de Nigeriaanse regering Abacha.
Ken Saro-Wiwa werd met acht medestanders geëxecuteerd door ophanging in opdracht van de Nigeriaanse regering Abacha
De reactie liet niet op zich wachten: niet alleen PEN, maar allerlei organisaties en regeringen veroordeelden de executie scherp. De nabestaanden van Saro-Wiwa begonnen een rechtszaak tegen Shell en uiteindelijk volgde een schadeloosstelling van meer dan 15 miljoen US dollar.
Het werk van PEN blijft nodig. PEN brengt auteurs met elkaar in contact, organiseert activiteiten om literatuur te promoten, voert actie voor de vrijheid van meningsuiting en zet zich vooral in voor auteurs in gevangenschap en. Het rapport van alle onderzochte gevallen van 2015 telt maar liefst 340 bladzijden. De website van PEN biedt veel informatie over de werking van de organisatie, de acties en nieuws over de gevallen waar PEN zich voor inzet. Zo valt te lezen dat de jongeren van de zogenaamde Luanda Book Club (zie) voorwaardelijk vrij zijn….
Verder lezen: