“‘Peru laat kerstdiners staan en trekt straat op tegen vrijlating oud-president Fujimori’

Tijdens de mars op 28 december: ‘Peru is geen toevluchtsoord voor genocides en verraders’

© Maxime Degroote​​

Op zondag 24 december, in de avond, wordt de Peruaanse oud-president Alberto Fujimori vrijgelaten. Net als de rest van Peru zit ik met vrienden rond tafel Kerst te vieren. Tot mijn telefoon gaat.

Kerst of geen Kerst

‘Verlaat je kerstdiner. Laat staan wat je aan het doen bent. We trekken de straat op. Nu. Fujimori is vrij. Zorg dat je om 9 uur aan het Justitiepaleis staat’, klinkt het. Even kan ik het niet geloven. Nu? We trekken nu de straat op?

En inderdaad. Peru trekt de straat op. Een paar weken eerder vulden protestmarsen van diezelfde Peruanen de straten al om deze gratieverlening te vermijden. En nu laten ze hun ontevredenheid horen. Ze laten kerstdiners en familie achter en verzamelen zich voor de justitiepaleizen, in verschillende steden. En de volgende dag opnieuw. Ook op 25 december verzamelen duizenden Peruanen zich om gerechtigheid te eisen. Kerst of geen Kerst.

Fujimori blijkt al vijf jaar kankervrij te zijn. Hét bewijs dat de gratieverlening een puur politieke beslissing was.

Hoewel het merendeel van de bevolking de maaltijd waar ze een hele dag voor hebben staan zwoegen uiteraard niet zomaar achterlaat. ‘Ach. Laat die man toch. Hij zit al tien jaar vast, heeft kanker en ligt op sterven. Laat hem thuis dood gaan. Lang leeft hij toch niet meer’, klonk het bij mij aan tafel. En aan een heleboel andere tafels. Amper 24 uur later wordt dat argument al ontkracht door één van Fujimori´s artsen. De man blijkt al vijf jaar kankervrij te zijn en heeft geen enkele levensbedreigende ziekte. Hét bewijs dat de gratieverlening een puur politieke beslissing was.

Maar duizenden mensen laten zich op kerstavond niet van de wijs brengen door Fujimori’s zogezegd levensbedreigende situatie. Bij veel Peruanen zit de herinnering aan de misdaden van Fujimori te diep. En al is een paar duizend man niet heel veel in een land met meer dan dertig miljoen inwoners, die paar duizend Peruanen laten wel onmiddellijk alles achter. Geen Kerst die hen kan tegenhouden.

Protestmars 28 december

© Maxime Degroote​

Bloedbaden en ontvoeringen

Peruaans oud-president Alberto Fujimori, die tussen 1990 en 2000 het land voornamelijk als dictator regeerde, werd in 2009 tot 25 jaar gevangenisstraf veroordeeld. Om verschillende redenen.

Tussen 1980 en 2000 vielen er 70 000 doden. Meer dan 15 000 personen verdwenen.

In de jaren tachtig en negentig heerste er burgeroorlog in Peru. Twee extreemlinkse partijen, het Lichtend Pad en de MRTA, probeerden aan de macht te komen, wat de Peruaanse regering uiteraard niet zomaar liet gebeuren. De staat vocht terug, en tussen 1980 en 2000 vielen er zeventigduizend doden. Meer dan vijftienduizend personen verdwenen, en tot op de dag van vandaag zijn slechts 3200 van hun lichamen teruggevonden.

Zowel de linkse organisaties als de regering maakte zich schuldig aan moordpartijen en gruwelijke misdaden in die periode. Alberto Fujimori regeerde het land tijdens de tweede helft van het gewapend conflict. Hij wist een einde te maken aan twaalf jaar burgeroorlog door de Abimael Guzmán, leider van het Lichtend Pad, op te pakken. Maar om die strijd te winnen, moest Fujimori moorden plegen. Hele moordpartijen, waarbij ook onschuldige burgers het leven lieten. Bij het bloedbad in Barrios Altos stierven vijftien burgers, onder wie Javier Ríos Rojas, een kind van amper acht jaar oud. Of jong, in dit geval. Foto’s van de jongen worden in elke mars meegedragen.

La Cantuta

Een tweede drama vond plaats in La Cantuta, waar negen studenten op mysterieuze wijze verdwenen na een inval van de Grupo Colina, een doodseskader van de Peruaanse regering. Ook vakbondsleider Pedro Huilca Tecse werd een paar maanden na de staatsgreep van Fujimori in 1992 vermoord door diezelfde Grupo Colina, en een journalist en zakenman werden ontvoerd. In 1995 verleende Fujimori gratie aan iedereen die beschuldigd werd van schendingen van mensenrechten in de strijd tegen het Lichtend Pad en de MRTA.

En dat was nog niet alles wat zich afspeelde onder het bewind van oud-president Fujimori. Fujimori had namelijk hét antwoord gevonden op armoede in Peru: sterilisatie. Hij concentreerde zich daarbij op inheemse vrouwen uit gemarginaliseerde gebieden. Zo wou hij het geboortecijfer in de armste streken van Peru terugdrijven.

Gedwongen sterilisaties

Tussen 1990 en 2000 werden zo’n 363 000 inheemse Peruaanse vrouwen gedwongen gesteriliseerd. Inderdaad, gedwongen. Aangezien het sterilisatiebeleid van Fujimori gericht was op de inheemse bevolking, die dus inheemse talen sprak, konden de vrouwen de toestemmingsformulieren voor sterilisatie die in het Spaans opgesteld waren niet lezen. Veel vrouwen die wel Spaans konden, waren analfabeet. Niemand had een idee van waar ze precies voor tekenden.

Foto’s van de vermoorde achtjarige Javier Ríos Rojas zijn in elke mars te zien.

© Maxime Degroote​

Bovendien werden ze voorgelogen over de sterilisaties, werden ze onder andere wijsgemaakt dat ze omkeerbaar waren. Vrouwen belandden onder het mes wanneer ze eigenlijk voor heel andere medische problemen naar het ziekenhuis kwamen. Sommige vrouwen werd verteld dat hun kinderen in het ziekenhuis geen eten meer kregen tot ze zich lieten steriliseren. Er werd hun geen keus gelaten.

“Na de operatie werden we in een zaal achtergelaten als dode schapen” - Lucila Pacheco, gesteriliseerde vrouw uit Chumbivilcas

In een video die Derechos Humanos Sin Fronteras, partnerorganisatie van Broederlijk Delen in Peru, deze week publiceerde, getuigde Lucila Pacheco uit Chumbivilcas over hoe zij jaren geleden gesteriliseerd werd. ‘Na de operatie werden we in een zaal achtergelaten als dode schapen. We kregen geen hulp of medicatie en stonden doodsangsten uit. We waren gezonde vrouwen tot we die dag naar het ziekenhuis gingen. Maanden moesten we in bed blijven, sommige vrouwen wel een jaar. Ik kan nog steeds niet lang zitten. Alles doet nog steeds pijn en we hebben nog steeds medicatie en grondige controles nodig. Ik ben bang dat ik zal sterven en mijn kinderen zal achterlaten.’

En dat is slechts één getuigenis. Bijna 400 000 vrouwen die dat moesten ondergaan. Verschillende vrouwen die de operatie niet overleefden. Niet verwonderlijk dus dat, na al die gebeurtenissen, een aanzienlijk aantal Peruanen allesbehalve goede herinneringen overhoudt aan het bewind van Fujimori. En dat ze hun kalkoen laten staan om hun ongenoegen te uiten over de verleende gratie aan de man.

Weg met alle corruptie

Een gratie die verleend werd vlak nadat Kenji Fujimori, zoon van de oud-president, de presidentsfunctie van de huidige president Pedro Pablo Kuczyski (PPK) veilig stelde.

PPK kwam afgelopen maand in opspraak in een groot corruptieschandaal waaruit bleek dat hij steekpenningen had aangenomen van het Braziliaanse bouwbedrijf Odebrecht, en het bedrijf in ruil aan grote bouwopdrachten voor de Peruaanse overheid had geholpen.

Gevolg? Het ontslag van PPK werd opgeëist. Uiteraard vooral door de oppositie – onder wie de dochter van Alberto Fujimori, Keiko, die de presidentsverkiezingen vorig jaar met 48 procent van de stemmen nipt verloor van PPK. Dat hoewel zij, net als ex-presidenten Toledo, Humala en Garcia, eveneens betrokken was bij het corruptieschandaal.

Protestmars 28 december: ‘Wij zijn de dochters van de vrouwen die je niet hebt kunnen steriliseren’

© Maxime Degroote​

Het presidentschap van PPK hing aan een zijden draadje. Minder dan een week voor de gratieverlening trokken de antifujimoristen uit Peru nog de straat op. Niet omdat ze PPK zo graag aan de macht hadden, wel om de democratie te beschermen. En om koste wat kost te vermijden dat er opnieuw een Fujimori – Keiko in dit geval – het land zou regeren. “Weg met alle corruptie in onze regering”, klonk het.

Deal gesloten

Vlak daarna kreeg de protesterende massa deels hun zin toen Fujimori’s jongste zoon Kenji en enkele van zijn partijleden zich van de stemming omtrent de afzetting van PPK onthielden en zo het presidentschap van PPK redden, maar vooral het land beschermden van een tweede tijdperk onder het Fujimorisme.

De deal tussen Kenji en PPK lijkt de straffeloosheid van de corruptie veilig te stellen.

Maar amper een week later zag je diezelfde massa weer op straat, dit keer om het aftreden van PPK op te eisen. Want PPK had de antifujimoristen, die zich voornamelijk achter hem schaarden om het Fujimorisme te vermijden, tegen zich in het harnas gejaagd door Fujimori vrij te laten. Fujimori, de vader van het parlementslid dat PPK van zijn ondergang redde. Niet verwonderlijk dat PPK en Kenji ervan verdacht worden een deal te hebben gesloten. Die deal lijkt bovendien de straffeloosheid van de corruptie veilig te stellen, gezien ook Kenji´s zus Keiko en verschillende oud-presidenten bij het schandaal betrokken waren.

Het officiële statement van PPK voor de gratieverlening was dat Fujimori, die tongkanker en hartproblemen heeft, op sterven lag en een behandeling in het ziekenhuis nodig had. Slechts een paar dagen na zijn vrijlating verklaarde diezelfde ´stervende´ Fujimori vanuit het ziekenhuis echter dat zijn gezondheid er plotseling razendsnel op vooruit ging. Verbazend nieuws was dat niet meer nadat zijn arts op 25 december al verklaarde dat Fujimori helemaal niet zo dringend medische hulp nodig had. Inmiddels heeft de man het ziekenhuis zelfs al verlaten en woont hij in een luxueuze villa van 5000 dollar per maand, wat in Peru uiteraard ook niet op applaus onthaald wordt.

Dertigduizend demonstranten

PPK haalde zich met zijn presidentieel pardon de woede van de hardnekkige antifujimoristen op de hals. Op 28 december organiseerden zij voor de derde keer in vijf dagen een protestmars. Meer dan 30 000 protesteerders vulden die dag de straten van Lima, 3000 demonstranten met luide stemmen en geconcentreerde blikken jaagden de toeristen in Cusco de stuipen op het lijf. Weg met het Fujimorisme. En weg met PPK.

Ook artiesten lopen mee in de protestmarsen.

© Maxime Degroote​

Ik kon mijn ogen amper geloven. Pas toen de Plaza de Armas in Cusco ´s avonds eindelijk leeg begon te sijpelen, vond ik mijn collega´s terug in de massa. Alle partnerorganisaties van Broederlijk Delen in Cusco hadden meegelopen in de mars. Meer dan 5000 protestanten in Cusco op de been, verspreid over vijf dagen. Bijna tien keer zoveel man in Lima. Het was een succes, al was ook daar niet iedereen het mee eens.

‘Vind je dat veel,’ meende iemand naast ons, ‘Lima is een miljoenenstad. Dertigduizend man is niks. Daarbij bereik je hier niks mee. De gratie is al verleend. Het is te laat, verspil je tijd niet.’

Of er een internationaal vonnis kan komen blijft de vraag, maar er is hoop en er zijn mogelijkheden.

Inderdaad, in een stad met zeven miljoen inwoners is dat aantal misschien niet zo groot als het voor mij lijkt. Maar dertigduizend man op de been in één enkele stad blijft veel. En het zou wel eens heel veel nut kunnen hebben, in plaats van tijdverspilling te zijn.

Verschillende mensenrechtenorganisaties, waaronder APRODEH en het Instituto de Defensa Legal (IDL), partners van Broederlijk Delen, spraken het Inter-Amerikaans Mensenrechtenhof namelijk reeds aan en wezen hen op de internationale mensenrechtenverdragen die de Peruaanse regering momenteel aan hun laars lapt. Of er een internationaal vonnis kan komen blijft de vraag, maar er is hoop en er zijn mogelijkheden, dus blijft het belangrijk de aandacht te blijven trekken.

Belgisch Fujimorisme

En daar lijken ze voorlopig nog niet mee op te houden. Deze middag trekt een groot deel van Peru opnieuw de straat op. Verschillende gesteriliseerde vrouwen reizen urenlang vanuit afgelegen gemeenschappen naar Cusco om hun stem te laten horen, mensenrechtenorganisaties zijn al dagen bezig met opvallende en pakkende spandoeken te schilderen. Er wordt een nog grotere opkomst verwacht dan twee weken geleden. Peru geeft niet op.

Hebben wij ook geen koning gehad die de grootste horrorpraktijken op zijn geweten heeft?

Tijdens de vorige mars vroeg een collega me naar de geschiedenis van mijn land. Hebben wij ook geen koning gehad die de grootste horrorpraktijken op zijn geweten heeft?

Met het schaamrood op de wangen moest ik bekennen dat België vroeger een koning had die tien miljoen mensen de dood in joeg voor zijn persoonlijke rijkdom, die de handen van onschuldige kinderen afhakte omdat hun vaders niet genoeg rubber verzamelden. Die verantwoordelijk was voor slavernij, voor volkerenmoord, martelingen, verkrachtingen, ontvoeringen.

Aankondiging voor de protestmars op donderdag 11 januari

© Derechos Humanos Sin Fronteras​

De onvermijdelijke tweede vraag volgde.

‘En hoe gaan jullie daarmee om?’ Meer schaamrood. Wij kijken naar hem zoals de fujimoristen naar Fujimori kijken. We hebben collectief besloten ons te focussen op de goede verwezenlijkingen van onze Leopold II, we kiezen ervoor het kwaad te negeren. Beelden van hem sieren ons land en we wonen met trots in straten naar hem vernoemd.

‘Het samenhorigheidsgevoel is al lang niet meer zo groot geweest. We vormen één blok tegen de regering. Samen.’

Plots is de protestmars wel heel confronterend. De Peruanen rond me blijven wél gerechtigheid eisen voor het verleden. En zijn voorlopig niet van plan op te geven. Rond me hoor ik de kreten ´Wij zijn de dochters van de vrouwen die je niet kon steriliseren’, of ‘Wij zijn de kinderen van de studenten die je niet kon doen verdwijnen´. Peru maakt zich samen op voor een lange strijd.

‘Ik zou moeten zeggen hoe slecht ik me voel, maar ik ben gelukkig’, zei iemand deze week in een bijeenkomst. Verbazing alom. Tot de man verder sprak. ‘We organiseren ons. Het samenhorigheidsgevoel is al lang niet meer zo groot geweest. We vormen één blok tegen de regering. Samen. We dragen allemaal ons steentje bij op de manier dat wij dat het best kunnen. Door poëzie, door kunst, door muziek, door protestmarsen, door politieke acties. We zijn één. En dit keer stoppen we niet voor we ons Peru weer terug hebben. Tot Fujimori terug in de gevangenis zit en PPK de macht kwijt is.’

Peru vecht. En Peru zal voorlopig nog blijven vechten.