“‘Poëzie in de klas brengt de hele wereld met zich mee’

De OKAN-klas van Lies Gallez

© Lies Gallez

Poëzie in de OKAN-klas brengen, doet meer dan alleen het Nederlands onder de knie krijgen. Het maakt ruimte voor verhalen en gevoelens waar zovele leerlingen die oorlog of armoede ontvluchtten mee kampen. Leerkracht Lies Gallez roept haar collega’s daarom op om hetzelfde te doen, want ‘we hebben meer dan ooit verhalen nodig, en al zeker die van onze nieuwkomers.’

Al vier jaar probeer ik met anderstalige nieuwkomers in de OKAN-klas gedichten te schrijven. Dit jaar wilde ik met hen heel graag deelnemen aan de Schrijfprijs NT2. Het leek de ideale uitdaging voor mijn leerlingen. Niet alleen wat taal betreft valt veel te leren van het schrijven van een gedicht, gedichten geven ook de kans om een levensverhaal de klas binnen te brengen.

Herman de Coninck had gelijk toen hij zei dat poëzie in essentie nergens toe dient. Gedichten hebben niet één specifiek nut, zoals dat in onze utilitaristische maatschappij meestal het geval is.

In de eerste plaats laten gedichten anderstalige leerlingen anders naar de Nederlandse taal kijken, omdat er vaak beelden en woorden zijn die zij nog niet begrijpen. Anderstaligen leren in de klas eerst functionele taal die hen helpt bij het leiden van hun dagelijkse leven in hun nieuwe land.

Zo komt woordenschat van de school, het huis, de gezondheid, gevoelens en zichzelf voorstellen op de eerste plaats. Gedichten gaan uiteraard verder dan het louter aanleren van nieuwe woorden. Via beelden willen gedichten op de tweede plaats niet alleen gevoelens benoemen, zij willen de ervaring van dat gevoel aan hen (terug)geven.

“Mijn poëziemusuem”

Een voorbeeld: dit schooljaar liet ik mijn leerlingen kennis maken met poëzie door de banken in de klas te verplaatsen en hen uit te nodigen in “mijn poëziemuseum”.

Op alle banken had ik geprinte versies van mijn lievelingsgedichten gelegd. Vooraan lag een stapeltje van mijn favoriete dichtbundels. Ze kozen elk het mooiste gedicht uit en lazen het luidop voor. De ongekende woorden legde ik uit.

Poëzie fleurt ook de saaie, grijze klasmuren op.

Ik hing een papier van een poëziekast aan de muur. Elke lade was een trucje om hun potentieel gedicht beter te maken. Zo leerden ze begrippen als rijm, vergelijking, metafoor en personificatie. Vervolgens probeerden ze die trucjes uit en hingen we de muren vol voorbeelden.

Ook daar schuilt een nut, poëzie fleurt saaie, grijze klasmuren op.

De sleutel van mijn toekomst

Geef me de toekomst.

In België.

Later is mijn Nederlands perfect.

Ik zal Frans en Engels leren.

Talen zijn de sleutels van mijn dromen.

Mijn toekomst wacht op mij.

Mijn toekomst opent een nieuwe deur.

Ik ben blij als een vlinder.

Jan, 15 jaar, uit Syrië

Verdieping via verhaal

Uiteindelijk probeerden al mijn leerlingen een gedicht te schrijven. Voor sommigen onder hen, die als analfabeet naar België kwamen, was dat een helse opgave.

De meest voorkomende moeilijkheid was niet een gebrek aan inspiratie of woordenschat, maar eerder om wat ze neerschreven met zichzelf te verbinden of om er een gevoel in te plaatsen.

Voor leerlingen die uit een oorlogssituatie of armoede gevlucht zijn, is dat voelen vaak niet gemakkelijk. Het kan hen in verdriet of angst katapulteren en hen terugbrengen in situaties waar ze liever niet meer aan denken omdat ze er letterlijk voor gevlucht zijn.

Schrijven is een manier van mooier en beter maken, maar grijpt ook terug naar wat pijn doet of verdrietig maakt.

Als leerkracht zie je in de klas vaak maar het spreekwoordelijke topje van de ijsberg. Gedichten geven, als het meezit, een zeldzame inkijk in hun gevoelswereld. Schrijven is een manier van mooier en beter maken, maar grijpt ook terug naar wat pijn doet of verdrietig maakt.

Ter verduidelijking, ik ben ervan overtuigd dat door het lezen en schrijven van poëzie iedereen beter wordt. Bij anderstaligen wil ik graag toevoegen dat het niet alleen het stimuleren de Nederlandse taal ten goede komt. Dat staat vaak voorop, maar niet per se altijd.

De inkijk brengt hen ook terug naar hun eigen verhalen en roots. Een volwaardige integratie van die verhalen in hun nieuwe thuisland hebben ze nodig om zich hier volledig thuis te kunnen voelen.

De tol van een integratietraject zou nooit mogen betekenen dat zij hun verleden en verhalen opbergen en het er nooit meer met iemand over hebben. Nochtans gebeurt dit vaker dan wij vermoeden. Met onder andere allerlei psychische problemen als uitkomst.

Gedichten zijn een ideale manier om ruimte te creëren voor die belangrijke verhalen. Er is het taalplezier van het vinden van een mooie zin of een kleurrijk beeld. Maar vaker nog is het mooi om te zien hoe ze in het delen van hun gedichten en dus ook hun gevoelens, elkaar en deze wereld, ook die waaruit ze gevlucht zijn, beter begrijpen. De verdieping van hun gevoelens zorgt voor verbinding.

De tijd

Mijn toekomst is niet hier maar in Syrië.

Mijn land zonder oorlog is als

een mooi schilderij.

De huizen hebben grote tuinen.

Het gras is er groen als

de ogen van mijn broer.

Mijn land is mijn moeder.

Ik ben haar kind.

Wij zijn als maan en zon.

Mijn toekomst schrijft een nieuw leven.

Mijn toekomst proeft mijn dromen.

Sidra, 14 jaar, uit Syrië

Allemaal winnaars

Drie van mijn twaalf leerlingen maken kans op een prijs tijdens de uitreiking van de Schrijfprijs NT2 in Antwerpen. Nominaties die hen deden stralen van trots.

Maar het doel van het schrijven was nooit het wegkapen van een podiumplaats. Als er al een doel was, ging het om het leren schrijven van gedichten in hun tweede of soms derde taal. Al mijn leerlingen dienden een gedicht in. Voor mij zijn ze daarom allemaal winnaars.

Ook volgend jaar plan ik opnieuw hetzelfde te doen, en ik hoop dat vele andere OKAN-leerkrachten met mij mee die uitdaging aangaan. We hebben meer dan ooit verhalen nodig, en al zeker die van onze nieuwkomers. Zij brengen een hele wereld met zich mee.

Gedichten geven de mogelijkheid om nieuwe brugjes tussen elkaar en elkaars levensverhalen te bouwen en zo te blijven zoeken naar die noodzakelijke verbinding. Elke dag een beetje, en zo steeds een beetje meer.