“‘Pole, magie in Swahili’

‘Pole’, zegt de redder wanneer ik uit het zwembad kom.

‘Pole’, zegt de winkelier wiens piepkleine winkeltje ik met de handen vol buitenwandel.

‘Pole’, zegt mijn buurvrouw nadat ik thuiskom na een werkdag.

Pole, het gaat over de tongen en recht naar het hart.

Mijn Swahili reikt voorlopig niet verder dan begroetingen en beleefdheden, hier en daar een woord dat ik uit de lucht heb geplukt. Maar pole is het woord dat onmiddellijk bleef hangen. Het woord dat zindert in je oren, kleeft aan je vingers, je hart omsluit. Pole is hoe empathie en respect voelt, ook mocht het niet moeten worden uitgesproken.

Smeltkroes

Swahili is de een van de Bantu-talen die in Oost- en zuidelijk Afrika op grote schaal wordt gesproken. Het in de lingua franca in onder andere Kenya, Oeganda, Rwanda, Burundi en Tanzania. Historisch gezien heeft Swahili heel wat woorden ontleend aan het Duits, Portugees, Engels en Frans. Het is de talige smeltkroes die de Oost-Afrikaanse Gemeenschap kenmerkt.

Swahili is de talige smeltkroes die de Oost-Afrikaanse Gemeenschap kenmerkt.

Grammaticaal gezien kent het Swahili geen grote complexiteit, noch is uitspraak problematisch. Het staat bol van begroetingen en small talk, niet zozeer om leegte te vullen, dan wel om respect en interesse te tonen. Begroetingen zijn een big deal. Al ben ik zelf een complete beginner wat Swahili betreft, uit gemak heb ik me de basisbegroetingen alvast eigen gemaakt. Mijn favoriete woord is pole, nu al.

I feel your pain

Ik hoorde pole voor het eerst uit de mond van Mama Aikunda Sia, de huishoudster. Ik kwam thuis na een van mijn eerste werkdagen, zichtbaar moe. Mama Aikunda Sia opende de deur, nam mijn tas aan, legde haar benige hand op mijn schouder en zei pole. Ik gokte wat het zou kunnen betekenen. Het is iets als ‘Sorry dat je moe bent, het is duidelijk een lange dag geweest.’ Of: ‘Sorry dat je moest werken.’

Jawel, dat alles was geprangd in dat ene woord dat sprak van een oprecht medeleven. Hoewel de leefwereld van Mama Aikunda Sia, een oudere dame die deel uitmaakt van een van de drie grote stammen uit het Kilimanjarogebied, in alle opzichten verschilt van de mijne, kersverse mgeni (buitenlander) uit een ver en vreemd continent, toch vinden we raakpunten, en pole is er één van. De empathie, het meevoelen van Mama Aikunda Sia overstijgt moeiteloos onze leefwerelden.

Het begon me op te vallen hoe vaak pole wordt gebruikt. De sympathieke man die elke dag mijn klaslokaal komt schoonmaken en die niet had verwacht dat ik er op vrijdagmiddag nog aan het werk zou zijn, kwam binnen met een minzame pole.

Schouderklop

De Indiër van het piepkleine winkeltje waar ik al een paar keer iets kocht, zegt zacht pole terwijl hij me de hand drukt, hoewel mijn boodschappen door het jonge winkelhulpje naar de wagen worden gebracht. Het lijden aan mijn kant was hier erg beperkt. En toch. Pole.

Pole is een uniek Swahili woord waarin de attitude van de spreker wordt gereflecteerd.

In de talen die ik meester ben is er geen equivalent voor pole, niet in woordenschat en meestal ook niet in houding. Pole is een uniek Swahili woord waarin de attitude van de spreker wordt gereflecteerd. De Tanzanianen, om een voorbeeld te geven, zijn een warmhartig volk dat oprecht sympathie toont en je een warm hart toe draagt, ook de mgeni die bij wijlen verdwaasd door de straten drentelt.

Met pole worden bruggen tussen leefwerelden geslagen. Pole is de mantel die Tanzania om je schouders legt wanneer de avond kilte brengt, de schouderklop wanneer je die kan gebruiken.