“‘Raki en rellen: wanhoop en geweld in Griekse vluchtelingenkampen’

© Robbe Vandegehuchte

Lucie Blondé, 28

Senior Doctor – The Boat Refugee Foundation (BRF)
F_ounder_ – Docsforclimate
Postgraduaat Tropische Geneeskunde
Board member – Een Hart voor Vluchtelingen
Medical Doctor – Violett vzw (sekswerkers) / Dokters van de Wereld
Detention Doctor – Gevangenis De Nieuwe Wandeling (Gent)
Activist – o.a. Climate Express

Lucie (28) zet zich op meerdere continenten in voor mens en planeet. Medische missies brachten haar in Nicaragua, Nepal, Spanje, Frankrijk, Turkije en Griekenland. De goesting voor avontuur doet denken aan een vrouwelijke Gael García Bernal in de film The Motorcycle Diaries.

Ze is net terug van Moria, het kamp op Lesbos waar Lucie voor de zesde keer sinds 2016 als vrijwillige arts de nachtdienst verzorgde. ‘Ik heb nog nachtmerries. Maar ik trek me op aan mensen die blijven strijden. De kampen in Europa zoals Calais of Lesbos, dat zijn de ergste plekken waar ik ooit heb gewerkt. Wat ik daar gezien heb, ging veel verder dan Latijns-Amerika of Nepal.’

Vandaag zitten de mensen vast, sommigen hebben pas een eerste gesprek over hun status in 2022.

Moria werd ooit gebouwd voor 3.000 mensen, nu zijn er 20.000. Elektriciteit en water zijn schaars, het afval blijft liggen. ‘In theorie is Moria een gestructureerd vluchtelingenkamp, met Europees geld en Europese hulpverleners. Maar, gezien de overrompeling, werkt het gewoon niet meer. Ik denk dat Europa het kamp een beetje gebruikt als afschrikbeleid. Europese landen hebben er weinig baat bij de situatie op te lossen, dat zou meer inspanningen betekenen. Op het eiland zelf is iedereen boos op Europa.’

‘In 2015 waren er op Lesbos nog tal van gemotiveerde burgerinitiatieven en ngo’s. Vluchtelingen kwamen met duizend per dag. Het was toen een doorstroomkamp: na enkele maanden trok men verder naar het vasteland. Vandaag zitten de mensen vast, sommigen hebben pas een eerste gesprek over hun status in 2022. De sfeer wordt donker, conflicten nemen toe. Ik ben een beetje bang om terug te keren, al wou ik de laatste keer echt niet weg.’

Lucie stelt steevast dat het probleem op Lesbos verder vertakt is dan het eiland, dan de Turkije-deal en Europese geopolitiek. ‘Mijn werk in het kamp is slechts onderdeel van een grotere strijd. Gezondheid en klimaat gaan hand in hand. Daarom sta ik vooraan in de klimaatbeweging bij Climate Express, als initiatiefnemer bij Docsforclimate en als ‘street medic’ tijdens protestmarsen.’

’s Nachts op de spoed

‘Het voelt alsof je in een jungle zit, maar je zit in Europa. Dan denk je: hoe kan dit?’

‘Vorige week is er nog een zestienjarige gestorven door messteken over de hele borststreek. Wij zien dat soort gevallen elke shift, daarom kunnen we ’s nachts het kabinet niet sluiten. Als iemand met zo’n wonde in België op de spoedafdeling binnenkomt, springen er meteen vijf chirurgen op. Achteraf staat er een compleet traumateam paraat. In Griekenland kunnen we dan enkel stabiliseren en zuurstof geven, de wonde dichtmaken en hopen dat er een ambulance is. Als die bezet is, moeten we een taxichauffeur vinden die niet vies is van wat bloed. Dat is onmenselijk. Het voelt alsof je in een jungle zit, maar je zit in Europa. Dan denk je: hoe kan dit?’

De Bootvluchtelingenorganisatie waar Lucie voor werkt, is de enige organisatie die spoedgevallen ‘s nachts opvangt. Rond haar post staan duizenden geïmproviseerde tenten, verspreid tussen de olijfgaarden, op houten paletten tegen de ijzige ondergrond.

Veel dokters zijn er niet op de Griekse eilanden. Zeker niet ’s nachts, wanneer enkel de politie soms kan beslissen of een geval levensbedreigend genoeg is om een arts op te trommelen. Anders moeten mensen tot negen uur ‘s morgens wachten als de kliniek opent. Vanaf halfzeven staan er al mensen in de rij.

De jonge arts vertelt over baby’s met “de Moria-griep”, zwangere meisjes, mannen met messteken, over mensen met hallucinaties en paniekaanvallen door slaapgebrek of trauma’s. Na aankomst op de spoeddienst krijgen de patiënten een label: groen of geel, en rood voor de zwaarste gevallen die meteen een operatie nodig hebben. Op een dag zijn er 180 tot 250 patiënten.

Mensen die instaan voor de vertalingen tussen dokters en wildvreemde patiënten zijn ondertussen volleerde verplegers. Uit pure noodzaak. Zonder verpinken dienen ze zuurstof toe en voeren ze andere ingrepen uit, alsof ze onderdeel zijn van een getraind traumateam.

© Tessa Kraan / BRF

Living the good life

‘De eerste nachtshiften op Lesbos waren – als dokter – een schitterende ervaring. Je werkt samen met dokters van over de hele wereld. Je staat rustig op met zicht over het prachtige eiland, even zwemmen in de zee. Raki drinken, feta eten, en dan hups, terug naar de realiteit. We starten in de namiddag en werken door tot de ochtend. Tijdens mijn eerste verblijf sliepen we nog in een tentje middenin het kamp. Als er diep in de nacht een noodgeval binnenkwam, was het kabinet meteen klaar. Daar slapen, is nu te gevaarlijk.’

‘In het begin kwamen er veel Grieken helpen op de eilanden. Ze zaten zonder werk door de crisis: leraars Engels, advocaten, yoga-coaches… De animo was enorm. Lege hotels – waar niemand meer kwam uit schrik voor de vluchtelingen – werden omgevormd tot B&B’s voor ngo’s. Je had een extravagante gemeenschap van ngo’s, anarchisten en de LGBT-community. Zij boden hulp aan bijvoorbeeld mensen die hun land ontvluchten uit angst voor vervolging vanwege de geaardheid.’

‘Gezondheid hangt niet alleen af van bacteriën en virussen. Gezondheid hangt af van allemaal sociale determinanten zoals behuizing, proper water en voeding. En dat hebben ze daar niet. Dus ik voel me een beetje onmachtig, gefrustreerd ook. Je geeft iemand antibiotica, maar de tent van die persoon staat wel onder water. Dan wordt het moeilijk om iemand te genezen. Het voelt aan als dweilen met de kraan open.’

© Tessa Kraan / BRF

Het effect van duisternis

De situatie ontaardt al langer op de eilanden. Lucie legt de oorzaak deels bij de Turkije-deal. ‘Vandaag is alles zwarter geworden. In maart 2016 sloot Europa een deal met Turkije om migranten sneller terug te sturen, de situatie kantelde helaas. Dat was een controversiële deal. Ik weet niet goed wat erover te denken, want in de praktijk is die slechts half uitgevoerd.’

‘Griekenland geeft vluchtelingen de kans om de correcte procedure te doorlopen. Dat is goed. Maar het wil zeggen dat de mensen vast blijven zitten. Het kamp barst uit haar voegen. De levensomstandigheden zijn vreselijk. Je zou een hond zelfs niet zo willen laten leven. Het is ziekmakend, letterlijk en figuurlijk.’

‘Zonen houden om beurten de wacht aan de tent, om zussen en moeders te beschermen.’

‘Je komt binnen in Moria, en het lijkt alsof je terechtkomt in de gelijknamige mijn van The Lord of the Rings. Wacht, nee. Het is nog erger. Het is alsof je in Azkaban binnenkomt, de gevangenis uit de Harry Potter-reeks. Alle leven lijkt uit je te worden weggezogen. Overdag valt de sfeer nog mee, maar de nacht boezemt angst in. Zeker tijdens de winter.’

Wanhoop en geweld heersen in het kamp. Verhalen over deportaties doen de ronde. Onzekerheid consumeert de mensen. Een toilet wordt gedeeld door 300 mensen. Betrouwbare elektriciteitstoevoer is er niet, wat een enorme impact heeft op de nachtelijke consultaties van de artsen en op de algemene veiligheid.

De duisternis brengt gevaar. Vrouwen durven hun tent niet uit. ‘Ze dragen soms een pamper om ’s nachts niet naar het toilet te moeten gaan. Zonen houden om beurten de wacht aan de tent, om zussen en moeders te beschermen.’ Er is de constante dreiging van seksueel geweld. Ook verveling verhit de gemoederen. Vluchtelingen én lokale bewoners krijgen het regelmatig aan de stok met de Griekse politie.

‘Lesbos is een kruitvat, een soort mini Midden-Oosten. Er zitten Taliban, Perzen, IS-strijders, zwarten en mensensmokkelaars. Dat alles in heel precaire omstandigheden. Mensen zijn hopeloos, ze beginnen zwaar alcohol te drinken. Conflicten loeren constant om de hoek. Als je vier uur moet aanschuiven voor een douche of wat bonen, en iemand steekt je voorbij, dan zal je je plaats niet zomaar opgeven. Zeker niet als uw kind honger heeft.’

© Tessa Kraan / BRF

De locals van Lesbos

Elke dag wordt de sloppenwijk groter, want zelfs met de gevaarlijke zee komen er wekelijks mensen aan. Wanneer de situatie implodeert, zullen vooral de meest kwetsbaren getroffen worden. Naar de buitenwereld toe zal het effect weinig voelbaar zijn.

De inwoners van Lesbos hebben vluchtelingen vroeger altijd met open armen ontvangen. Toch lijkt er bij hen nu iets gebroken.

Afgelopen week botste de Griekse politie met de inwoners van Lesbos. Nieuwe kampen, opgedrongen door de regering, zien die niet zitten. Voor de bouw van detentiecentra wilde Athene overgaan tot landonteigeningen. De oorspronkelijke eilandbewoners willen dat alle asielzoekers naar het vasteland worden overgebracht. Ze hebben schrik om als racist te worden neergezet wanneer ze hun eisen verduidelijken.

Tegen Nederlandse journalisten verklaarde de lokale bevolking: ‘Wat op de velden stond, is kapot of gestolen. Daar leefden we van. We staan machteloos. Mensen kunnen dit niet meer aan. We zijn ons gewone leven kwijt. Na het werk gingen we koffie of een glas ouzo drinken. Maar nu moeten we naar huis om onze spullen te beschermen.’ Een burgerwacht bewaakt voortaan enkele toegangswegen naar de dorpen. Voor de 80.000 inwoners is de maat vol.

Kostbare olijfbomen, soms een eeuw oud, worden als brandhout gebruikt, vaak tot spijt van de houtdieven zelf. Beveiliging is er amper voor de mensen, laat staan voor de bomen. De inwoners van Lesbos hebben vluchtelingen vroeger altijd met open armen ontvangen. Toch lijkt er bij hen nu iets gebroken. Ze willen hun eiland terug, ongeacht hun politieke voorkeur.

© Tessa Kraan / BRF

‘Ik blijf vasthouden aan een positief beeld’, zegt Lucie. ‘Maar je voelt wel dat het onhoudbaar wordt. Dat is normaal, 20.000 migranten, dat kan je moeilijk jaren dragen als gemeenschap. Er is één hospitaal en twee ambulances voor heel Lesbos. De prevalentie aan pathologieën die de mensen in het kamp hebben, is tien keer hoger dan bij de gemiddelde Griek. Mensen zijn ondervoed en getraumatiseerd. Logistiek krijgt men dat niet meer gebolwerkt.’

Als we Lucie vragen wat haar kracht geeft om vol te houden, moet ze niet lang nadenken. ‘Op een bepaald moment brak er een brand uit in een container met 30 slapende mensen, middenin het kamp. De brandweer kon niet aan het vuur omdat alles volgebouwd is. Dus kwamen de vluchtelingen zelf in actie. Ze sprongen in het vuur om geknelde mensen te bevrijden en blusten met gevaar voor eigen leven. Velen liepen ernstige brandwonden op. ‘We hebben tenminste iets geprobeerd’, zeiden ze.’

‘Nadien was er een mars met alle vluchtelingen. Van de kolossale solidariteit in zulke afschuwelijke omstandigheden, krijg ik rillingen. Ze zeggen dat rampen en chaos het slechtste in de mens naar boven brengt. Maar ik zag dat het mensen net dichter bij elkaar brengt. Iedereen blijft gaan rondom mij, dat geeft energie. Belgen die kritiek hebben op de hulpverlening in Griekenland, probeer ik persoonlijke verhalen te vertellen.’

© Tessa Kraan / BRF

De échte strijd

‘De links tussen klimaat en migratie zijn nog niet veel gedocumenteerd. Toch, het is duidelijk dat we alleen met minder conflicten de migratie onder controle krijgen. En dan moeten we iets doen aan de klimaatverandering. Bijvoorbeeld, in het Syrië van 2010, net voor de Arabische Lente, heerste er een verschrikkelijke droogte. Het is moeilijke te bewijzen, maar het hangt oorzakelijk wel samen met het latere conflict in mijn ogen. Mensen hadden geen oogst meer en verhuisden naar een streek waar concurrerende politieke stromingen dominant waren.’

‘Vanaf dit jaar documenteert UNHCR de klimaatvluchtelingen. Hun aantal zal alleen maar stijgen. Er komen enkel meer gebieden bij die door klimaatverandering in conflict belanden. Als je aan de oorzaak van migratie wilt werken, moet je voor een beter klimaat strijden.’

‘De grootste vervuilers in onze samenleving dragen een verantwoordelijkheid, en net zij worden kwaad als migranten naar hier komen omwille van klimaatverandering. We hebben het probleem hier mee gecreëerd, die mensen zijn er slachtoffer van geworden. Maar, mensen krijgen geen asiel onder de noemer van klimaatvluchteling.’

‘Het argument “gezondheid” wordt vaak vergeten in het klimaatdebat. Kijk naar een fenomeen als malaria. In België zitten we dan weer met problemen rond waterkwantiteit en kwaliteit. Oude mensen sterven door hittestress. De luchtvervuiling zorgt voor heel wat doden en een verminderde levenskwaliteit door chronische longziektes.’

‘We hebben als dokter een verantwoordelijkheid omdat je patiënten wil genezen, maar ze zijn net ziek omwille van hun omgeving! Anderzijds is het een privilege om in het debat een stem te hebben. Vaak hoor je na je pleidooi als ‘Doctor for Climate’ het aloude argument dat er geen geld is. Helaas, als we in de toekomst al die mensen met klimaatgebonden gezondheidsproblemen behandelen, zal het uiteraard nog veel meer kosten.’

© Tessa Kraan / BRF

Lucie vindt dat artsen meer moeten wakker liggen van het klimaat. Ze haalt het gerenommeerde wetenschappelijke tijdschrift The Lancet aan, dat klimaatverandering de grootste bedreiging voor de gezondheid noemt. ‘Als duizenden wetenschappers het zeggen, moeten dokters daar rekening mee houden. Omdat het over preventief werk gaat, lijkt het in de eerste plaats niet dringend. In België zijn dokters beter in het genezen van acute gezondheidsproblemen, ze zijn minder goed in ziektepreventie en gezondheidspromotie.’

Welke klimaatacties heeft Lucie concreet in het vooruitzicht? Ende Gelände (Einde van het Territorium) in Duitsland. ‘Er zijn verschillende kleine groepen met acties in het buitenland die ik steun. Dat kan gaan over burgerlijke ongehoorzaamheid zoals het bezetten van koolmijnen of havens. Via Docsforclimate probeer ik vooral te lobbyen in eigen land. Zo kunnen we een beetje wegen op het Belgisch beleid.’

‘Ik vrees wel dat de beweging op haar gat dreigt te gaan zitten. Cynisme overheerst als ik de beleidsbeslissingen zie die genomen worden door onze verkozenen. Daarnaast is er nog het geweld op sommige acties, de politie, dat vreet energie. Toch, het werkt inspirerend. Je ziet dat je verandering kan teweegbrengen. Dat je sterker staat dan je denkt. Ik kon vroeger soms denken dat mensen die voor het parlement zaten nogal belachelijk waren. Maar ik voel verandering, en we blijven hoopvol.’

Dit artikel verscheen eerder op Uitlander.org