“‘Zuid-Afrika: Shit is going to hit the fan’

‘Ladies and gentlemen, honorable members of the media, on behalf of Eskom we have an important announcement. There is a good news and a bad news. The bad news is: shit is going to hit the fan. But do not worry, the good news is: the fan will not be working. There will be load shedding in your municipally tomorrow from 08:00 until 10:00 and from 18:30 until 20:30. We thank you for your understanding.’

Een satirische, maar geslaagde stunt van een lokaal marketingbureau dat de voorbije dagen op de Zuid-Afrikaanse voicemails te horen was. Elke Vodacom klant kreeg namelijk een bericht op zijn mobieltje dat hen waarschuwde voor weer maar eens de volgende stroomstoring.

Waar België de hele winter voor vreesde, is een dagelijkse realiteit geworden in de provincies van de Regenboognatie. Sinds 2005 kampt het land namelijk met een elektriciteitstekort dat wijken, dorpen en steden voor enkele uren per dag zonder de geliefde airco zet. Maar toch is dit tekort geen donderslag bij heldere hemel. Zo waarschuwde het Zuid-Afrikaanse ministerie van Mineralen en Energie reeds in de jaren ‘90 voor eventuele stroomtekorten. Onvoldoende investeringen van de overheid, het uitblijven van initiatieven uit de private sector en de groeiende energieconsumptie van de zware industrie liggen aan de grondslag van het huidige energieprobleem. Voornamelijk de economische boom dat het land doormaakte na 1994, gepaard met een energiebeleid dat enkel op korte termijn investeringen plande, hebben sinds het verdwijnen van Apartheid ervoor gezorgd dat de elektriciteitsproducenten de vraag van zowat 28 000MW niet meer kunnen voorzien.

Het privatiseren van de energiemarkt

Om het nakende energietekort tijdens het einde van de jaren ‘90 op te lossen, vertrouwde de toenmalige regering er op dat de private sector zou investeren in nieuwe krachtcentrales. Om de privatisering van de markt te bevorderen, voerde de overheid onder Thabo Mbeki een investeringsstop in voor de nationale energieproducent. Eskom, het staatsbedrijf dat 95% van het totale hoeveelheid energie genereert in het land, kreeg zo vanaf 2001 zeer beperkte tot onbestaande fondsen om nieuwe centrales te bouwen of om de infrastructuur te moderniseren. Helaas toonde de private sector geen interesse in het project, wat Eskom het verdere monopolie op de energiemarkt verzekerde. Maar het uitblijven van overheidsgeld bleek al snel te resulteren in wat vandaag de dag ‘het zwarte gat van Eskom’ genoemd wordt. De huidige regering onder Jacob Zuma houdt er echter een andere theorie op na.

Energiecentrales als dominostenen

Load shedding, of het gradueel uitschakelen van de elektriciteitsvoorziening gedurende enkele uren per dag, is het laatste jaar schering en inslag over heel Zuid-Afrika. Hoewel het land al langer gewoon was aan occasionele black-outs, voerde Eskom het aantal load sheddings de laatste maanden verder en verder op. Reden hiervoor is het uitvallen van meerdere krachtcentrales. In 2005 beschadigde een losgekomen schroef de rotor van één van de turbines in de Koeberg Nuclear Power Station, de enige kerncentrale van het land. Hoewel het akkefietje snel kon worden opgelost, blijven er tot op vandaag de dag problemen opduiken met de kerncentrale, waardoor het niet alleen door zijn nucleaire status, maar ook door zijn gevoel voor timing een zeer onbetrouwbare bron van energie geworden is.

Met een verouderde infrastructuur was de energievoorziening reeds begin 2000 gedoemd om de vraag niet meer aan te kunnen.

Met een verouderde infrastructuur was de energievoorziening reeds begin 2000 gedoemd om de vraag niet meer aan te kunnen, en het wegvallen van enkele kleinere centrales gedurende de laatste tien jaar betekende eveneens geen licht aan het einde van de tunnel voor de Zuid-Afrikaners. Op 1 november 2014 moest ook de tweede grootste energiecentrale, de Majuba Power Plant, de duimen leggen door zijn verouderde infrastructuur. Eén van de houtskoolsilo’s stortte in, waardoor de centrale niet meer kon worden voorzien van fossiele brandstoffen voor de turbines. Tot overmaat van ramp scheurde ook de tweede silo van de centrale op 20 november 2014. Toen diesel in diezelfde maand te duur werd als brandstof om energie op te wekken, sloot Eskom twee extra krachtcentrales. En hoewel de prijs voor diesel dezer dagen op het laagste punt sinds 2008 staat, zijn er geen plannen om de centrales terug te openen.

Hoewel geregeld nieuwe centrales worden geopend, zoals de Jasper Power Plant eind 2014, blijven de black-outs deel uitmaken van het leven in Zuid-Afrika. Door watertekort in de zomermaanden vielen begin dit jaar nog eens twee stuwdammen stil in de Westkaap. Aan dit tempo lijkt het energiefiasco maar geen einde te kennen, en blijkt zelfs het openen van nieuwe installaties maar een geringe oplossing te zijn. Of hoe de ene na de andere energiecentrale soms letterlijk omvalt in Zuid-Afrika, als het volgende steentje in een rijtje domino’s.

Wat wij voelen van een stroomtekort in Zuid-Afrika

Op wereldvlak lijkt een stroomtekort in Zuid-Afrika een druppel op een gloeiende plaat. De stroomtekorten hebben echter een grotere impact dan men zou denken. Zo draagt de mijnindustrie in Zuid-Afrika de gevolgen van langdurige black-outs. Als één van de grootste energieverbruikers worden mijnen stilgelegd ten tijde van energieschaarste. Door een black-out eind 2008 werden alle goud- en platinamijnen gedurende twee maanden stilgelegd of op halve kracht ingezet, wat de prijs van deze grondstoffen bijna deed verdubbelen op de internationale markten. Mijnbedrijven liepen daaropvolgend winsten mis doordat hun bedrijvigheid moest worden stopgezet. Het effect van de black-outs op de mijnindustrie is vandaag de dag nog steeds te voelen op de Zuid-Afrikaanse markt en is deels verantwoordelijk voor de stagnerende economie van het land.

Kaapstad bij nacht, één van de grootste steden onderworpen aan load shedding

© Ward Peeters

De blik naar Rusland

De overheid in Zuid-Afrika heeft met verschillende beloftes de laatste jaren geprobeerd de groeiende onrust in het land te temperen. En hoewel er veel vooruitgang is op het gebied van zonne-energie, is haar laatste wapenfeit allerminst bedenkelijk te noemen. Zo sloot de huidige regering midden 2014 een contract met Rosatom, het Russische beleidsorgaan voor atoomenergie. Rusland zal tegen 2035 acht nieuwe kernreactoren leveren aan Zuid-Afrika, waarmee het land zijn atoomkracht verviervoudigd. Kostenplaatje: 50 miljard USD, goed voor 9600MW extra. Het zal de eerste keer zijn dat Russische atoomtechnologie voet zet op het Afrikaanse continent. Of dat geld niet beter geïnvesteerd had kunnen worden in meer duurzame energie, de bouw van scholen en sociale huisvesting, daarover zijn de meningen van de Afrikaners op de straat en in het parlement verdeeld.

Geen airco, geen internet

Een directe verlossing moet men niet verwachten …

Voor particulieren, die nog geen vijfde van de totale energieconsumptie voor hun rekening nemen, is load shedding echter een dagelijkse realiteit geworden. Waar bedrijven en openbare gebouwen generatoren hebben geïnstalleerd, vallen gezinnen en kleine ondernemingen elke dag voor enkele uren zonder stroom.

Je wordt je pas bewust hoeveel je om elektriciteit geeft wanneer je het niet meer hebt. Eten kan je nog steeds bij kaarslicht, en een tasje koffie uit de fluitketel, daar zegt ook geen enkele Afrikaner nee tegen. Maar wanneer ‘s morgens en ‘s avonds het licht niet meer aangaat en het stille geruis van de airco verstomt weet je dat je maar beter een lange pauze inlast en de barbecue aansteekt.

Een mens heeft nog genoeg oerinstinct in zich om het even uit te houden zonder een koel briesje in zijn woonkamer of kantoor. Maar wanneer zowel de internetlijnen als de zendmasten voor mobiele data de geest geven, dan pas zie je een mens terugkeren naar zijn eerste natuur, de ogen opwerpend, zoekend naar het verheven wezen dat hem of haar kan bevrijden uit deze wereld zonder netverbinding. Een directe verlossing moet men niet verwachten, maar voor profetische woorden konden de Afrikaners deze week terecht op hun mobieltjes, wetende dat binnen enkele uren de shit weer even voorbij zou zijn.