“‘Slecht nieuws uit Burkina Faso’

Forces SPeciales, Burkina Faso

Anthony Alcantar_US Army_Public Domain

Op een zondagavond begin mei dit jaar kreeg ik telefoon, van De Ochtend, op Radio 1. Of ik nog altijd in Ouagadougou woonde? En of ik iets kon zeggen over de terroristische aanslagen die het land plots leken te teisteren? Er was die ochtend een aanslag gebeurd op een katholieke kerk, in Dablo, in het noorden van het land. De pastoor en een aantal gelovigen waren genadeloos afgeslacht.

Het trieste verhaal ging de wereld rond, en kreeg ook een aantal lijntjes in de Belgische pers. Mijn interventie in De Ochtend kwam er uiteindelijk niet, wegens verkiezingen, en het feit dat het allemaal iets complexer was dan alleen maar het verteerbare ‘de katholieke gemeenschap in Burkina Faso wordt geviseerd door islamistische extremisten’.

Burgers in het vizier

Enkele dagen geleden kreeg Burkina Faso weer een aantal lijntjes in de Belgische pers. Deze keer vonden 29 burgers de dood, in twee verschillende incidenten in dezelfde regio, en alweer op een zondag. Een bus reed over een artisanale mijn (IED, improvised explosive device) en ontplofte. Elders in de provincie werd een konvooi met hulpgoederen voor de interne vluchtelingen aangevallen.

Dat konvooi had in principe een militair escorte, maar door de slechte staat van de weg (het regenseizoen vormt elke niet-geasfalteerde weg om tot een immense modderpoel) hield het escorte het voor bekeken in het laatste stadje voor het vluchtelingenkamp. De voedselhulp werd van de vrachtwagen overgeladen in lichtere en meer wendbare ‘taxi-moto’s’. Hun chauffeurs en de begeleidende passagiers overleefden het niet, en een groot deel van de hulpgoederen werd door de aanvallers meegenomen.

De HANI van Burkina Faso

Het is op zich intrigerend om te zien wat er wel en niet door de wereld wordt opgepikt. Zoals een van de Burkinabè journalistes die ik op Twitter volg het zei: ‘29 doden gaan de wereld rond, maar op nog geen twee weken tijd zijn er in Burkina Faso - minstens- 62 doden gevallen, in verschillende delen van het land en in verschillende ‘categorieën’ (24 militairen, 29 burgers, 2 dozo’s (traditionele jagers), 6 gendarmes, 1 boswachter)’.

En dat is niet nieuw. Sinds het begin van dit jaar worden er bijna dagelijks mensen omgebracht. Allemaal zijn ze het slachtoffer van de fameuze HANI, les Hommes Armées Non Identifiés. Een flink deel van hen zijn wellicht islamistische extremisten, maar mogelijk spelen ook andere motieven een rol.

Verontrustend

Je kan de buitenlandse pers haar selectiviteit niet echt kwalijk nemen. De Burkinabè pers hinkt in veel gevallen nog veel verder achterop, in het bijzonder na de officiële bekrachtiging van de nieuwe strafwet (lees: Burkina Faso wordt de mond gesnoerd). Het kruisen van een aantal bronnen op Twitter levert meestal nog de beste resultaten op.

De situatie is verontrustend, erg verontrustend, zowel op het vlak van het ritme van de aanslagen, dat van de (schijnbaar?) totale willekeur in de doelwitten, en dat van de geografische spreiding. Ouagadougou is nog altijd la belle, tranquille maar uit de kaarten van bijvoorbeeld de NGO Acled Data blijkt hoe de stad langzaam meer en meer ingesloten wordt.

Faisons un Geste!

Even wraakroepend als al die vreselijke aanslagen zijn de totale inertie van de centrale overheid en de misdadige manipulatie van communicatie en informatie.

De honderdduizenden interne vluchtelingen kunnen gelukkig rekenen op heel veel steun van burgers, organisaties en lokale autoriteiten in de kleinere steden. Een groep geëngageerde burgers in Ouagadougou zette de actie ‘Faisons un Geste’ op en probeert via een mix van reportages van op het terrein en de collecte van geld en hulpgoederen zowel te werken aan correcte informatie als aan noodhulp.

Van de centrale overheid komt er bitter weinig, de “goednieuwsshow” gaat gewoon door. Zowel de financiële middelen als de communicatie staan in de eerste plaats in functie van de politieke strijd die in het verkiezingsjaar 2020 zal worden gevoerd.

Aanslagen zoals die van zondag, die door buitenlandse journalisten worden opgepikt, kan zelfs de president van Burkina Faso niet doodzwijgen, en in zulke gevallen haalt hij dus altijd weer de termen boven die iedereen intussen kent: ‘Laffe daad, veroordelen, niet opgeven, de zone wordt uitgekamd door de militairen, er komen represailles.’ Maar als het niet moet, piept hij liever met geen woord.

Vragen

Er zijn heel veel vragen. Wie zijn de HANI? Hoe is het mogelijk dat die gewapende mannen na al die tijd nog altijd ‘non identifiés’ zijn? Heeft het leger dan echt zo weinig analytische en strategische kracht dat het de vijand nog altijd niet kent? Wat wordt ons voorgehouden, wat is er werkelijk aan de hand? Het leger is duidelijk vaak ook zelf dader, al sijpelt informatie daarover maar heel geleidelijk door. Waarom maken de militairen verdachten of vermoedelijke verdachten meteen af in plaats van ze op te pakken en te berechten? Wie geeft de orders?

Antwoorden

Er zijn ook interessante aanzetten tot antwoorden, zoals in een artikel van de onafhankelijke Burkinabè veiligheidsexpert Mahamadou Savadogo. Hij maakt je wegwijs in het netwerk van gewapende groepen en in hun groeiende lokale verankering.

Savadogo wijst op de essentiële impact van de afwezigheid van de staat in grote delen van het land, en van de manier waarop de staat zich nog in groter diskrediet brengt door zelf wetteloos te moorden en door zijn onuitgesproken steun aan gewapende milities zoals de koglweogo. Hij breekt een lans voor dialoog, als alternatieve strategie naast de puur militaire.

Hoop en gemiste kansen

Er zijn hoopvolle signalen, zoals de veroordeling van Gilbert Diendere tot 20 jaar gevangenisstraf voor de staatsgreep van september 2015. Het proces duurde meer dan twee jaar, maar is een absolute primeur in de Burkinabè geschiedenis. Nooit eerder werd iemand van dat kaliber effectief veroordeeld en gestraft voor een dergelijke misdaad. Dat zoiets nu eindelijk kan, heeft een enorme symbolische waarde.

En er zijn gemiste kansen… Diendere heeft het hele proces lang gezwegen en ontkend. Hij neemt zijn unieke kennis en informatie mee naar de cel, voor twintig jaar. De mogelijk enige andere persoon in het land die een enigszins gelijkaardige kennis heeft en op zijn eentje een inlichtingendienst en instituut voor staatsveiligheid was beginnen uitbouwen, is gekortwiekt. Auguste Denise Barry werd door de huidige regering beschuldigd van plannen voor een staatsgreep, en daarna netjes aan de kant geschoven. Ook hij zwijgt nu.

Het zwijgen, het niet uitspreken, het doen alsof… Het helpt Burkina Faso geen millimeter vooruit. De kans dat het daarom de komende maanden beter gaat, is vermoedelijk, en jammer genoeg, erg klein.