Quilombolas onder druk van “groen” kapitalisme
“‘Traditionele volkeren bewaren de Cerrado’
© Mídia NINJA / Flickr (CC BY-SA 2.0)
© Mídia NINJA / Flickr (CC BY-SA 2.0)
Met de branden van de afgelopen weken was het Amazonewoud volop in de aandacht , maar heeft iemand al gehoord van de traditionele volkeren die in de Cerrado wonen? En de brandpraktijk van deze mensen? Wereldblogger Luc Vankrunkelsven was op hun congres en luisterde naar hun verzuchtingen en eisen.
In Brasília is het deze dagen nogal druk: de lancering van de nieuwe Wervelfilm in de Belgische Ambassade, het congres van volkeren in de Cerrado, met de bus naar Goiânia over en weer voor toespraken in de federale universiteit.
Ambassade
De Belgische ambassadeurs en hun medewerkers in Brasília openen al vier jaar hun deuren voor Wervel. Echt wel deugddoend. Op uitnodiging van de Ambassade met logo’s van het Distrito Federal Brasília, België, de Europese Unie en Wervel verzamelen meer dan 120 ambassadeurs, academici, activisten e.a. in de ambassade. De film- en boekvoorstelling kaderen in de Europese duurzaamheidsweek en vooral in de week van de Cerrado. De film (‘Pé na terra’ van Louise Amand), verschillende toespraken en een debat geven de avond heel wat inhoud.
Wat treft, is een oproep van de secretaris voor milieu van het Federale District, Sarney Filho: ‘We hebben niet alleen een sojamoratorium nodig voor de Amazone, maar ook een vleesmoratorium voor Amazone én Cerrado.’
In dit vleesland is dat politiek nieuws. Tijdens de receptie die volgt, wordt nog wel een beetje vlees aangeboden, maar duidelijk niet zo overvloedig als in Brazilië de gewoonte is. Belgisch bier zorgt voor een extra toets. #belgicapelocerrado 2019
Tijdens de receptie maakt een Oostenrijkse medewerker van CPT (Comissão Pastoral da Terra/Pastorale Grondcommissie) het vleesverhaal heel concreet:
11 september: dag van de Cerrado
Mijn eerste grote liefde voor Brazilië zijn de inheemse volkeren. Ik keek dan ook erg uit naar de ‘IX Encontro e feira dos Povos do Cerrado. Pelo Cerrado Vivo: Territórios, Diversidades e Democracia.’/’Negende ontmoeting en markt van de volkeren van de Cerrado. Voor een levende Cerrado: Territoria, diversiteiten en democratie: 11-14 september’.
We beginnen met een optocht naar het Braziliaanse congres. Het emotioneert me zeer en werpt me terug in de tijd. Anno 2000 was het 500 jaar geleden dat de Portugezen binnen vielen en het leven van deze volkeren totaal veranderde. Genocides waren het gevolg. Hetzelfde jaar reisde ik zes maand rond in Brazilië en stond met 2000 vertegenwoordigers van inheemse volkeren aan het presidentieel paleis. Nadien stapten we binnen in de senaat. Beklijvende beelden blijven op het netvlies achter.
Er is wel een groot verschil met toen. In die jaren waren het nog mannelijke leiders die het woord namen. De vrouwen zwegen. Nu lopen vele mannen nog rond in bloot bovenlijf, rood ingewreven met urucu, maar ze zwijgen. Het zijn vrouwen die het woord nemen, zowel vooraan in het panel als vanuit de zaal. Het debat in het congres wordt uitgezonden.
In Brazilië gaat het om 305 inheemse volkeren met 274 talen. Het land kent nog 500 heilige plaatsen in de natuur. In de Cerrado zijn er 216 territoria van autochtone volkeren; in totaal 83 verschillende etniën. Er zijn ook heel wat vertegenwoordigers van de Quilombolas (gemeenschappen van afstammelingen van gevluchte slaven), caboclos (eeuwenoude mengcultuur van de ‘ontmoeting’ tussen de binnenvallende Portugezen en de gastvrije inheemsen), riviervolkeren, etc.
Er zitten in de huidige regering meer militairen dan tijdens het begin van de militaire dictatuur, anno 1964.
Het thema van het debat is: “Het belang van volkeren en gemeenschappen voor de bescherming van de Cerrado.” Het hangt dan ook samen: opslag van koolstof, biodiversiteit en sociale diversiteit.
Diverse sprekers hameren op die samenhang. Opvallend is dat ze geen schrik hebben om frontaal tegen de regering in te gaan. Gesteld wordt o.a. dat het valse debat over “de soevereiniteit van Brazilië” (i.v.m. de branden) de reële problemen van Amazone en Cerrado verdoezelt. Deze roep om soevereiniteit roept bij mij terug de beelden op van toen we enkele uren eerder tussen de ministeries naar het congres liepen.
Ter ere van de onafhankelijkheidsdag, 7 september, hangt aan elk ministerie een gigantische bandeira met militaire parades op… Zíj gaan zorgen voor wat de Brazilianen aanbelangt. ‘Wat de Brazilianen nodig hebben’, is wel een eigenzinnige lezing: leger, uitverkoop van het land aan Amerikaanse, Japanse, Chinese en Europese machten. Er zitten in de huidige regering meer militairen dan tijdens het begin van de militaire dictatuur, anno 1964.
Matopiba
De tweede dag is het moeilijk kiezen. Verschillende workshops handelen over bijzonder interessante thema’s. O.a. “Baru” is sterk aanwezig. Twee dagen na elkaar is er een werkwinkel over deze bijzondere noot uit de Cerrado. Wervelaar Natália de Mello had hier moeten zijn. Zij doctoreert in KU Leuven over Baru. Toch kies ik voor de groep Matopiba, omdat dààr nu het heetst van de strijd is. MATOPIBA staat voor Maranhão, Tocantins, Piauí en Bahia, vier deelstaten waar de laatste ongeschonden Cerrado te vinden is. Maar de landbouwgrens rukt hier op met heel wat conflicten en doden tot gevolg.
© Luc Vankrunkelsven
Conflicten? Doden? Daar horen wij toch nooit van als de veevoederindustrie zo ferm kan stellen dat de soja die zij invoeren “duurzaam” is. ‘Er is geen ontbossing en er zijn geen branden mee gemoeid’. Daar hebben ze ons enkele weken geleden nog mee gerust gesteld in de pers. Laat dan Wervel maar op deze bijeenkomsten aanwezig zijn om de slachtoffers (mensen en ecosystemen) een stem te geven.
CPT maakt al meer dan 40 jaar een jaarboek over de conflicten rond grond (en de laatste jaren ook i.v.m. water). CPT-Piauí getuigt: ‘In 2018 waren er in Brazilië 1489 conflicten, waarbij 960.342 mensen betrokken waren. 28 mensen werden vermoord. In deelstaat Piauí waren er 36 conflicten. 5759 mensen werden hierdoor getroffen. 18 activisten werden in de Cerrado vermoord.’ En dan wordt iedereen stil. Een foto van Bolsonaro verschijnt met daaronder de tekst: “Bolsonaro geeft de toelating aan fazendeiros om de traditionele volkeren te vermoorden.” Hallo, duurzame soja? Ooit gehoord van conflicten en doden?
En is het niet dezelfde Bolsonaro die sinds januari, bovenop de vele “venenos” die al jarenlang in Brazilië gebruikt worden, weer 262 nieuwe heeft erkend? Vele zijn extreem giftig en in Europa verboden. De landbouwsector noemt “Venenos” steevast “gewasbeschermingsmiddelen”…
Quilombolas
Sommige groepen leven al meer dan 100 jaar op hun territorium, maar dat moet wijken voor de oprukkende exportlandbouw.
Een woordvoerster van de Quilombolas neemt het woord. In heel Brazilië gaat het om 6000 gemeenschappen met 6 miljoen mensen. Iets meer dan de helft zijn officieel erkend. De andere kunnen nu naar hun erkenning fluiten.
86 groepen dreigen uitgedreven te worden. Sommige Quilombolas leven al meer dan 100 jaar op hun territorium, maar dat moet wijken voor de oprukkende exportlandbouw. Nochtans staan deze Quilombolas voor het bewaren van de biodiversiteit en agro-biodiversiteit. Toppunt is dat ze nu onder druk komen te staan door het “groene kapitalisme”.
In het huidige, internationale debat wordt weinig gedifferentieerd gedacht over het fenomeen van de jaarlijkse branden. Het was dan ook het eerste wat ik op de radio zei, toen Wervel onlangs op radio 1 werd uitgenodigd. De ex-slaven en inheemsen branden al eeuwen, maar beperkt en gecontroleerd. Bovendien doen ze dat na de eerste regens, zodat het impact beperkt blijft. Het heeft niets van doen met de criminele praktijken van de grote bedrijven, die het waardevolle hout kappen, dan het bos in fik steken om er vee op te zetten.
Enkele jaren later wordt er soja/maïs op geteeld. Zo kunnen de veevoederindustrie en de grote boerenbonden in Europa met de hand op het hart beweren dat voor hun soja niet ontbost of gebrand wordt. De internationale agro-industrie dreigt nu de branden van oorspronkelijke volkeren te gebruiken om te laten zien hoe efficiënt en duurzaam ze zelf wel zijn.
Het blijft zinvol om niet alleen op Netflix iets te vernemen over inheemse volkeren. Reële ontmoetingen blijven op je eigen netvlies hangen. Om groene en andere leugens in Europa te doorprikken.
(Luc Vankrunkelsven is medewerker van Wervel en ambassadeur van de ‘Grootouders voor het klimaat’. Hij schreef diverse boeken over het thema. De laatste titel luidt: ‘De kikker die zich niet laat koken. Klimaat in beweging’.