“‘Verliest links ook in El Salvador de macht?’

Burgemeester en presidentskandidaat Nayib Bukele

Presidencia El Salvador CC0 1.0

Op 3 februari 2019 kiezen de Salvadoranen een nieuwe president. Sinds de vredesakkoorden van 1992 beheersten ARENA, de partij van de economische elite, en de gewezen bevrijdingsbeweging FMLN het politieke leven. Deze laatste bekroonde haar geleidelijke opgang als politieke partij in 2009 met het presidentschap van Mauricio Funes. Vijf jaar later nam Sáncho Cerén de fakkel over.

Maar de opiniepeilingen voor februari zien er allesbehalve rooskleurig uit voor het FMLN. Bij de parlementsverkiezingen van maart vorig jaar bleek al duidelijk dat de partij in crisis verkeert.

De komende twee weken brengen we verslag uit van onze gesprekken met geëngageerde figuren uit het sociale middenveld van El Salvador. Als inleiding geven we hier een overzicht van de belangrijkste presidentskandidaten.

Opportunist en een populist

De kans dat Nayib Bukele, huidige burgemeester van de hoofdstad San Salvador, op zijn 37ste de jongste president van El Salvador wordt, is groot. De laatste opiniepeilingen geven Bukele op 3 februarial in de eerste ronde een meerderheid. Maar nog opvallender is het feit dat deze jonge ondernemer (eigenaar van Yamaha Motors El Salvador) de feitelijke tweedeling ARENA - FMLN doorbreekt.

Bukele was tot 2017 de rijzende ster van het FMLN. In 2012 werd hij voor het FMLN verkozen tot burgemeester van Nuevo Cuscatlan, een kleine gemeente ten zuiden van de hoofdstad. Drie jaar later veroverde Bukele -toen nog voor het FMLN- de burgemeestersjerp van San Salvador. Bukele genoot het volle vertrouwen van de partij, al had hij geen lidkaart en spaarde hij zijn kritiek op de toenmalige FMLN-president Mauricio Funes niet. De breuk met het FMLN kwam er toch in oktober 2017 toen Bukele de partij verweet liberale economische maatregelen te nemen.

‘Bukele’s geliefkoosde communicatiemiddelen zijn facebook en twitter, hij weigert publieke debatten en vermijdt zo dat zijn ideeën op hun haalbaarheid afgetoetst worden’

Dat was een steek in het hart van het FMLN dat de strijd tegen armoede en onrecht in haar dna draagt. Bukele richt meteen een nieuwe partij Nuevas Ideas (vertaald: nieuwe Ideeën) op, maar is net te laat om aan de presidentsverkiezingen te mogen meedoen. Om zijn presidentiële aspiraties toch mogelijk te maken, sluit Bukele een pact met GANA.

Een heel opmerkelijke stap, want GANA is een rechtse scheurpartij van ARENA, die in 2014 de kandidatuur van de voor corruptie veroordeelde ex-president Antonio Saca steunde. Maar dat stoort Bukele blijkbaar niet, ‘want de tegenstelling links rechts is voorbijgestreefd en ik ben wie ik ben.’

Zo zien zijn tegenstanders het natuurlijk niet. Voor hen is Bukele een opportunist en een populist die zijn karretje van zijn persoonlijke ambities aanhangt waar het past en geen echt programma lijkt te hebben. Zijn geliefkoosde communicatiemiddelen zijn facebook en twitter, terwijl hij een publiek debat met de andere presidentskandidaten weigert. Zo vermijdt Bukele dat zijn ideeën op hun haalbaarheid afgetoetst worden.

Serieuze opdoffer

De kans dat Hugo Martínez het tij nog kan keren is klein. Sommige opiniepeilingen geven de kandidaat voor het FMLN zelfs minder dan tien procent van de stemmen. De partij kreeg bij de verkiezingen van maart 2018 een serieuze opdoffer te verwerken, toen ze in de hoofdstad de sjerp en in het parlement acht zetels verloor. Het FMLN heeft de hoge verwachtingen niet kunnen inlossen, aldus analisten.

Zij wijzen naar de figuur van Funes die in 2009 als onafhankelijke journalist onder de vlag van het FMLNde presidentsverkiezingen won. Ondertussen is Funes op de vlucht voor het gerecht wegens corruptie en zelfverrijking. Maar ook de huidige president Sánchez Cerén, een historische leider van de bevrijdingsbeweging en volbloed FMLN, heeft de verwachtingen niet ingelost. De economische groei is te klein om de armoede drastisch terug te dringen en het geweld van de georganiseerde bendes of pandillas blijft een acuut probleem.

Hugo Martínez, gewezen minister van buitenlandse zaken, was oorspronkelijk niet de kandidaat van de partijleiding. Maar na de dramatische verkiezingsnederlaag verkoos de partijbasis hem boven Gerson Martínez.

In zijn verkiezingstoespraken doet Hugo Martínez er alles aan om een nieuw geluid te laten klinken. Hij bekritiseert de partij omdat die de voeling met het volk is kwijt geraakt. Hij verwijt het FMLN nieuwe belastingen te overwegen en kapitaalvlucht niet aan te pakken.

Hij distantieert zich ook van de onvoorwaardelijke steun van zijn partij aan de presidenten van Venezuela en Nicaragua. Maar het FMLN blijft wel achter Hugo Martínez staan. Onder leiding van zijn tegenkandidaat Gerson Martínez werkte het FMLN –trouwens als enige partij- een degelijk verkiezingsprogramma uit. Hiermee trekt de kandidaat het hele land door en schuwt hij in tegenstelling met Bukele de confrontatie met publiek en pers niet.

In dienst van de economische elite

Carlos Calleja, eigenaar van de warenhuisketen Super Selectos, zou volgens de opiniepeilingen dertig procent van de stemmen behalen. Maar bij de interne voorverkiezingen bleek al duidelijk dat de partij intern verdeeld is.

‘Calleja verdedigt een economie met een menselijk gelaat, gebaseerd op de liberale recepten van vrijheid voor ondernemer en investeerder’

Het relatieve succes van ARENA bij de verkiezingen van maart 2018 kan niet verhullen dat ARENA een partij in crisis is na de opeenvolgende corruptieschandalen.

Francisco Flores, president in 1999-2004, versluisde 10 miljoen dollar geschonken door Taiwan voor herstelwerken na de aardbeving van 2001, naar het verkiezingsfonds dat Antonio Saca het presidentschap in 2004 bezorgde. Saca werd in september van vorig jaar tot tien jaar cel veroordeeld wegens het onrechtmatig toe-eigenen van overheidsgeld.

Of Calleja de autoriteit heeft om de staat niet langer als melkkoe voor eigen- of partijbelang te gebruiken, is maar de vraag. Bovendien klinkt de boodschap van de huidige kandidaat Calleja weinig verrassend. Hij verdedigt een economie met een menselijk gelaat, gebaseerd op de liberale recepten van vrijheid voor ondernemer en investeerder, met andere woorden in dienst van de economische elite waar hij zelf en zijn familie toe behoort.