“‘Vruchtbaar land dat eigen keuzes kan maken’
Vanavond nemen we het vliegtuig terug uit Rwanda. Is Rwanda een democratie, een dictatuur, een verlicht despotisme? Moeilijk te beantwoorden. Zal Rwanda leren van de fouten die wij gemaakt hebben? Ik hoop het.
Zaterdag 8 december
Het einde van onze missie in Rwanda is bijna in zicht. Vanavond nemen we het vliegtuig terug naar België. Nu genieten we van het prachtige Rwandese landschap aan de oevers van het Kivu-meer in Kibuye. Aan de overkant van het Kivu-meer ligt Congo. Wat meer in het noorden ligt Gisenye en aan de overkant van grens in Congo Goma. Ik heb het nieuws niet gehoord van de afgelopen week en weet dus niet wat de situatie nu is in die regio. Gisteren in de auto van Kigali naar Kibuye hoorde ik op de radio het Rwandese nieuws. Ik versta helaas niets van het Kinyarwanda maar hoorde wel voortdurend het woord Congo vallen. Ik veronderstel dat de onrust dus nog niet gaan liggen is.
Aan de ene kant van het Kivu-meer ligt Congo. Een immens land met weinig hoop, veel ellende en de andere kant ligt het kleine Rwanda. Een land met heel veel hoop. Gisteren hadden we een gesprek met de secretaris-generaal van IMBARAGA. Imbaraga betekent ‘kracht’ in het Kinyarwanda. Ondanks de grote moeilijkheden in dit land: overlevingslandbouw die onvoldoende is om het land van voedsel te voorzien, een sterk groeiende populatie (verviervoudiging in 50 jaar!) en hoge bevolkingsdichtheid, gebrekkige ontwikkeling van industrie, handel en diensten, onrust in de omliggende landen, en democratie die in de kinderschoenen staat … had hij heel veel optimisme.
Is Rwanda een democratie, een dictatuur, een verlicht despotisme? Moeilijk te beantwoorden. Er is een zeer sterk centralisme en sterke overheidscontrole. Toch hoorde ik de mensen van IMBARAGA zonder schroom doch diplomatisch kritiek uiten op het Rwandese landbouwbeleid. Er is een sterke top down benadering, toch zijn er ook kansen om vanuit de basis ideeën naar boven te brengen. Zoals de mensen van IMBARAGA het zeiden, als zoveel boeren aan de basis luidkeels roepen moet de regering in Kigali wel echt doof zijn om het niet te horen. Optimisme dus.
Hoe gaat dit verder evolueren? Zal Rwanda leren van de fouten die wij gemaakt hebben? Ik hoop het. Ik hoop dat ze snel zullen inzien dat het overplanten van het grootschalige, industriële landbouwmodel van het westen naar Rwanda weinig heil zal brengen voor de mensen, dat Rwanda zelf zijn eigen landbouwsystemen moet ontwikkelen. Zelf landbouwonderzoek doen voor echte oplossingen op maat van dit land, de mensen, het klimaat. En dat ze dan resoluut kiezen voor echte duurzaamheid. Hier aan het Kivu-meer zie ik hier toch goede voorbeelden van. In het Kivu-meer wordt nu gas gewonnen. Op een plakaat langs de weg las ik dat er niet alleen gas wordt gewonnen maar dat ook monitoringprogramma is opgezet om de impact van deze gaswinning op de waterhuishouding van het Kivu-meer, op de biodiversiteit enz. te meten. Ze slagen dus de stap over die wij in het westen hebben gedaan: ontginning zonder rekening te houden met de sociale of ecologische gevolgen. Als de Rwandese overheid deze consequent en concentieus toepast op alle beleidsdomeinen kan ik alleen maar dit optimisme delen.
Het Kivu-meer is prachtig. Als er een aards paradijs bestond, moet het hier zin geweest. Een uitgestrekt meer omringd door hoge bergen. De wolken in de lucht worden weerspiegeld in het meer dat afhankelijk van de lichtinval alle tinten blauw vertoond. Hier komen heel wat Rwandezen (de happy few of een langzaam opkomende middenklasse?) tijdens het weekend op uitstap. Na een intensief programma van zeven dagen komen we hier met onze ploeg even uitblazen. Daarstraks een boottocht gemaakt op het meer naar het Ile de Napoleon. Op het tropische eiland zagen we een kolonie dagactieve fruitetende vleerhonden, wel duizenden zwermden om ons heen. Rwanda is een land met een vruchtbare bodem, prachtige landschappen, een rijke en unieke natuur en sterke, veerkrachtige mensen.
Kurt Sannen