“‘Wachten op corona in Honduras’

Frauke aan het werk in Honduras deze maand, nog voor duidelijk was dat corona het continent bereikt had.

© Frauke Decoodt

Vorige week schreef freelance journalist Frauke Decoodt haar gedachten neer. Ze zit vast in Honduras, maar haar grootste bezorgdheid is niet of en wanneer ze terug naar België kan keren. Haar grootste bezorgdheid is hoe het de veel Hondurezen zal vergaan, die minder geprivilegieerd de komst van het virus moeten ondergaan.

Ik zou op 20 maart vanuit Honduras terugkeren naar Costa Rica, maar Nicaragua gaf me geen toestemming om over land te reizen (ik veronderstel dat dit te wijten is aan corona, of misschien vonden ze mijn voorbije artikels niet zo leuk). Dus boekte ik een vlucht naar Costa Rica op zondag de 15 maart om op 16 maart te vliegen. Een paar uur later sloot Honduras zijn grenzen, voor tenminste 7 dagen.

Binnen die 7 dagen werden er zoveel meer grenzen gesloten dat mijn hoop om terug naar Costa Rica te kunnen reizen, nogal klein is. Dat ik op de Belgische ambassade (één voor heel Midden-Amerika) niet hoefde ik niet te rekenen, maakten ze meermaals duidelijk, dus contacteerde ik verschillende Europese ambassades in Honduras en sta hopelijk op hun lijst.

We zijn natuurlijk wel allemaal bevoorrechte westerlingen in Honduras, we zijn alleen niet met veel.

De enige hoop lijkt me een gezamenlijke repatriëring van verschillende EU-burgers. Maar Honduras staat niet erg hoog op de ranglijst. Het is niet echt een toeristische trekpleister waar veel geprivilegieerde westerlingen vastzitten. We zijn natuurlijk wel allemaal bevoorrechte westerlingen, we zijn alleen niet met veel.

Maar alle nieuws over de ineenstorting in het bevoorrechte Westen dat me bereikte, werd ik enorm bezorgd over wat er zou gebeuren als corona landen als Honduras bereikte. Vroeg of laat zou het hier toeslaan.

Vuilzakken ter bescherming

Er is geen sociaal zekerheidsstelsel. Alleen al tussen 2010 en 2014 beroofden elites, verbonden aan de regerende partij, de partij van ongeveer 335 miljoen dollar, waardoor de instelling failliet ging. Voor elke 100.000 mensen zijn er 9,5 ziekenhuisbedden, inclusief privéziekenhuizen. De weinige openbare ziekenhuizen die er zijn, hebben nauwelijks middelen of verpleegkundigen en artsen.

Er zijn weinig coronatesten in het land, minder dan 100 beademingstoestellen en nog minder experts die weten hoe ze werken. Er is geen antibacteriële gel meer, geen mondmaskers, laat staan fatsoenlijke ruimtes voor isolatie en noodzakelijke kleding voor artsen en verpleegkundigen.

Er verschenen foto's van personeel dat zich met vuilniszakken kleedt om zich te beschermen tegen het virus.

Er verschenen foto's van personeel dat zich met vuilniszakken kleedt om zich te beschermen tegen het virus. Het gezondheidssysteem is hier al jaren voor corona ingestort. Hondurezen weten dat als corona het land bereikt, het er niet zo goed uitziet.

Corona zal zich als een lopend vuurtje verspreiden. Officiële cijfers melden ruim 50 gevallen en 1 dode. Maar in werkelijkheid ligt dat getal waarschijnlijk al veel hoger. Hondurezen leerden al lang de officiële cijfers te wantrouwen.

80 procent van de bevolking zal naar schatting besmet raken en er zullen veel meer doden vallen dan in het Westen. Niet alleen door het ingestorte gezondheidssysteem, maar ook door de economische, sociale en hygiënische omstandigheden waarin mensen leven. Veel mensen leven opeengepakt in sloppenwijken met grote gezinnen in kleine ruimtes zonder stromend water.

Velen overleven van wat ze die dag verdienen met wat informeel werk zoals schoenen poetsen of kranten verkopen. In een land met het op één na hoogste armoedecijfer in Latijns-Amerika eten veel mensen, en hun familie, hier niet als ze die dag niet konden werken. Hier is een 'totale lockdown' geen optie die lang kan worden volgehouden.

Veel Hondurezen vrezen dat vroeg of laat de plunderingen zullen beginnen omdat de mensen wanhopig zijn. Op 18 maart werd hier en daar al wat geplunderd.

De zwaksten van de samenleving

De afgelopen twee maanden was ik op reis om aan nieuwe verhalen te werken. Ik bezocht zwaar ondervoede inheemse gemeenschappen in Guatemala die elke dag enkele tortilla’s en een bordje bonen eten.

In Honduras verbleef ik bij de inheemse Garifuna, eveneens verzwakt door eeuwenlange discriminatie en marginalisatie. Ik kwam in sloppenwijken, en bezocht overvolle Hondurese gevangenissen. Ik vertoefde bij personen uit de LGTBI+ gemeenschap waarvan velen hiv hebben en straathoertje werden om te overleven, en interviewde gehandicapte terugkerende migranten die moesten kiezen tussen pampers en eten.

Ik maak me enorm zorgen over wat hen allemaal te wachten staat.

Ik ben bang dat de coronapandemie hier een sociale zuivering wordt: van de armen, de inheemsen, de vrouwen, de zwakken, de zieken en de ouderen.

In Europa zijn de “zwaksten van de samenleving” de ouderen en de zieken (en de duizenden vluchtelingen die op straat of in kampen in Europa leven). In landen als Honduras is die “zwakke bevolking” veel groter.

Ik ben bang dat de coronapandemie hier een sociale zuivering wordt: van de armen, de inheemsen, de vrouwen, de zwakken, de zieken en de ouderen. Vaak hoor je het argument dat meer mensen sterven van honger, knokkelkoorts, malaria, aids, diabetes, enzovoort. Dat is waar. Maar corona zal dat aantal vermijdbare sterfgevallen alleen maar doen toenemen.

Dus misschien zijn de drastische maatregelen die de regering heeft genomen, zelfs voordat er officieel coronagevallen waren, niet zo verrassend.

Alle grondwettelijke rechten opgeschort

Sinds 15 maart sloot het land zijn grenzen gesloten. Op 16 maart kregen mensen te horen dat ze binnen moesten blijven. Op 17 maart werd in het hele land een gedeeltelijk uitgaansverbod opgelegd en in alle grote steden een volledig uitgaansverbod in de traditionele Latijns-Amerikaanse dictatuurstijl. Je mag onder geen enkele voorwaarde buiten, hoewel de lokale kruidenierswinkels waar nooit iets te vinden is, oogluikend worden toegestaan.

Alle grondwettelijke rechten, zoals de vrijheid van meningsuiting, werden opgeschort. Er zijn geen beperkingen en controles op de staatsmacht.

Op 19 maart werd dan de even logische beslissing genomen om het volledige uitgaansverbod een paar uur te versoepelen, waardoor iedereen tegelijk buiten was. Geen beter recept voor hamsteren, geweld en besmetting.

Voor de Hondurezen roept het uitgaansverbod herinneringen op aan politieke omwentelingen en repressie.

Hondurezen en de autoriteiten hebben ervaring met uitgaansverboden. De meest recente werden opgelegd tijdens de crisis na de frauduleuze verkiezingen in 2017 en in 2009 na de staatsgreep. Voor de Hondurezen roept het uitgaansverbod of toque de queda herinneringen op aan politieke omwentelingen en repressie.

Veel Hondurezen zijn nu achterdochtig. Ze weten dat hun autoriteiten meer ervaring hebben met onderdrukking en winstbejag dan met de zorg voor het welzijn van hun bevolking. Of in ieder geval het arme deel van de bevolking.

Beelden van rijke buurten die beter ontsmet worden dan de arme, bevestigen die perceptie. Net zoals de wet die gestemd werd op 12 maart. Een fonds van 420 miljoen dollar werd goedgekeurd om corona te bestrijden. Een wet die veel corruptie toelaat en niet veel dringende noodzakelijke acties bedacht.

De meeste Hondurezen lijken de nodige voorzorgsmaatregelen te nemen. Misschien omdat ze weten dat hun gezondheidssysteem zo goed als onbestaande is en hun regering onervaren in het zorgen voor de bevolking. Hondurezen zijn doodsbang voor wat komen gaat.

Mijn eigen zorgen

Dat plaatst mijn eigen zorgen over kunnen terugreizen naar België enigszins in perspectief. Wij geprivilegieerde westerlingen zullen vroeg of laat kunnen terugreizen, onze ambassades werken daar hard aan…

En net wanneer ik dat neerschrijf, communiceren de autoriteiten dat buitenlanders mogen vertrekken! En dat het uitgaansverbod tot het hele land wordt uitgebreid wordt en tot ten minste 29 maart zal duren. Mensen mogen alleen nog boodschappen doen in hun lokale gemeenschap, waar vaak niets te vinden is. Apotheken en supermarkten zouden thuisbezorging moeten doen, een weinig realistische service in sloppenwijken of op het platteland.

Na al dit onheilspellende nieuws voor Honduras, terug naar mezelf. Het lijkt erop dat nu Honduras opnieuw de grenzen opende, ik me opnieuw zal concentreren op hoe ik kan vertrekken. Wie weet met een commerciële vlucht (indien er nog landen zijn waar ik naartoe kan vliegen). Of misschien via repatriëring van Europese ambassades.

Op het moment dat Honduras fase 3 ingaat — wat betekent dat ze niet iedereen kunnen volgen die in contact is geweest met de bekende geïnfecteerde individuen — hoop ik te kunnen vertrekken. Goed beseffend wat een voorrecht het is. Verdomd bezorgd voor al mijn vrienden hier en in Guatemala, en de bevolking van deze landen waar ik zo van hou.

Update 26 maart 2020

Ik ben nog steeds niet vertrokken. In deze crisissituatie lijken de ambassades van de Europese landen vooral voor hun eigen onderdanen te zorgen en als je, zoals België, geen ambassade in Honduras hebt, dien je jouw plan maar te trekken. Velen buitenlanders vertrokken al. Hopelijk is het gauw mijn beurt.

Ondertussen vinden hier de eerste protesten in de arme wijken plaats omdat mensen niets meer te eten hebben, en schoot de politie met traangas op marktkramers die hun producten nog proberen verkopen.

Burgers beginnen de ingang naar hun wijken en dorpen zelf te controleren, wat de kans op geweld niet kleiner maakt. Hier maakten Hondurezen ook samen geluid tijdens het uitgaansverbod, geen applaus maar vuurwerk en het slaan met potten en pannen. Als steun aan het gezondheidspersoneel maar ook als protest tegen de regering die een uitgaansverbod oplegt, maar geen maatregelen neemt om hun bevolking van zorg, een inkomen en eten te voorzien.

Tussen de potten en pannen zijn protestliederen te horen die al meegaan sinds de staatsgreep.

Frauke Decoodt is freelance journalist, woonde meerdere jaren in Centraal-Amerika en reist nog in de regio.