“‘Wat als de pandemie in de Griekse vluchtelingenkampen toeslaat?’

De Griekse hulpmiddelen zijn volledig uitgeput. Ze hebben hun maximumcapaciteit al lang geleden bereikt.

Frantisek Trampota

Eugenie D’Hooghe wilde een van de dertig Belgen zijn die normaal gezien nu in Griekenland zouden zitten, als deel van een Belgisch team voor de nieuwe Europese Grens- en Kustwacht. Maar nu zit ze thuis en maakt ze zich zorgen over de vluchtelingenkampen aan de Europese grens.

Het lijkt allemaal irreëel. Een slechte aflevering van Netflix-serie Black Mirror waarin COVID-19 de hoofdrol speelt. Het zijn ongeziene taferelen: straten lopen leeg, Europese buitengrenzen zijn dicht en mensen hamsteren massaal. Iets wat enkele weken terug ondenkbaar zou zijn, een wereldwijde pandemie, beheerst vandaag de dag alle krantenkoppen.

Twee weken geleden kreeg ik nog een interne brief waarin stond dat de Griekse overheid dringend nood heeft aan extra ondersteuning. Sinds Turkije de poort naar Europa opende, werd het duidelijk dat de Grieken de vluchtelingencrisis niet meer kunnen beredderen. De toenemende migratiedruk gaf aanleiding tot Europese actie: een oproep gericht aan alle Europese lidstaten voor het uitsturen van extra werkkrachten.

Ik werkte eerder al met Syrische vluchtelingen in Libanon en werk vandaag als interviewer bij de Dienst Vreemdelingenzaken, dus ik voelde me geknipt voor de job. Vastberaden gaf ik mijn naam op voor de buitenlandse missie naar Griekenland. Maar nog geen zeven dagen later kreeg ik een nieuwe e-mail, met de boodschap dat België zich terugtrekt uit de Griekse vluchtelingensituatie omwille van de coronamaatregelen.

Katalysator voor paniek en angst

Op 16 maart brak een brand uit in het overbevolkte vluchtelingenkamp Moria op het Griekse eiland Lesbos. Hierbij kwam een zesjarig meisje om het leven.

Het is niet de eerste keer dat een tentenkamp in vlammen opgaat. Vorig jaar rapporteerde de Griekse minister van Volksgezondheid dat 19 mensen, waaronder 4 kinderen, gewond raakten bij een brand op Lesbos. Het was vooral de onrust die leidde tot een complete janboel.

Volgens Artsen Zonder Grenzen zijn de kampen overbevolkt, onhygiënisch en medisch onvoorzien. Het zijn erbarmelijke leefomstandigheden, wat zorgt voor veel frustraties onder de bewoners.

In zo’n drukke omgeving is de ordeloosheid vaak een katalysator voor paniek en angst in tijden van crisis. Als de Europese en Griekse autoriteiten deze mensen blijven vasthouden in kampen of geen dringende maatregelen nemen, zullen dramatische scènes zich blijven herhalen. Laat staan in tijden van een coronapandemie.

Broeihaard voor besmettingen, maar geen Europees noodplan

Wat als men de kampen moet sluiten door de pandemie? Dan moeten tienduizenden mensen zich verplaatsen, maar waarheen?

De Griekse hulpmiddelen zijn volledig uitgeput. Ze hebben hun maximumcapaciteit al lang geleden bereikt. De Internationale Organisatie voor Migratie spreekt over zo’n 42.000 vluchtelingen in Griekenland. In het kamp Moria kan men theoretisch gezien ongeveer 3000 mensen opvangen, maar het herbergt in de realiteit meer dan 19.000 vluchtelingen.

Hulporganisatie Artsen Zonder Grenzen waarschuwt voor een rampscenario wanneer het nieuwe coronavirus ook daar toeslaat, als dat nog niet gebeurd is. Ik kan me goed inbeelden dat handen ontsmetten, afstand bewaren of toegang tot schoon water geen vanzelfsprekendheid is. De hulporganisatie vraagt al langer dan vandaag om meer sanitaire diensten en medische hulpmiddelen. De afwezigheid daarvan maken van de Griekse opvangcentra een broeihaard voor besmettingen.

Maar wat me het meest zorgen baart, is het gebrek aan een Europees noodplan. Wat als men die kampen moet sluiten vanwege de pandemie? Hierdoor moeten noodgedwongen tienduizenden mensen zich verplaatsen, maar waarheen?

Wat als ze hun eigen gezondheid en die van anderen in gevaar brengen? Welke lidstaat zal dan solidair zijn om Griekenland te ondersteunen in deze precaire coronatijden?

Nieuwe grens- en kustwacht afgeschaft

Laten we eventjes terugkeren in de tijd. Begin maart brachten Ursula von der Leyen, EU-Commissievoorzitter, en Charles Michel, voorzitter van de Europese Raad, een bezoek aan de Griekse eilanden om de vluchtelingensituatie onder ogen te zien.

Het bezoek kwam er na de aankondiging van de Griekse autoriteiten dat ze geen nieuwe asielverzoeken meer wilden registeren. Maar dat is in strijd met de Conventie van Genève, waarin zwart op wit staat dat een asielzoeker te alle tijde een verzoek om internationale bescherming kan indienen. Dat is het recht van een vluchteling.

De migratiedruk in Griekenland is onhoudbaar geworden. Er is een doeltreffende Europese aanpak nodig om alles in goede banen te leiden. Daarom werd enkele weken geleden een Europese Grens- en Kustwacht uit de grond gestampt. Dit is de opvolger van Frontex, het agentschap dat eerder in het leven werd geroepen om de migratiestroom aan de Europese buitengrenzen te coördineren op legale wijze.

Survival of the fittest wordt plots het uithangbord voor kwetsbare mensen, zij die zich minder snel kunnen beroepen op een sociaal vangnet.

Het nieuwe voorstel stuurt een hoopgevend signaal. Elke lidstaat wordt opgeroepen om een aantal werkkrachten, afhankelijk van het inwonersaantal, op buitenlandse missie te sturen. Concreet gaat het over politiemensen, werknemers van immigratiediensten en ander gerelateerde partners.

Deze ploeg wordt ingezet op het terrein, met als intentie om een Europees migratiebeleid te hanteren dat in lijn ligt met de Conventie van Genève en met het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens. België zou hiervoor dertig mensen uitsturen naar de verschillende Griekse eilanden. Het was hiervoor dat ik mij kandidaat stelde.

Dit plan viel dus in het water. De Europese Grens- en Kustwacht is tijdelijk afgeschaft. Het coronavirus houdt Europa in een machtsgreep. Het is alsof de tijd stilstaat en voorafgaande problemen plotseling uitdoven. De theorie van survival of the fittest (het overleven van de best aangepaste, red.) wordt opeens het uithangbord voor kwetsbaren in een samenleving, de mensen die zich minder snel kunnen beroepen op een sociaal vangnet.

Laat me duidelijk zijn: dit is een foutieve benadering. We mogen vluchtelingen of andere risicogroepen niet de rug toekeren en hen aan hun lot overlaten.

Als we dat wel doen, zal de impact ervan des te groter en des te gevaarlijker zijn op lange termijn. Als het nieuwe coronavirus toeslaat in de vluchtelingenkampen, mag men gerust zijn dat deze pandemie ons voor een lange tijd het leven zuur zal maken. Dit worstcasescenario moeten we absoluut vermijden.

Beleidsmakers moeten solidair zijn

Natuurlijk is het allemaal makkelijker gezegd dan gedaan. Het vraagt van velen een grote dosis improvisatievermogen om de onverwachte, draconische overheidsmaatregelen toe te passen. Het valt niet te onderschatten welke zware lasten op deze sectoren komen te liggen, zeker na de jarenlange besparingen op het vlak van asiel, migratie en volksgezondheid.

We mogen deze bevolkingsgroep niet vergeten, of we zullen het later zelf moeten bekopen.

De medische hulp is beperkt, de infrastructuur functioneert dikwijls niet naar behoren en het personeel is structureel onderbemand. Hierdoor komen de meest kwetsbaren, zowel in België als in Griekenland, onder druk te staan.

Dit is een warme oproep aan EU-beleidsmakers, politici en middenveldspelers om de handen in elkaar te slaan. Ook in deze corona-hysterie zijn mensen bereid om in de frontlinie te staan. Er is dringend nood aan doelgerichte actie en effectieve hulpmiddelen.

Het is een bevolkingsgroep die niet mag worden vergeten, of we zullen het later zelf moeten bekopen. Het is nu dat beleidsmakers met relevante spelers maatregelen moeten treffen en solidair moeten zijn. Het is vijf over twaalf.