“‘Vluchteling, waar je ook vandaan komt: I salute you’

PxHere (CC0

Het is onvoorstelbaar hoeveel mogelijkheden er altijd al bestaan hebben om vluchtelingen menswaardig te benaderen, bewondert Sehrish Raja de vele initiatieven voor Oekraïense vluchtelingen. Maar, vraagt ze zich af op deze Wereldvluchtelingendag: waarom kan het nu wel en kon het eerder niet? ‘De redenen zijn simpel: racisme, islamofobie en geopolitieke belangen.’

Vandaag is het Wereldvluchtelingendag en wens ik een eerbetoon te brengen aan iedere persoon die moet vluchten. Vluchten voor elke vorm van geweld (ook neokoloniaal), voor de klimaatverandering, voor uitbuitende economische omstandigheden, voor geweld in de ruimste zin van het woord.

Ik kies er niet voor om een minuut stilte te houden. Ik wil liever stilstaan bij hoe we omgaan met vluchtelingen.

In de afgelopen periode werd het volgende bevestigd: we kampen met een virus. Dit virus wordt niet doorgegeven door het inademen van druppeltjes maar door haat, polarisering en politiek (of zijn dat synoniemen?). Het virus heet islamofobie. Het is niet voor iedereen met het blote oog zichtbaar. Maar als je door de lens van de oorlog in Oekraïne kijkt, is het overduidelijk.

We zien wat voor ziekmakend effect dit virus heeft. Het maakt duidelijk dat het verschil in behandeling tussen Oekraïense en alle andere vluchtelingen niet in vraag wordt gesteld. Dat er, ondanks de vele veroordelingen van staatssecretaris Sammy Mahdi (cd&v, red.), gekozen wordt om verder te gaan met het ontzeggen van het fundamenteel recht op opvang.

Dat uitspraken van de rechterlijke macht gewoonweg naast zich neergelegd worden. Omdat het kan. Omdat er, zo werd toegegeven door oud Commissaris-Generaal Marc Bossuyt, een afschrikkingspolitiek wordt gevoerd door systematisch en doelbewust het recht op opvang te schenden van verzoekers van internationale bescherming.

Wat is wereldvluchtelingendag?

Wereldvluchtelingendag is een internationale dag die door de Verenigde Naties is aangewezen om vluchtelingen over de hele wereld te eren. Hij valt elk jaar op 20 juni en viert de kracht en moed van mensen die gedwongen zijn hun thuisland te ontvluchten om te ontsnappen aan conflicten of vervolging. Wereldvluchtelingendag is een gelegenheid om empathie en begrip voor hun benarde situatie op te bouwen en hun veerkracht te erkennen bij het opnieuw opbouwen van hun leven. (bron: UNHCR)

Selectieve solidariteit in woorden…

Het is al langer duidelijk dat islamofobie een werkelijk probleem is. Het debat over het almaar ruimere verbod op hoofddoeken en burkini’s in het maatschappelijk en sociaal leven duikt, zoals de griep, jaarlijks op.

Er wordt een totaal andere taal gehanteerd over Oekraïne. Opeens spreken we niet meer over een “vluchtelingencrisis”.

De benadering van de oorlog in Oekraïne is een recenter en “interessanter” voorbeeld. De verschillende initiatieven die worden genomen, door de overheid maar ook door private actoren, zijn hartverwarmend en hartverscheurend tegelijkertijd.

Waarom ze hartverwarmend zijn, is vanzelfsprekend: ze belichamen het menselijk aspect van het recht op een menswaardig bestaan van iedereen op de vlucht. ‘Waarom hartverscheurend?’, hoor ik u denken. Omdat de selectieve solidariteit pijnlijke waarheden blootlegt.

Opeens spreken we niet meer van een “vluchtelingencrisis”, waarbij de vluchteling zelf gecriminaliseerd en geproblematiseerd wordt in plaats van de oorlog waarvoor hij vluchten. Er wordt een totaal andere taal gehanteerd. Vol bewondering wordt er gerapporteerd over dappere mannen die hun land verdedigen. Ze verdienen ook mijn bewondering.

Maar diezelfde waardering is er niet voor de verzetsstrijd(st)ers uit Palestina, Syrië of Afghanistan, waar het enige onderscheid hun huidskleur en het aanhangen van een ander geloof is. Er wordt met een andere bril gekeken naar de vluchtmotieven: we spreken enerzijds van échte vluchtelingen en anderzijds van gelukzoekers. ‘De taal is de voorloper van het handelen’, zei Angela Merkel.

Niet enkel het taalgebruik is hier opvallend, ook de manier van berichtgeven is frappant. Het is pijnlijk als je helemaal naar beneden moet scrollen om misschien één artikel te lezen over het extreme geweld dat wordt gepleegd ten aanzien van de Palestijnen.

Ik neem het de mediamakers — ik noem hen bewust geen journalisten — bijna niet meer kwalijk. In een wereld waarin clickbait het voor het zeggen heeft en clicks belangrijker zijn dan het aantal hartslagen van de mensen over wie het gaat, verbaast mij dit niet. Men wil geïnformeerd worden over de slachtoffers in Oekraïne en niet over het “problematische” Midden-Oosten – waardoor men niet moet stilstaan bij de eigen verantwoordelijkheid. Witte vraag en wit aanbod wordt ten volste uitgespeeld.

… en in daden

Waarom kan het nu wel en kon het eerder niet? De redenen zijn simpel: racisme, islamofobie en geopolitieke belangen.

Verschillende acties werden op poten gezet die vandaag nog steeds zichtbaar zijn. Het gaat niet om tijdelijke maar om duurzame initiatieven. Er is een overvloed van oproepen tot solidariteit.

Scholen organiseren tweedehandsbeurzen waarvan de opbrengst naar Oekraïense vluchtelingen gaat. In het station van Brussel-Zuid popt er plots een Information Desk for Ukrainian Refugees op. Je kunt via je smart banking app een gift doen. Bij Colruyt wordt er een korting gegeven aan gezinnen die Oekraïense vluchtelingen opvangen. De NMBS zorgt ervoor dat je als Oekraïense vluchteling gratis kunt reizen en Bpost pakt uit met ‘Geef voor Oekraïne’.

Kortom: alles en iedereen kleurt blauw en geel.

Het is onvoorstelbaar hoe veel mogelijkheden er altijd al bestaan hebben om vluchtelingen menswaardig te benaderen, maar die tot voor kort onbenut bleven. Waar blijven de initiatieven voor vluchtelingen uit andere landen, moslimlanden? Waarom kan het nu wel en kon het eerder niet?

De redenen zijn simpel: racisme, islamofobie en geopolitieke belangen.

Wit zijn is niet genoeg

Ik zou deze gevoelens van onvrede misschien kunnen onderdrukken, moest het de westerse beleidsmakers écht gaan om de Oekraïense vluchtelingen zelf. Je hoeft niet veel van politiek te kennen om te weten dat de solidariteit van het Westen niet écht voortvloeit uit bekommernis om de Oekraïense vluchtelingen. Neen, integendeel, het gaat over Oekraïne als macht en buffer tegen Rusland. Politics is never about the people.

Ik zou deze gevoelens van onvrede misschien kunnen onderdrukken, moest de selectieve solidariteit van het beleidsniveau meer verontwaardiging teweegbrengen in de maatschappij. Behalve het tegenpruttelen van enkele stemmen is er geen haan die ernaar kraait. Er wordt nochtans een heel duidelijk onderscheid gemaakt in vluchtelingen.

Net zoals wij vandaag keken de blauwhelmen toen gewoon de andere kant uit.

Welk signaal geven wij aan deze mensen? Dat je onze solidariteit pas waard bent als je in het perfecte plaatje past: wit en al zeker geen moslim?

Dat wit zijn niet genoeg is, zagen we ten tijde van de genocide op de Bosnische bevolking. Op 6 april 1992, dertig jaar geleden, begon de oorlog daar. Maar zelfs dát wordt in België herdacht door een parallel te trekken met de oorlog vandaag in Oekraïne.

Net zoals wij vandaag keken de blauwhelmen toen gewoon de andere kant uit. Net zoals de blauwhelmen toen dragen de beleidsmakers vandaag een verpletterende verantwoordelijkheid voor de schending van de mensenrechten van vluchtelingen. Door hen het recht op opvang te weigeren, zoals de Arbeidsrechtbank van Brussel meerdere malen oordeelde.

Rosa Parks aan het Klein Kasteeltje

Ik zou deze gevoelens van onvrede misschien kunnen onderdrukken, als er vanaf nu radicaal gekozen zou worden voor een humaan migratiebeleid. Hoe erg het ook zou zijn dat we pas wakker schrikken wanneer witte mensen gevictimiseerd worden.

Ik zou mij er kunnen bij neerleggen, als ik zou weten dat deze solidariteit een beweging in gang zet. ‘Vanaf nu stellen we onze grenzen open of maken we onze (asiel)procedures toegankelijker en faciliteren we de erkenning van alle vluchtelingen.’

Deze ballon wordt al snel doorprikt wanneer je de niet-in-het-perfecte-plaatje-passende vluchtelingen in ellenlange rijen ziet aanschuiven aan het Klein Kasteeltje in Brussel (waar mensen zich moeten aanmelden om asiel aan te vragen, red.). Verschillende nachten gaan voorbij waarin tientallen mensen – en niet enkel alleenstaande mannen, zoals men vaak doet uitschijnen — onzeker zijn of ze al dan niet een slaapplaats zullen krijgen.

Als er dan, recht voor hun neus, een busje passeert waarmee Oekraïense vluchtelingen worden opgepikt, moet je mij eens vertellen hoe je dat nog uitgelegd krijgt. Hoe doet deze voorkeursbehandeling je níet denken aan Rosa Parks?

Inspanningen tegen islamofobie

Het is voor mij duidelijk dat we vluchtelingen pas ten volste kunnen eren als we ook daadwerkelijk inspanningen leveren om islamofobie weg te werken. De strijd tegen islamofobie vormt een noodzakelijke voorwaarde voor de menswaardige behandeling van vluchtelingen.

Wist je dat de Verenigde Naties 15 maart hebben uitgeroepen tot de Internationale Dag tegen islamofobie? Dat dit geen nieuws is in de Belgische media, benadrukt opnieuw de problematiek.

Naast een oproep om te strijden voor een humaan asielbeleid, gedesinfecteerd van islamofobie en racisme, wil ik vandaag alle mensen eren die gedwongen worden om te vluchten.

De Palestijnen en de Kasjmiris die respectievelijk al 74 en 75 jaar voor hun vrijheid en recht op zelfbeschikking strijden. De Syriërs die slachtoffer zijn van de jarenlange en naar de achtergrond geschoven burgeroorlog.

De Afghanen die al sinds 1979 onder een humanitaire crisis lijden die iedere keer een andere vlag draagt maar dezelfde lading heeft. De Somaliërs die slachtoffer zijn van zinloos geweld en bombardementen. De Eritreërs en de Ethiopiërs die de speelbal zijn van verschillende milities.

De Oeigoeren die onderworpen worden aan etnische zuivering. De Jemenieten die met de minuut meer verhongeren.

De vluchtelingen van landen die ik niet genoemd heb. Mensen die vluchten omdat ze zichzelf niet kunnen zijn. Mensen die op zoek zijn naar een beter leven.

I salute you.