“‘In Zuid-Bahia delen India en China de lakens uit’

De haven van Aratu, in Salvador/Bahia. De deelstaat Bahia heeft niet de middelen om de nieuwe haven voor de afhandeling van Soja te financieren. Daar zou Chinees kapitaal voor zorgen.

Mila Cordeiro/ AGECOM (CC BY 2.0)

Ik ben te gast bij vrienden die van Bocauiva do Sul (Curitiba/Paraná) naar Ilheus/Bahia uitgeweken zijn. Ze hebben een handel in biologische producten: niet overbodig in een land waar elke Braziliaan gemiddeld vijf liter pesticiden over zich heen krijgt. Boeren hebben het hier liever over “medicamenten”. Er is heel veel versluierende taal in de chemische branche. Zeg vooral niet “gif” of je krijgt heel de landbouw- en chemiesector over je heen. Nee, het zijn medicamenten, gewasbeschermingsmiddelen, fyto-sanitaire producten.

Normaal gezien zou een filmploeg van Perigofilmes me volgen; voor een documentaire op de nationale TV, Globonews. Thema: “De opgang van soja in deelstaat Bahia richting China”. Helaas werd de zaak afgeblazen. Bolsonaro? Financiering niet rond? Geweld? Of een mayonaise van diverse factoren? Wie zal het zeggen.

Europa hypocriet?

Het is nochtans de moeite om hier te filmen. Er is een grote dreiging én fel verzet. De mijnbouw was hier in handen van een Luxemburgse firma, nu opgekocht door de Indische multinational AcelorMittal. AcelorMittal zit overal, ook in België. Wat heeft die nodig? Heel veel ijzererts en heel veel energie. Wat hebben België en China nóg nodig? Soja, veel soja.

Om erts en soja vlugger op hun bestemming te krijgen, dreigt nu een uniek gebied van de Mata Atlântica opgeofferd te worden. Het is één van de stukken van het resterende Atlantische Woud met de hoogste biodiversiteit ter wereld. Je hebt hier bijvoorbeeld wouden met 480 boomsoorten per hectare.

Deze nieuwe haven dreigt alweer een fragiel evenwicht ter land en ter zee te verstoren.

De deelstaat Bahia en de mijn hebben niet de middelen om de haven te financieren. Daar zou Chinees kapitaal voor zorgen. Zo’n haven komt namelijk goed uit om de soja van Barreiras in het Westen van de deelstaat de zee op te krijgen. Richting China. Richting Europa. Nochtans is de klimaatcrisis volgens het internationale klimaatpanel IPCC ook een oceaancrisis. De crisissen op het land, in de atmosfeer en in de oceanen zijn in elkaar verstrengeld. Deze nieuwe haven dreigt alweer een fragiel evenwicht ter land en ter zee te verstoren.

Er is momenteel veel internationale verontwaardiging over de branden en ontbossing in de Amazone. In de Cerrado brandt het nochtans evengoed, maar dat komt amper in de pers. Zijn we in Europa trouwens niet wat hypocriet? Nederlandse bedrijven investeren in de uitbouw van havens en andere infrastructuur aan de Amazone. Belgische banken investeerden meer dan 6 miljard euro in dezelfde regio om “duurzaam” te “ontwikkelen”. En toch vinden we de branden zo erg! Nochtans is het voor ónze soja, óns vlees. Raar, maar waar.

Brazilianen organiseren zich

Brazilië kent een rijk organisatieleven, dikwijls gesteund door de bevrijdende vleugel van de kerken. We kennen ‘MST’ (‘Movimento dos Sem Terra’) als de beweging van de landlozen; de ‘MPA’ (‘Movimento dos Pequenos Agricultores’), de beweging van kleine boeren; de ‘MAB’ (‘Movimento dos Atingidos por Barragens), de beweging van de mensen die getroffen worden door stuwdammen en grote energieprojecten; de ‘MAM’ (‘Movimento pela Soberania Popular na Mineração’), de beweging voor de soevereiniteit van het volk in de mijnbouw.

Als ze louter politiek zouden ageren, worden ze meteen weggezet als “communisten”, mensen van de loge of als leden van de nu verfoeide partij PT.

Interessant is dat deze bewegingen ook het woord “soevereiniteit” gebruiken, een term waar de regering Bolsonaro zo vaak mee uitpakt. Maar het gaat duidelijk om een andere invulling van het begrip soevereiniteit. Hetzelfde geldt trouwens voor “voedselsoevereiniteit”, een begrip dat door de wereldwijde boerenbeweging Via Campesina gelanceerd werd.

De spirituele weg

De plaatselijke mensen gebruiken de komst van de “gringo” om zich plaatselijk te organiseren. De “gringo” belooft een artikel te schrijven en hun strijd te internationaliseren. Opvallend is dat ze, op aansturen van de CPT (Comissão Pastoral da Terra) een spirituele aanpak willen. Als ze louter politiek zouden ageren, worden ze meteen weggezet als “communisten”, mensen van de loge of als leden van de nu verfoeide partij PT.

Idee is om met de kerken van de getroffen regio een mars te organiseren. In de stijl van de jaarlijkse ‘Bedevaart van de grond en het water’. Ze hangen hun wagonnetje aan de trein van paus Franciscus met zijn sterke, ecologische encycliek “Laudato sí”. Laten Amazone en deze synode een laboratorium zijn om voor het leven te kiezen, niet alleen rond de Amazonerivier, maar ook in Bahia, in de Cerrado, in België, in Europa. Vóór het doven van de brandende bossen in Angola, Congo, Indonesië… Tégen de ‘goden van de dood’.

‘Als de kerk niet dient, dient ze tot niets’: ja, een gevleugelde uitspraak van bisschop Jacques Gaillot en de titel van een boek dat ooit in Averbode werd uitgegeven.

Ecocide

We zitten hier in een streek van genocide, herdenken en verzet. In de 16e eeuw zorgden de Portugezen met hun invasie voor de genocide op de Tupiniquim. De overlevenden vluchtten, maar een ander volk, de Tupinambas, gedenkt hier jaarlijks eind september deze ‘ontmoeting’ tussen een Europese macht en de bevolking van Zuid-Bahia.

Gaan we, vijf eeuwen later, een ecocide toelaten? In dienst van ons staal, onze soja, ons vlees?

Luc Vankrunkelsven is medewerker van Wervel en ‘ambassadeur van grootouders voor het klimaat’. Hij schreef diverse boeken over de interafhankelijkheid Brazilië-Europa, Brazilië-China. Het laatste werk luidt: ‘De kikker die zich niet laat koken. Klimaat in beweging’. De kikker als metafoor van de mens die zich niet laat doen en in verzet komt.