“‘Chovanec: een onderzoek dat pas loopt nadat het lekt’

Bert Gabriels

© Charis Bastin

De manier waarop de Slovaak Chovanec werd behandeld in de luchthaven van Charleroi is zo’n aanfluiting van alles waar ons rechtssysteem voor staat, dat het echt wel bijzaak is wiens kop we gaan laten rollen, schrijft Bert Gabriëls. ‘Als dat het niveau van onze rechtsstaat is, kunnen we net zo goed het Chinese systeem kopiëren’.

Er zat een zekere ironie in de persconferentie van afgelopen weekend, waarin de Vlaamse Minister-President kon toelichten dat hij niet gelogen had over de zaak Chovanec, omdat hij zich de gesprekken daarover niet herinnert. Dat je je zoiets niet herinnert, is namelijk veel érger dan dat je het probeert te verstoppen.

Dat je als verantwoordelijk minister een sterfgeval door politie-optreden niet meer herinnert, is mogelijk nog meer een reden om af te treden, dan dat je het onder de mat probeert te vegen. Een doofpotoperatie zou tenminste nog aantonen dat je de ernst van de feiten inziet.

Een onderzoek dat pas begint te lopen als het eerst een beetje lekt, was tevoren misschien toch een tijdje met iets dichtgeplakt.

Maar het gekissebis over het aftreden of aanblijven van de Minister leidt af van de hoofdzaak. Om heel eerlijk te zijn, maakt het mij helemaal niets uit of de arme man ontslag moet nemen. Het lijkt zelfs dat de aandacht deze dagen voor zijn persoonlijke fouten in deze zaak, er juist mee voor zorgen dat hij geen ruimte meer heeft om open te zijn over wat er gebeurd is. Om, enigszins te laat, toch nog duidelijkheid te bieden. Om spijt te betuigen aan de familie. Om een rechtvaardige straf te eisen. Om maatregelen te nemen die een herhaling voorkomen. Kortom, om te doen wat elk weldenkend mens zonder dralen zou moeten doen, als blijkt dat er een fout met fatale afloop is gemaakt.

Nu is er voor niets van dat alles tijd of aandacht. We weten enkel dat het gerechtelijk onderzoek “loopt”, een wat een vreemde uitdrukking voor iets dat duidelijk niet zichtbaar beweegt. Een onderzoek dat pas begint te lopen als het eerst een beetje lekt, was tevoren misschien toch een tijdje met iets dichtgeplakt.

Dat iemand die geen misdrijf heeft gepleegd, moet sterven in een cel, zonder te weten waarom hij daar eigenlijk zat, zonder een advocaat te hebben gezien, en zonder dat hij ook maar heel even bijstand heeft gehad van een agent, sociaal assistent of dokter waarmee hij via een tolk ook werkelijk kon communiceren, dat is zo’n aanfluiting van alles waar ons rechtssysteem voor staat, dat het echt wel bijzaak is wiens kop we gaan laten rollen.

Stel dat ik erbij was, die nacht. Ik weet niet of ik, als dader of betrokkene, eerlijk zou kunnen vertellen wat er is misgegaan. Waarschijnlijk zou ik willen zwijgen of ontkennen. Daarom hoop ik dat mijn omgeving mij minstens zou stimuleren om eerlijk te zijn. Dat het systeem mij zou dwingen in te zien wat ik heb misdaan. Dat is namelijk de functie van het moderne strafrecht; geen wraak, wel straf.

Bij zo’n uitzonderlijk voorval zou elk draaiboek gericht moeten zijn op het zien, begrijpen en erkennen van de fout. Niet op het wegkijken ervan.

Wel, ik ben bang dat het gerechtelijk onderzoek, dat naar verluidt ergens aan het lopen is, aan betrokkenen nog geen enkele kans gegeven heeft om hierin een beetje grootmoedigheid te tonen. Niemand kreeg te de kans zich te verontschuldigen. Niemand kreeg de kans zich te bezinnen. Niemand keek de nabestaanden in de ogen. Iedereen is zijn respect kwijt daar. Van zichzelf, en ook van de anderen. Dat het bewuste beeldmateriaal gelekt is, toont dat aan.

Bij zo’n uitzonderlijk voorval zou elk draaiboek gericht moeten zijn op het zien, begrijpen en erkennen van de fout. Niet op het wegkijken ervan. Waarom is er geen standaardprocedure voor het aanbieden van excuses, een toegang tot alle relevante feiten en onderzoeksdaden, een vergoeding voor de nabestaanden, of gewoon al een betaling van de factuur van de ambulance? Uit interviews met nabestaanden lijkt dat dat allemaal niet voorzien is. Er moest in dit geval zowaar een ambassadeur twee keer naar het kabinet afzakken, die dan nog te horen kreeg dat ook hij op zijn kin kon kloppen. Als dat het niveau van onze rechtsstaat is, kunnen we net zo goed het Chinese systeem kopiëren.

Zonder excuses en openheid is het waardeloos te stellen dat er ‘volgens de regels’ is gehandeld. Ik wil niet in een land leven waar ik bij een mogelijke psychotische aanval of – godbetert – een delirium, door agenten ‘volgens de regels’ kan worden gedood. Ik wil dat dat minstens erkend wordt als majeur probleem. Ongeacht wie de minister is.