“‘Data vergiftigen, een kleine vorm van protest’

© Konstantinos Tsanakis

Menstruatieapps laten heel wat digitale kruimels achter, weet MO*columnist Paola Verhaert. Surveillance capitalism teert op dat soort data, en dus moeten we voorzichtig met gegevens omgaan. Of ze vergiftigen. ‘Klein protest kan nuttig zijn, maar vooral collectieve en structurele acties zijn nodig.’

Enkele dagen geleden belde ik met een vriendin in New York. Zoals gewoonlijk spraken we over de recente professionele en romantische ontwikkelingen in ons leven. En zoals steeds gewoonlijker wordt, spraken we ook over de meest recente politieke ontwikkelingen in de Verenigde Staten en de maatregelen die zij en de mensen rondom haar nemen om zichzelf te beschermen.

Een onvermijdelijk deel van zelfbescherming is anno 2022 digitale zelfbescherming; bepaalde strategieën toepassen om je digitale veiligheid te waarborgen door er bijvoorbeeld voor te zorgen dat de toegang tot je persoonlijke gegevens beperkt is.

Digitale zelfbescherming

Wij waren lang niet de enigen die zich zorgen maakten over digitale zelfbescherming in dit tijdperk na Roe v. Wade. Van zodra het nieuws over het schrappen van het arrest brak, werden gidsen over digitale zelfbescherming door abortus- en privacy-activisten verspreid. Een groot deel van die gidsen adviseert gebruikers van digitale menstruatieapps om alle data van die apps, en vervolgens ook de app zelf, te verwijderen.

Elke persoon die een abortus plant, heeft gedaan of ondersteunt, laat op heel wat plekken digitale kruimels achter.

Menstruatieapps bieden gebruikers de mogelijkheid om precies bij te houden wanneer zij menstrueren, ovuleren, of wanneer zich plots een irreguliere menstruatiecyclus voordoet. Zo verzamelen de apps informatie over de lichaamswerking van menstruerende personen en geven ze inzicht over wie een zwangerschap mijdt of wenst. Dat maakt dat soort data enorm kostbaar voor adverteerders van bijvoorbeeld zwangerschapstesten, babyproducten of farmaceutische middelen.

Naast adverteerders zijn ook tegenstanders van abortus geïnteresseerd om zulke data te pakken krijgen. Door middel van digitale surveillance-tactieken kunnen ze namelijk personen identificeren die ze ervan verdenken een zwangerschap onderbroken te hebben.

Criminele datapunten

Maar menstruatieapps zijn lang niet de enige soort app die personen die een abortus wensen te plegen (of die hen daarin bijstaan) kunnen identificeren. Elke persoon die een zwangerschapsonderbreking plant, heeft gedaan of ondersteunt, laat namelijk digitale kruimels op heel wat meer plekken achter.

Stel je voor dat je op dit moment een ongewenste zwangerschap zou vermoeden; hoogstwaarschijnlijk onderneem je allereerst een aantal digitale acties. Je gebruikt wellicht een zoekmachine om je symptomen te kaderen en vervolgens doe je een contactloze betaling bij de apotheek voor een zwangerschapstest. Misschien bestel je zelfs een Uber om je naar huis te brengen van een afspraak in de abortuskliniek.

‘Wat als ik zoveel mogelijk menstruatieapps download en valse data ingeef?’

In een context die zwangerschapsonderbrekingen verbiedt, zouden al die datapunten kunnen worden ingevoerd als bewijs om je te vervolgen voor een illegale zwangerschapsonderbreking. Ondanks de dystopische ondertoon is dat een gekende tactiek, bijvoorbeeld in gevallen waar foetale sterfte als misdaad werd vervolgd.

Surveillance capitalism

De discussie over de risico’s die gepaard gaan met het gebruik van menstruatieapps is belangrijk, zeker in een context die het recht op abortus niet langer garandeert. Alleen vrees ik dat het niet genoeg is. Naast menstruatieapps biedt een gigantische bibliotheek van digitale apps namelijk data over het dagelijkse gedrag van eenieder van ons te koop aan.

Dat is niet eigen aan een bepaald soort app; het ligt aan de grondslag van het bedrijfs- en winstmodel van technologieplatforms. Shoshana Zuboff, professor aan Harvard University, wees er in 2019 op dat dat model bestaat binnen een systeem van “surveillance capitalism”, een economisch systeem dat teert op het verzamelen en verkopen van persoonlijke gegevens met als hoofddoel om er winst uit te halen.

Wat valt er dan te doen, als je lijkt vast te zitten in een allesomvattend systeem dat niet enkel al je digitale acties en transacties bijhoudt? En wat als dat systeem ook bereid is om die gegevens door te verkopen aan de hoogste bieder, ongeacht hun intentie?

Een bos zonder bladeren

Laconiek stelde mijn vriendin aan de telefoon voor om tien verschillende menstruatieapps te installeren en ze allemaal voor te liegen. ‘Wat als ik zoveel mogelijk menstruatieapps download en valse data ingeef?’ Op elke app zou ze andere data invoeren, met menstruatiecycli die op elke app volledig onregelmatig zijn. Door de apps vol te spammen met onjuiste data zou ze de algoritmen, die rekenen op data om door te verkopen aan adverteerders, schaak zetten.

Het is een methode die ook wel ‘datavergifting’ wordt genoemd. Onderzoekers van Northwestern University en de University of Minnesota beschreven de tactiek recentelijk in een paper over de methodes die mensen kunnen gebruiken om de machtsongelijkheid tussen techgiganten te herstellen.

De tactiek van datavergiftiging is een welkome reminder dat de data-economie zonder ons allemaal niets waard is

Ik moest denken aan een kortverhaal van Jorge Luis Borges. In Het Boek van Zand, een verhaal uit 1975, koopt de verteller een boek met oneindig veel bladzijden. Hoewel hij aanvankelijk gecharmeerd is, voelt hij zich al snel overweldigd door de eindeloze stroom aan informatie. Hij besluit om van het boek af te geraken door het te verstoppen in de Nationale Bibliotheek van Argentinië.

‘Ergens herinnerde ik me dat ik had gelezen dat de beste plek om een blad te verstoppen in een bos is’, besluit de verteller in het verhaal.

Of de tactiek van datavergiftiging gepast is in de context van inperkende reproductieve rechten, durf ik niet zeggen. Het is een kleine vorm van protest die, afhankelijk van de situatie en het risicoprofiel van eenieder, nuttig kan zijn. Kleine vormen van protest zijn belangrijk, maar collectieve en structurele acties zullen nodig zijn om ervoor te zorgen dat onze data niet langer zomaar in de handen van de hoogste bieder belanden.

Wel is de tactiek van datavergiftiging een welkome reminder dat de data-economie zonder ons allemaal niets waard is. Een beetje zoals een bos zonder bladeren.