“‘De geschiedenis herhaalt zich in Tigray’

Tracy Bibo Tansia: ‘De geschiedenis herhaalt zich. Niet enkel de tragische Ethiopische geschiedenis, maar ook het falen van de internationale gemeenschap om tussen te komen wanneer de meest kwetsbare het nodig hebben.’

UNICEF Ethiopia/2021/Mulugeta Ayene (CC BY-NC-ND 2.0)

‘Wanneer je een passie hebt voor een land en een cultuur, mag je niet zwijgen als er een conflict aan de gang is.’ Tracy Bibo Tansia buigt zich over Tigray, de Ethiopische regio die al een jaar wordt geteisterd door bruut geweld en honger. Hoe kan de internationale gemeenschap daar stil voor blijven?

Aan de universiteit kon ik kiezen of ik me zou specialiseren in de regio van de Grote Meren of in de Hoorn van Afrika. Omdat ik in het eerste jaar moeite had met het vak statistiek en ik voor mijn master Internationale Politiek mijn leven niet te moeilijk wilde maken, koos ik als specialisatie voor de regio vanwaar ik afkomstig ben. Een beetje uit luiheid, maar mijn passie voor de Hoorn van Afrika is nadien wel gebleven. Vooral voor Ethiopië.

Ik reisde een paar keer naar Ethiopië, waar ik meer leerde over de geschiedenis van het Afrikaanse land dat nooit gekoloniseerd werd. Ik at er Injera met tibbs, maakte leuke vrienden, dronk er goeie koffie.

Wanneer je een passie hebt voor een land en een cultuur, mag je niet zwijgen als er een conflict aan de gang is. Een jaar geleden, op hetzelfde moment dat de Amerikanen een nieuwe president verkozen, barstte een conflict uit in Tigray.

In Tigray vallen bommen en staat de bevolking aan de rand van een hongersnood. Duizenden zijn gestorven.

In de noordelijke regio van Ethiopië leeft de bevolking al een jaar afgezonderd van de rest van het land, zowel fysiek als virtueel. De toegang tot humanitaire hulp is beperkt, de bevolking kampt met hongersnood en krijgt bombardementen over zich heen. Ondertussen stierven al duizenden mensen en raakten meer dan 2 miljoen mensen ontheemd.

Wat is er juist aan de hand? Al snel blijkt dat het een complexe materie is. Maar één ding is duidelijk: vooral de Tigrese bevolking is het slachtoffer van een politieke strijd.

Een les politieke geschiedenis van Ethiopië

Om het huidig conflict in Tigray te begrijpen, moet je de geschiedenis van het land begrijpen. Er zijn vier belangrijke fases in de politieke geschiedenis van Ethiopië.

Tot 1974 is Haile Selassie keizer van Ethiopie. Ethiopië is altijd al een divers land geweest met verschillende groepen, waaronder de bevolking van Tigray en Eritrea (dat pas in 1991 onafhankelijk werd van Ethiopië). Ondanks de diversiteit van het land worden mensen die geen Amhara zijn onderdrukt. Ethiopisch zijn, is de facto Amhara zijn. Dat veroorzaakt frustraties bij andere etnische groepen.

Tijdens de Koude Oorlog is Mengistu (1984 – 1991) aan de macht. Zijn regime, de Derg, wordt gekenmerkt door bloedige onderdrukking van de oppositie (de Ethiopische ‘Rode Terreur’). Verschillende milities, waaronder het Tigray Peoples Liberation Front (TPLF) en het Eritrean Peoples Liberation front (EPLF), strijden tegen Mengistu in een bloedige burgeroorlog.

In 1991 komt er een einde aan het bloedig regime van Mengistu, verklaart Eritrea zich onafhankelijk en wordt het TPLF de grootse politieke partij van het land. Dat gebeurt onder leiding van Meles Zenawi, die eerst president is van Ethiopië (1991-1995) en vervolgens premier wordt van het land (1995-2012).

Het TPLF vormde een coalitie (het Ethiopisch Volksrevolutionair Democratisch Front genaamd) met andere etnische groepen in het land. Hoewel ze een minderheid van de bevolking uitmaken, bestaat de meerderheid van de coalitie gedurende die jaren uit mensen van Tigray.

Het regime is repressief. Politiek is Tigray bevoordeeld, maar toch blijft het een van de armste regio’s in het land. De bevolking haalt geen voordeel uit de politieke macht van de elite uit Tigray. In 1998 begint ook een decennialange burgeroorlog met de vroegere bondgenoot Eritrea.

In april 2018 wordt de jonge, dynamische Abiy Ahmed de nieuwe premier van het land. Door een aantal politieke gevangenen vrij te laten en meer persvrijheid te bieden aan journalisten wordt Ahmed snel populair. Hij vormt een regering die voor de helft uit vrouwen bestaat. Zijn belangrijkste actie is het beëindigen van de oorlog met Eritrea, waarvoor hij een Nobelprijs van de vrede ontvangt.

Maar Ahmed blijft niet populair. Oude leiders en politici van het TPLF zien in een aantal van zijn acties een vendetta tegen de partij die bijna dertig jaar aan de macht was. Een aantal corrupte leiders van het TPLF worden vervolgd en veroordeeld. Vooral zijn alliantie met de Eritrese president Isaias Afwerki wordt door het TPLF beschouwd als een manier om wraak te nemen.

Abiy Ahmed stelt de verkiezingen uit die gepland zijn voor 2020 en geeft de coronapandemie daarvoor op als reden. De leiders van het TPLF organiseren daarop zelf verkiezingen. De spanningen tussen de eerste minister en het TPLF zijn een aanleiding voor het huidige conflict. Dat begint als het Ethiopische leger in november 2020 Tigray binnenvalt om er de politieke leiders van het TPLF aan te vallen die een militaire basis zouden hebben bestormd.

De geschiedenis herhaalt zich

‘De media vergeten soms een deel van het verhaal te vertellen. Het TPLF (het Tigrese Bevrijdingsfront, red.) heeft een militaire basis aangevallen. Dat had het niet moeten doen. De premier besloot niet zonder reden Tigray binnen te vallen.’

Dat vertelt Elias mij in een videogesprek. De jonge dokter die liever anoniem blijft, is afkomstig uit Ethiopië en woont nu in het buitenland. Hij merkt op hoe de debatten tussen verschillende mensen sinds de oorlog in Tigray de gemoederen verhit. Er is bovendien een gebrek aan nuance. ‘Het is niet zwart-wit’, zegt hij.

Elias is niet de enige van Ethiopische afkomst die ik interviewde. De meeste mensen die ik sprak zijn geboren in Ethiopië maar leven ondertussen in het buitenland en maken deel uit van de Ethiopische diaspora.

‘Het kamp waar ik in opgroeide, is opnieuw open. De geschiedenis herhaalt zich.’

Maebel Gebremedhin bijvoorbeeld. Ze is 35 en woont en werkt nu in New York. Ze is oprichtster van het Tigray Action Committee. Het conflict heeft een impact op haar dagelijkse leven, vertelt Gebremedhin. Het feit dat de communicatie met haar familie in Tigray beperkt is maakt de situatie nog moeilijker.

‘Ik ben geboren in een vluchtelingenkamp in Soedan’, getuigt ze. ‘Het kamp werd in de jaren ’90 gesloten. Met de opflakkering van het conflict is het kamp weer open. Op dit ogenblik zit mijn vader vast in Tigray en heb ik al een tijdje geen nieuws meer van hem. De geschiedenis herhaalt zich.’

Xenofobie

Plunderingen, het vermoorden van burgers, het verkrachten van vrouwen en meisjes, het vernietigen van landbouwgronden, het beperken van humanitaire hulp in de regio: te veel om op te noemen. In een poging om het TPLF, de opstandige Tigrese partij, te ondermijnen, maakt het Ethiopische leger zich schuldig aan verschillende misdaden tegen de menselijkheid. Een aantal waarnemers beschrijven die als een genocide op de mensen van Tigray.

Zo denkt ook Maebel Gebremedhin erover. ‘Je moet weten dat er al lang xenofobie bestaat. Wij, de Tigreeërs, hebben te maken met dezelfde vooroordelen als de Joden tijdens de holocaust: we zijn zogezegd rijk en verdelen onze rijkdom niet met anderen. De bevolking van Tigray, van wie een groot deel uit boeren bestaat, leeft nochtans al decennia in extreme armoede. Het is een genocide. Ik lig er wakker van. Ik vraag me af of mijn kinderen ooit Tigray zullen kennen.’

Abdi, die net als Elias anoniem wil blijven, vertelt een genuanceerd verhaal. Hij is een jonge Ethiopische ondernemer die momenteel tussen Europa en Afrika vertoeft. ‘Iedereen weet nog hoe tijdens de hongersnood in Ethiopië Band Aid het groot concert organiseerde om voedsel naar Ethiopië te krijgen. De situatie ontstond in de eerste plaats door de moeilijke bereikbaarheid van Tigray, terwijl er in de zuidelijke delen van het land wel toegang tot voedsel was. De bevolking is arm en wordt al tientallen jaren benadeeld.’

‘Het is belangrijk om de aanval op de militaire basis en de voorafgaande fragiele politieke situatie in de juiste context te plaatsen,’ gaat Abdi verder. ‘Er was een gebrek aan leiderschap van alle kanten. Geen enkele partij was bereid om de angst of verwachtingen van de andere te begrijpen. De spanningen liepen op en zijn geëscaleerd door politieke actoren die verdeeldheid zaaiden en om wraak vroegen. De partijen wisten geen antwoord te geven op de vraag hoe we onze mede-Ethiopiërs konden dienen met leiderschap op het gebied van veiligheid, gezondheid, onderwijs of het scheppen van werkgelegenheid.’

Oude tegen nieuwe machthebbers

Een mix van (etnische) politieke spanningen, een complexe geschiedenis gekenmerkt door geweld, xenofobie en een vendetta van een oude vijand (Eritrea) gaf aanleiding tot het conflict in Tigray. Een jaar later lijkt vrede ver weg.

De afgelopen week bombardeerden Ethiopische troepen een textielfabriek in Mekelle, de hoofdstad van Tigray. De Ethiopische overheid zegt dat trainingskampen van het TPLF hun doelwit zijn, niet de lokale bevolking. Het TPLF ontkent op zijn beurt dat er trainingskampen zijn in de regio. Ook zijn er spanningen in de omliggende regio’s, Afar en Amhara.

‘De internationale waarnemers wijzen allemaal naar de daden van premier Abiy Ahmed,’ zegt Elias, ‘maar het TPLF is verantwoordelijk voor het lijden van de bevolking van Tigray. Het dwingt mensen om zich aan te sluiten bij het leger, de voedsel van hulporganisaties voor de wordt aan zijn officiers gegeven, niet aan het volk. Het TPLF wil gewoon het land destabiliseren.’

‘Tigreeërs zijn niet het TPLF, het TPLF is niet Tigray.’ Dat zegt Ebissé Rouw. Zij is geboren en getogen in Ethiopië en woont momenteel in Nederland, waar ze de podcast Dipsaus maakt.

Het toont aan hoe complex dit conflict is. De bevolking zelf is zeer verdeeld over wie verantwoordelijk is voor wat er nu in Tigray gebeurt. Alle mensen die ik interviewde, zijn het erover eens dat er een onderscheid moet worden gemaakt tussen het TPLF en de bevolking in Tigray. Maar niet iedereen is het ermee eens dat het TPLF enkel en alleen strijdt voor de bevrijding en bescherming van het volk.

‘Ik ben geen aanhanger van het TPLF’, benadrukt Elias. ‘Zijn politieke beslissingen zijn de oorzaak van de ellende van het Tigrese volk. Maar er moet een onderscheid worden gemaakt tussen de bevolking en de politiek.’

Een aantal getuigen betreuren de positie van de premier. Met een aantal uitspraken, zoals ‘Er is geen honger in Tigray’ of ‘We gaan de Tigreeërs voor honderd jaar van de kaart vegen’, toont hij aan, vinden ze, dat het om een etnische zuivering gaat, niet om het onderdrukken van een opstandige politieke partij.

‘De premier gebruikt buitenproportioneel geweld tegen Tigray, terwijl het onderdeel is van zijn land.’

Ebissé Rouw vindt dat Abiy Ahmed het conflict heeft laten escaleren. ‘Hij heeft buitenproportioneel geweld gebruikt in Tigray, alsof het een ander land is. Terwijl Tigray een onderdeel is van Ethiopië.’

Bovendien ontkende de premier lange tijd dat troepen uit Eritrea actief waren in Tigray. De alliantie met Eritrea doet verschillende waarnemers de wenkbrauwen fronsen. Het leger van president Afewerki is ook schuldig aan verschillende misdaden tegen de menselijkheid, waaronder verkrachtingen van vrouwen uit Tigray. De premier heeft ook steun van een aantal landen, zoals China, Rusland en UAE, die eerder om economische dan om ideologische redenen die steun verlenen.

Is het TPLF dan het slachtoffer geworden van een vendetta? Op eerste gezicht lijkt het zo. Maar voor een partij die jarenlang aan de macht was, is het moeilijk om een oppositierol te aanvaarden.

Onafhankelijk Tigray?

Premier Abiy Ahmed zegt een pan-Ethiopische droom te hebben, waarin er eenheid is tussen verschillende volkeren. Maar na de aanval op Tigray klinken de stemmen voor onafhankelijkheid luider.

‘Het is 2021’, benadrukt Abdi. ‘Als een regio onafhankelijk wil worden of meer autonomie wil, moet dat worden besproken.’

Voor alle mensen met wie ik sprak is de onafhankelijkheid van Tigray géén taboe. Maar Elias vreest dat het TPLF meer wil dan onafhankelijkheid. ‘Door zijn acties lijkt het alsof het de macht op een gewelddadige manier, ten koste van de bevolking in Tigray, weer wil overnemen. Een onafhankelijke regio, daar kan ik me in vinden. Maar de politieke tactieken van het TPLF steun ik niet.’

De situatie in Tigray verandert snel. Enkele dagen geleden kondigde premier Abiy de noodtoestand af, nadat de troepen van het TPLF de hoofdstad van het land naderden. Is dat een poging om de macht weer in handen te nemen? Of wil het TPLF de bevolking van Tigray beschermen? Internationale waarnemers zijn alvast zeker van één zaak : alle partijen zijn schuldig aan misdaden tegen de mensheid.

Want ook het TPLF is verantwoordelijk voor een aantal criminele daden. Wil de bevolking van Tigray onafhankelijk worden, terwijl ze geleid worden door de partij die hen eerder gebruikte als menselijk schild? Zal de onafhankelijkheid van de regio het hele land destabiliseren? Op dit ogenblik zijn er veel vragen die onbeantwoord blijven. Er is slechts één consensus: er moet een einde komen aan het conflict en het zinloos geweld tegen de bevolking in Tigray.

‘Er komt ooit een einde aan dit conflict,’ zegt Elias, ‘en dan moeten alle partijen zich verantwoorden. Het TPLF, premier Abiy Ahmed, Eritrea en alle andere onzichtbare actoren die mee verantwoordelijk zijn voor het conflict.’

‘De verschillende partijen moeten bij elkaar komen en ophouden koppig te zijn’, vult Abdi aan. ‘Met elkaar in dialoog gaan en kijken hoe ze samen uit de impasse kunnen komen is noodzakelijk. Behalve buitenlandse wapenhandelaars heeft niemand baat bij dit conflict en de haat tussen verschillende groepen.’

Nooit meer?

Momenteel verblijf ik in Kinshasa voor mijn werk voor 11.11.11. Afgelopen weekend ging ik voor de eerste keer naar de Genocide Memorial in Kigali. De genocide in Rwanda heeft de internationale gemeenschap rode wangen bezorgd. ‘Never again’, klonk het toen. Maar de geschiedenis toont ons dat de internationale gemeenschap steeds weer faalt in het beschermen van de meest kwetsbaren.

De geschiedenis toont ons aan dat de internationale gemeenschap telkens opnieuw faalt in het beschermen van de meest kwetsbaren.

Ook op dit eigenste ogenblik mislukken de inspanningen van de internationale gemeenschap. Zowel de VS als het Westen dreigden de Ethiopische overheid en het TPLF sancties op te leggen als het geweld en de mensenrechtenschendingen niet stoppen. Maar de beide kampen geloven dat ze het kunnen redden met landen als Rusland en China (beide landen hebben trouwens een resolutie over de burgeroorlog in Tigray weggestemd).

Burgers zijn het het grootste slachtoffer van de politieke strijd. Verkrachting wordt gebruikt als een oorlogswapen, landbouwgronden worden vernietigd, de bevolking van Tigray wordt aan haar lot overgelaten.

De geschiedenis herhaalt zich, had Maebel Gebremedhin gezegd. Niet enkel de Ethiopische geschiedenis, maar ook het falen van de internationale gemeenschap om tussen te komen wanneer de meest kwetsbare het nodig hebben. Een tussenkomst lijkt enkel en alleen mogelijk als er een economische voordeel kan worden uitgehaald.

‘De oorlog moet stoppen’, benadrukt Gebremedhin. ‘Ik blijf met mijn organisatie Tigray Action Committee pleiten dat er druk wordt uitgeoefend op Abiy Ahmed. Er moet toegang worden verleend aan humanitaire organisaties om de bevolking voedsel en medische zorg te geven.’

Druk moet worden uitgeoefend op de verschillende partijen om het geweld te stoppen. Ze moeten in dialoog kunnen gaan over de toekomst van Tigray. Ten slotte moeten de verantwoordelijken voor de misdaden tegen de mensheid worden vervolgd.

Luide stilte

De stilte van de internationale gemeenschap is luid. Ik ben niet voor buitenlandse inmenging in andere landen – dekolonisatie, weet je wel. Maar er zijn wel degelijk manieren om druk uit te oefenen op bepaalde regimes om zo de kwetsbare groepen te ondersteunen.

De rol van politieke partijen in dit conflict blijft complex. Maar waar niet over te debatteren valt, is het feit dat de mensen van Tigray, een deel van de Ethiopische bevolking, het slachtoffer zijn van een politieke strijd om macht.

Je kan niet neutraal zijn wanneer er misdaden zijn tegen de menselijkheid. ‘Als je neutraal bent in situaties van onrecht, heb je de kant van de onderdrukker gekozen’, klinkt een beroemd citaat van Desmond Tutu_. ‘_Als een olifant met zijn poot op de staart van een muis staat,  zal die muis het niet waarderen als jij neutraal blijft.’

Wie de muis is, spreekt vanzelf: de Tigreeërs en de rest van de Ethiopische bevolking die rechtstreeks of onrechtstreeks het slachtoffer is van het conflict. Wie de olifant is, zal de toekomst uitwijzen.